Muloqotning perseptiv jihati . Muloqotning ushbu jihatida bir
kishining ikkinchi kishi tomonidan idrok qilinishi, tushunishi,
baholanishi kuzatiladi.
Muloqotning mazkur jihatida psixologik effektlar muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ular inson tabiatini va uning psixikasi xususiyatlarini chuqur tushunishga imkon beradi. Bu bilimlarni amaliyotda qo‘llash esa o‘z-o‘zini rivojlantirishga, shaxslararo munosabatning yaxshilanishiga yordam beradi. Biz quyida ayrim psixologik effektlar haqida to‘xtalib o‘tamiz:
Identifikatsiya (aynan o‘xshatish). Bunda kishi hamkorlikda
harakat qilish vaziyatida sherigi o‘rniga o‘zini qo‘yib ko‘rib, uning
ichki holati, niyatlari, o‘y-fikrlari, xohish-istaklari haqida taxmin
qilinadi, bunda ular anglanilgan yoki anglanilmagan bo‘lishi mumkin
Refleksiyada kishi idrok etish subyekti sifatida o‘ziga nisbatan
sherigining munosabati anglab yetiladi. Bunda idrok qilinayotgan
shaxsning o‘rniga idrok qiluvchi o‘z xohishi bo‘yicha mulohaza
290
yuritishi, uni tushunishga intilish o‘z-o‘zini anglash negizida namoyon
bo‘ladi. Lekin kishi har doim ham muloqot jarayonida o‘zini kim
ekanligini to‘liq anglab yetolmaydi, bu esa uning o‘zi qilgan xatti-
harakatlari sabablarini boshqalarga to‘nkashga majbur qiladi.
Kauzal atributsiya kishi o‘z xatti-harakatlari sabablarini,
niyatlarini, o‘y-fikrlarini, xulq-atvor motivlarini boshqa kishilarga
to‘nkash orqali tushuntirishidir.
Stereotiplashtirish kishilarga, ijtimoiy guruh a’zolariga nisbatan
berilgan xislatlarni hozirgacha ma’lum bo‘lgan ijtimoiy qoliplarga
mos tarzda ommaviy tarzda yoyish, tavsif berish va baholash
Oreol effekti shaxs muloqot jarayonida o‘z obyektiga nisbatan
ijobiy taassurotga ega bo‘lsa, subyektga ma’lum bo‘lmagan
fazilatlarini ijobiy baholashga yoki aksincha, obyekt salbiy taassurot
qoldirgan bo‘lsa, subyektga ma’lum bo‘lmagan xislatlarini salbiy
baholashidir
