Harbiy va diniy mavzudagi tarixiy atamalar. Harbiy ishlar bilan bog’liq atamalar ham xilma — xildir. Buxoro amirligida harbiy ishlarni
to`pchiboshilari lashkar mansabidagi kishi boshqargan bo`lib, bu unvon ikkita bo`lgan: biri
to`pchiboshi lashkar, vaziri xarb (harbiy vazir) nomlari bilan atalib, Buxoro shaxri harbiy
gornizonining boshlig’i bo`lgan. Ikkinchisi to`pchiboshiyi arki—oliy ya`ni qal`a
artilleriyasining boshlig’i bo`lib, u poytaxt qal`asiga komendantlik qilgan.
Qurol—aslaxa omborining boshlig’i
jevachi deb yuritilgan.
Xivada poytaxt xavfsizligini saqlash
to`pchiboshi, Ichan—qal`a va Dishan—qal`a
kutvoli (komendanta) zimmasida bo`lgan.
Qo`qon xonligida harbiy ishlarga asosan
mingboshi, bekliklardagi sarbozlarga
beklar qo`mondonlik kilardilar. Urush boraetgan davrlarda ham eng tajribali mingboshini
amiri lashkar (oliy bosh qo`mondon) k,ilib tayinlar, uning xuquq va vakolatlari yanada oshirilar edi.
Diniy atamalarga to`xtaladigan bo`lsak, Buxoro amirligi hayotida
qozikalon alohida
ahamiyatga molik bo`lganligiga duch kelamiz.
Qozi— shar`if, xaqam, xuquqiy ishlarni xal etib,
vasiylikka, vasiyatning bajarilishiga, meros taqsimotiga doyr ishlarni amalga oshirgan.
Vaqfni ham qozi nazorat qilgan. Qozi hukmi qat`iy bo`lib, uning yuzasidan amirgagina shikoyat
qilish mumkin bo`lgan.
Qozi-ul-kuzzot —qozikalon o`rinbosari bo`lgan.
50
Amirlikda ilohiyot ilmida erishgan yutuklari uchun maxsus 3 ta ilmiy unvon belgilangan.
Ularning oliysi
o`rok, keyingisi
sudur va oxirgisi
sadr deb atalgan.
Qo`qon xonligida diniy mansablarning eng oliysi