Program geliŞTİrmede öĞretmen elkiTA8i prof

Hedeflerin Davranışa Dönüştürülmesinin Gereği
En genel anlamda organizmanın bir uyarıcı karşısında eylemde bulunması olarak tanımlanabilen davranış, yetişeğin önemli bir öğesidir. Burada kastedilen davranışlar, öğrenilmiş olanlardır. Davranışlar hem hedefler, hem de eğitim ve sınama durumlarıyla ilgilidir; çünkü eğitimde hedef “bir öğrencinin planlanmış ve tertiplenmiş yaşantılar sayesinde kazanması kararlaştırılan ve davranış değişikliği veya davranış olarak ifade edilmeye elverişli olan özellik” (Ertürk 1972:25) biçiminde tanımlanabilir.

Yukarda da belirtildiği gibi hedef özellikleri “bilgi, güç, beceri, yetenek, alışkanlık, ilgi ve tutum” vb.’den oluşur. Kişi doğuştan bu özellikleri geliştirme yetisine sahip olarak dünyaya gelir. Eğitimle bu özellikler donatılıp geliştirilmeye çalışılır. Bunların geliştirilip geliştirilmediği şimdilik dolaysız olarak yoklanamıyor. Ancak kişinin davranışlarına bakarak bir sonuca varılabiliyor. Nitekim hedefin tanımında da bu durum vurgulanıyor. Eğer hedef davranışa dönüştürülemiyorsa, yani davranış olarak gözlenemiyorsa, o hedefin varlığından ya da gerçekleştirildiğinden söz edilemez. Üstelik bilgi, güç, beceri, alışkanlık gibi özelliklerden herkes aynı anlamı çıkaramayabilir. Herkesin aynı, en azından benzer anlam çıkarabilmesi için o özeliğin göstergesi olan davranışların belirlenmesi gerekir. Zaten bu davranışlara bakılarak, böyle bir özeliğin varlığına hükmolunmuştur(Ertürk 1972: 54).

Tüm bunlardan başka şu nedenlerden dolayı da hedeflerin davranışa dönüştürülmesi gerekli olabilir:
1. Eğitimde her türlü değerlendirme işleminin yapılabilmesi için davranışların hem nitelik, hem de niceliksel olarak belirlenmesi gerekir. Davranışlar belirlenmeden eğitimde ölçme aracı hazırlanamaz; çünkü neyi ölçeceğimiz belli değildir.

2. Eğitim durumlarının düzenlenebilmesi için, yine davranışların hem nitelik, hem de niceliksel olarak belirlenmesi gerekir. Hangi öğrenciye, hangi davranışların, nasıl ve ne yolla kazandırılacağı, ancak davranışların neliği bilinince saptanabilir.

3. Açık bir sistem olan eğitimde her türlü düzenleme, yenileme, onarma, sistemi yeniden kurma gibi etkinliklerin yapılabilmesi için, sistemce kazandırılacak davranışların bilinme zorunluğu vardır. Davranışlar bilinmeden sistemde hiçbir etkili düzenleme, yenileme, onarma, yeniden kurma gibi etkinliklere başvurulamaz. Nitekim Türk Eğitim Sisteminde kazandırılacak davranışlar hemen hemen belli olmadığı için, sistemde yapılan her türlü düzeltme, yenileme ve yeniden kurma gibi girişimler başarısız olmuştur.

4. Ölçütler, standartlar sağlamak için, davranışların belirlenme zorunluluğu vardır. Eğitim sisteminde ölçüt, davranıştır denebilir. Bunun üzerine ekonomik yatırım, yarar, mükemmellik gibi ölçütler gelebilir.

5. Sistemde çalışan kişilerin (yöneticiler, öğretmenler, hizmetliler) değerlendirilmesinde, yetiştirilmesinde, denetlenmesinde, eşgüdümün sağlanmasında, sistemce kazandırılacak davranışların belirlenme zorunluluğu vardır. Bu davranışlar bilinmezse, gözlenebilir, ölçülebilir olmazsa, yürürlükteki eğitim sisteminde çalışan kişilerin yetiştirilmesi, denetlenmesi, değerlendirilmesi ve eşgüdüm sağlanması etkili ve verimli bir tutarlılıkla gerçekleşmeyebilir.
Davranış Yazılırken Dikkat Edilecek Kurallar

