– 166 –
– 167 –
b) voqeaband bo‘lmagan – to‘rtlik qo‘shiqlar.
a) voqeaband – to‘rtlik qo‘shiqlar.
Voqeaband qo‘shiqlarda yuqorida ta’kidlaganimizdek,
har bir to‘rtliklar ma’lum bir voqea bilan o‘zaro birikib keladi.
Bu yerda to‘rtliklarning ketma-ketligi turg‘un holatga kelib,
voqeabandlik hosil bo‘ladi.
Voqeabandlik masalasiga olimlarning qarashlari turlicha.
Ayrim olimlar voqeabandlik (syujet) barcha qo‘shiqlarga xos
desa
1
, boshqa olimlar butunlay teskarisini, ya’ni syujetlilik
qo‘shiqlarga xos emasligini uqtirishadi.
2
Har
ikki qarashga
ham qo‘shilib bo‘lmaydi. Birinchidan, syujet hamma
qo‘shiqlarda ham uchrayvermaydi. Biz tahlilga tortgan
qo‘shiqlarning asosiy qismi voqeaband emas, ya’ni syujetga
ega bo‘lmagan qo‘shiqlardir. Bundan syujet qo‘shiqlarga xos
emas, degan fikr kelib chiqmaydi. Shunday qo‘shiq namunalari
borki, ularda voqeabandlik ustunlik qiladi. Bunday qo‘shiqlar
ma’lum bir syujet asosiga quriladi
va matndagi satrlar ushbu
voqeani ifodalab keladi.
Misol uchun:
Oqti, oqti, oqti
Aminaxon oqti.
Hasan-Husanlar bilan,
Soylarga botdi.
Uni ko‘rib onasi
Bilagidan tortdi.
«Tortmang, onajon, tortmang»,
Deb soyga oqdi.
1
Акимова Т.М. О поэтической природе народний лирической песне. –
Саратов, 1966. – С.9–11.
2
Тимофеев Л.И. Лирика // Краткое литературная энциклопедия. –М.:1967.
Т.4. – С.210.
– 167 –
Aminaning kovushini
Soylardan topdi.
Qilgan sayohatlari
Qon bo‘lib oqti.
G‘isht ko‘prik tagida
Uch kuncha yotti.
Chilvir-chilvir sochlari,
Balchiqqa botdi.
Yalli, yalli, yalli,
Yallining boshi.
Aminaxonning yoniga botgan,
Soylarning toshi.
Bu qo‘shiqda Aminaxon ismli qiz balog‘at yoshiga yetib,
bir yigitning yolg‘on va’dasiga ishonib, homilador bo‘lib
qolgani, onasi bilib qolgach, qiz nomusiga chiday olmasdan
o‘z joniga qasd qilgani, uch
kundan keyin uning jasadini
ko‘prik tagidan topib olingani hikoya qilinmoqda.
Dostları ilə paylaş: