Mahsulot hayot sikli bosqichlarining tavsifi
Tavsif
Hayot sikli bosqichlari
Joriy yetish O‗sish
Yetuklik
Tanazzul
Sotish
Past
Jadal o‗sish Sekin o‗sish
Pasayish
Daromad
Kham
Yuqori
darajada
Pasayish
Past yoki
nolga teng
Naqd pul
oqimi
Manfiy
Mo‗tadil
Yuqori
Past
Mijozlhar
Novatorlha
r
Ommaviy
bozor
Ommaviy bozor Qoloqlar
Marketing
strategiyasi
qhamrovi
Keng bozor
Bozorga
kirish
Bozordagi
ulushini himoya
qilish
Unumdorli
k
Marketing
xarajatlari
Katta
Keskin
khamaygan
Qisqarib
borayotgan
Kham
Marketing
aksenti
Mahsulot
haqida
xabardorlik
Savdo
belgisini
ustun
qo‗yish
Tovarlharma‘lu
m turini olishga
odatlanganlik
Tanlab
olish
Distributsiy
a
Dastlabki Jadal
Qizqin
Tanlashga
asoslangan
Narx
Baland
Past
Yeng past
Oqilona
Mahsulot
Asosiy
Takomil-
lashtirqilga
n
Tabaqa-
lashtirqilgan
Oqilona-
lashtirilgan
Aksariyat kompaniyalharzarur vaqtda bozorga kirishda foydalanishi
mumkin bo‗lgan bir necha mahsulotlarva xizmatlarga yega. Bu usul
ko‗pincha mahsulotning yetuklik bosqichini qo‗llab-quvvatlash uchun
qo‗llanqiladi.
Mahsulot hayot sikli konsepsiyasi mahsulotning bozordagi faoliyatini
tavsiflash uchun ham foydali. U mahsulotdan foydalanish muddatini
belgilash vositasi yemas, balki bozorning, bozor muhitining ishlashini va
157
raqobatni anglab yetish, shuningdek bozor kuchlari ta‘siriga mahsulotning
reaksiyasini bashorat qilish usuli hisoblanadi.
13.2 -jadval
Mahsulot hayot sikli fazalari xarakterikasi
Xarakteri
s-tika
Xhayotiy sikl fazalari
Joriy yetish
o„sish
Yetuklik
Cho„kish
Sotuv
Past
Tez o‗sish
Sekin o‗sish
Pasayish
Foyda
Salmoq-
limas
Yuqori
darajalar
Pasaytiril-gan
Past yoki nolinchi
Naqd pul
oqimi
Salbiy
Mo‗tadil
Yuqori
Past
Mijozlar
Novatorlar
Ommaviy
bozor
Ommaviy bozor
Orqada
qolayotgan
Marketing
strategiyas
i markazi
Kengaygan
bozor
Bozorga
kirib borish
Bozorda
ulush
himoyasi
Mahsuldorlik
Marketing
xarajatlari
Yuqori
Keskin
pasaytirilga
n
qisqarib
borayotgan
Past
Marketing
aksenti
Mahsulot
to‗g‗risida
xabardorlik
Markani
afzal bilish
Tovarlharmuayy
an
xilma-
xilligiga sadoqat
Tanlanma
158
Distribusiy
a
Markazlash
ma
Intensiv
Keskin
Tanlanma
Narx
Yuqori
Past
Yeng past
Oqilona
Mahsulot
Asosiy
Yaxshilan-
gan
Differen-
siasiyalangan
Rasionallashtirilg
an
Marketing va sotuvlharbo‗limi mehmonxona tuzilmasida nisbatan
yaqinda paydo bo‗ldi, hammo uning roli shiddat bilan ortib bormoqda.
AQShda hozirning o‗zidayoq istiqbolda mehmonxona bosh direktori
lavozimini egallashning yeng qisqa yo‗li marketing va sotuvlharbo‗limi
boshlig‗i lavozimida ishlash hisoblanadi (Buyuk Britaniyada — moliya
departhamentidagi faoliyat, Germaniyada esa xauskipingda).
Aytib o‗tqilgan bo‗limning asosiy vazifasi — mehmonxona ish
yuklanmasini oshirishdir. Xodimlharsoni, qoida tariqasida, odatda 10
kishigacha bo‗ladi, ana shulardan 1—2 xodim marketing tadqiqotlari bilan
shug‗ullanadi, qolganlari yesa sotuvlharbo‗yicha menejerlharbo‗lib,
ulharish vaqtining qariyb 90%ini oteldan tashqarida mehmonxona
xizmatlari ulgurji xaridorlarini axtarib topishga sarflaydilhar(turistik
firmalar,
ko‗plab
mijozlharkeluvchi
yirik
kompaniyalar,
kongresslhartashkilotchilari va hokazo).
Marketing xizmati vazifalari sirasiga mehmonxona yeng ko‗p
muvaffaqiyatlarga yerishishi mumkin bo‗lgan segmentlarni belgilash,
mijoz profilini tuzish va mijozni jalb yetish metodlarini belgilash kiradi.
Mijoz profili (portreti) ma‘lum ma‘noda «o‗rtachalashtirilgan» odatdagi
mijozni tavsiflovchi alomatlar ro‗yxatidir (yoshi, daromadi, millati,
mashqulotlharturi, kelish sababi, qachon yyetib keladi va jo‗nab ketadi,
mehmonxona servisida nimalarni qadrlaydi, odatlari va hokazo).
Anketalarni qayta ishlash natijalariga qarab xizmat ko‗rsatish sifatini
yaxshilash
bo‗yicha
mehmonxona
rahbariyatiga
takliflharishlab
chiqqiladiki, bu narsa ish yuklanmasini, demak, otel daromadlarini
159
oshirishga shart-sharoit yaratib berishi kerak. To‗g‗ri, ta‘kidlash joizki,
anketalar qaytarilishi foiz juda ham past bo‗ladi — taxminan 5%i
mehmonxona narx siyosatini belgilash sanaladi (mijozlarni jalb yetish
uchun asosiy tarix va turli siylovlarni belgilash).
«To‗g‗ridan-to‗g‗ri
marketing»
yoki
pochta
reklamasi
—
mehmonxonada to‗xtab o‗tgan mijozlarga otelda rejalashtirilayotgan
tadbirlar, yangi xizmatlharva hokazolharhaqida axborot berish maqsadida
pochta orqali xatlharjo‗natishdan ham keng foydalanqiladi. Yirik
otellharxalqaro turistik yarmarkalarda o‗z stendlarini tashkil yetgan holda
ishtirok yetadilar.
Marketing bo‗limida, tabiiyki, otel joylashgan mintaqa mehmonxona
xizmatlari bozorini o‗rganish, raqobatchilarni tadqiq yetish (moliyaviy
ahvoli, bozordagi ulushi, narx siyosati, ish yuklanmasi, reklhama
strategiyasi va hokaozo) singari «mumtoz» marketing ishlari ham hamalga
oshirqiladi. Ana shu ishlarni hamalga oshirish uchun bo‗lim turli-tuman
manbalardan
axborotlharto‗playdi
(bosma
nashrlar,
Internet,
so‗rovnomalharo‗tkazish, raqobatchilharotellariga tashrif buyurish va
hokazo)
Xaridorning xulq-atvoriga bir qancha muhim o‗zgaruvchilharta‘sir
ko‗rsatadi:
Madaniyat
– anglab yetqilgan naf, baho va an‘analarning umumiy
yiQindisi xaridorga ta‘sir ko‗rsatishi va muayyan jhamiyatda uning xulq-
atvorini tartibga soliqshi mumkin.
Referent guruhlhar
– shaxs ijtimoiy muhit ta‘sirida bo‗ladigan va
o‗zining maqsadlarini nhamoyon yetishi mumkin bo‗lgan guruhlar.
Bunday guruhlharreal odhamlardan yoki badiiy qahrhamonlardan tashkil
topishi mumkin. Guruhda muayyan shaxs o‗z hayotida rioya qqiladigan
qoidalharva qadriyatlharto‗plhami belgilab qo‗yqiladi.
Tabaqa
– aholining muayyan tabaqasiga mansublik xaridorning xulq-
atvoriga bevosita ta‘sir ko‗rsatadi. Sanoatlashgan jhamiyatda, qoida
tariqasida, shaxsning kelib chiqishiga yemas, balki ishda, xizmatda
yegallagan mavqeiga qarab ajratqiladigan to‗rt asosiy tabaqa farqlanadi:
1) A va B boshqaruvga oid va kasbiy tabaqa;
160
2) V1 nazorat qiluvchi va mahkhamaviy tabaqa;
3) V2 malakali mehnat bilan shug‗ullanadiganlhartabaqasi;
4) G va D malakasiz qo‗l mehnati bilan shug‗ullanadiganlharva
ishsizlhartabaqasi.
Ayrim mutaxassislarning fikricha, tabaqalarga ajratishda shaxsning
mehnat jarayonida yegallagan mavqeiga qo‗shimcha tarzda quyidagi
tafsilotlarni ham hisobga olish lozim:
- shaxsning daromadlari;
- ma‘lumoti;
- atrofidagi qo‗shnilarining sifati;
- turharjoyining qiymati;
- mol-mulki.
Insonning
hayot sikli
– hharbir shaxs o‗z hayotining muayyan
bosqichida yegallagan mavqeni va yashash shart-sharoitlarini aks
yettiruvchi uning yehtiyojlari, intilishlari va maqsadlari – xaridorlarning
xulq-atvoriga ta‘sir ko‗rsatadi. Hharbir shaxsning rivojlanish darajasi har
xil, hammo keng yosh guruhlarini o‗rganish va tahlil qilish mumkin.
Oila
xaridorning muayyan mahsulot yoki xizmatni xarid qilish
haqidagi qaroriga katta ta‘sir ko‗rsatadi. Turistik safharto‗g‗risida so‗z
yuritqilgan hollarda bu ayniqsa yaqqol nhamoyon bo‗ladi. Ayrim qarorlar,
masalan, mehnat ta‘tilini o‗tkazish uchun joy tanlash haqidagi qarorni
butun oila bahamjihat yoki oilaning yeng obro‗li a‘zolaridan biri – ota yoki
ona qabul qiladi. Qoida tariqasida, oilaning qaror qabul qilishiga quyidagi
oltita asosiy omil ta‘sir ko‗rsatishi mumkin:
1) oila bugun dham olish uchun oldingidan ko‗proq vaqtga yega;
2) oila standartlari o‗sgan va aholi orasida yuqori ma‘lumotlilharsoni
oldingidan ko‗proq. Mazkur jarayon yanada ziyrak va talabchan mijozni
shakllantiradi;
3) soliqqlharto‗langanidan keyin ancha katta daromad oladigan
oilalharsoni ko‗paygan, chunki ularda oilaning ikkala boshliqi ham mehnat
qqiladi va ulharoila oldidagi javobgarlikni o‗rtada mutanosib ravishda
taqsimlaydi;
4) umrning uzunligi oshgan;
5) oila a‘zolari soni oldingiga qaraganda khamaygani yangi xaridlarga
161
ko‗proq pul sarflash imkonini beradi;
6) oila turmush tarzidagi despotizm o‗tmishda qolgan.
Mijozlharxulq-atvorini
tahlil qilishda shaxsning o‗ziga xos
xususiyatlarini - shaxs tipini bilish ham asqotishi mumkin. Zero, hharbir
odham o‗ziga xos fe‘l-atvorga, ya‘ni u o‗zini qurshagan muhitda
nhamoyon yetuvchi ma‘lum psixologik fazilatlarga yega bo‗ladi. Fe‘l-
atvorining tipiga qarab, xolerik, sangvinik, flegmatik va melanxolik
odhamlharfarqlanadi.
Boshqa xulq-atvor tiplarini taklif qiluvchi tadqiqotlar ham mavjud:
dominant shaxs, avtonom shaxs, o‗zini himoya qilishga moyil shaxs,
moslashuvchan shaxs, rang-barang shaxs, o‗ziga ishongan shaxs, jamoatchi
shaxs.
Ayni bir tabaqa, madaniyat darajasi va kasbga mansub bo‗lgan
shaxslarning turmush tarzi hharxil bo‗lishi aniqlangan. Shaxsning turmush
tarzi, mohiyat ye‘tibori bilan, uning yashash uslubini belgilaydi. Shaxsning
yashash uslubi yesa uning faolligida, qiziqishlari, fikrlari, qilmishlari va
moyilliklarida nhamoyon bo‗ladi. Turmush tarzi – ijtimoiy tabaqa yoki
individuallikdan ham kengroq tushuncha. Agharbiz shaxs qaysi ijtimoiy
tabaqaga mansubligini bilsak, uning xulq-atvorining ko‗pgina jihatlari
to‗g‗risida so‗z yuritishimiz mumkin, hammo uni yaxlit shaxs sifatida
tasavvur qila olmaymiz. Agharbiz uning shaxsiy fazilatlari haqida
ma‘lumotga yega bo‗lsak, shaxs ruhiyatining ba‘zi bir jihatlari haqida
tasavvur hhosil qilhamiz, hammo uning faolligi, qarashlari va qiziqishlari
haqida deyarli hech narsa deya olmaymiz. Turmush tarzi shaxsning atrof
muhit bilan o‗zaro aloqalaridan kelib chiqib, uning mukhammal
«portreti»ni chizadi. Turmush tarzini o‗lchash texnikasi psixografika nomi
bilan mashhur.
Dostları ilə paylaş: |