Hem eğitimin, hem de hedefin tanımından da anlaşılacağı gibi, bilişsel, duyuşsal, devinişsel ve sezgisel alanlarla ilgili aşamalı sınıflamanın her basamağında istendik davranış değişikliği oluşturmak üzere saptanan her hedef için, yeter sayıda davranış belirlemek zorunludur. Kişi bu davranışları gösterince ilgili hedef gerçekleşmiştir denebilir. Örneğin “İlköğretim 6. sınıf için matematik dersinde geçen belli başlı kavramların anlam bilgisi” hedefine öğrencinin ulaştığını şu davranışları göstermesinden anlaşılabilir:

1. Verilen bir tanımın doğru ya da yanlış olduğunu yazma/söyleme

2. Verilen bir tanımla ilgili olan terimi, bir dizi seçenek arasından seçip işaretleme

3. Verilen bir dizi tanım arasından, istenilen terimle ilgili olanı seçip işaretleme

4. Verilen bir tanımın boş bırakılan yerine ilgili terimi yazma/söyleme

5. Verilen bir terimin tanımını, derste geçen ifadesiyle yazma/söyleme
Bu davranışların sonuncusunu, ya da diğerlerinden birini gösteren öğrenci, belirlenen hedefe ulaşmıştır denebilir. Bu nedenden dolayı, bir hedef yeter sayıda ve nitelikte davranışa dönüştürülmelidir. Eğer hedef davranışa dönüştürülemiyorsa, o zaman hedef atılmalıdır; ya da yeniden yazılmalıdır.
Davranış yazılırken uyulması gerekli diğer ilkeler şöyle sıralanabilir:
1. Yazılan her davranış hangi hedefle ilgiliyse, o hedefin niteliklerine uygun olmak zorundadır. Yani bilgi basamağında yazılan davranışlar bilginin; kavrama basamağındaki davranışlar kavramanın; uygulama basamağındaki davranışlar uygulamanın niteliklerine uygun olmalıdır. Hedef bilgi düzeyinde, onun davranışları kavrama düzeyinde ya da tersi olamaz. Eğer bu ilkeye uyulmazsa, öğrencinin bilginin hangi boyutunda olduğu yoklanamaz ve hedefin gerçekleşip gerçekleşmediği anlaşılamaz.
2. Davranış tümcelerinin sonunda “yazma, söyleme, seçip işaretleme, eşleştirme, kesme, biçme, çizme, alma, tutma, çakma, çıkarma vb “ gibi davranış ifade eden sözcüklerden biri bulunmalıdır. Faaliyet gösteren anlatma, hareket ettirme vb. “gibi, ya da “yazar, çizer, keser, bilir vb.” gibi sözcüklere yer verilmez; çünkü faaliyet olanlar ölçülemez. Ötekiler ise sürece dönük ifadelerdir.

3. Bir davranış ifadesi açık, seçik ve anlaşılır olmalıdır. Yani davranış ifadesinden herkes aynı anlamı çıkarmalıdır.

4. Her hedefin kritik davranışları belirlenmelidir. Örneğin yukarda belirtilen beş davranışın tümü kritiktir; fakat en kritik olanı 5’incisidir. Bu davranışı kazanan öğrenci, diğerlerini daha kolay yapabilir. Eğitim durumlarında, bu en kritik olan davranış ya davranışlar öğrenciye kazandırılmalıdır; çünkü bu tür davranışlar, öğrencinin hedefe ulaşıp ulaşmadığının güçlü kanıtı olabilirler.

5. Davranışlar binişik değil; bitişik olmalıdır. yani bir davranışın kapsadığı alan, diğer bir davranışın kapsadığı alanın bir kısmını içermemelidir. Birinin bittiği yerden ötekisi başlamalıdır.

6. Davranış ifadeleri hem sınırlı, hem de kapsamlı olmalıdır. Örneğin “ülkeler coğrafyası dersinde, devletlerin siyasi yapılarıyla ilgili belli başlı olgular bilgisi” gibi bir hedefin yıllık düzeyde davranışları yazılırken ‘İngiltere’nin yönetim biçiminin adını yazrna/söyleme, Fransa’nın yönetim biçiminin adını yazma/söyleme, Almanya’nın yönetim biçiminin adını yazma/söyleme” gibi bir davranış yazamayız. Bunun yerine “verilen bir ülkenin yönetim biçiminin yazma/söyleme” davranışı hem kapsamlı, hem de sınırlı olabilir. Bir ya da İki saatlik hedeflerin davranışları yazılırken, bu kez davranışlar çok sınırlı hale getirilmelidir. Örneğin eğer bir iki saatte Almanya işlenecekse, o zaman davranış; “Almanya’nın yönetim biçimini yazma/söyleme” şeklinde olabilir.

7. Davranışlar kolaydan zora, basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru sıralanmalıdır. Ayrıca öğrenme birikik bir süreçtir. Bu nedenden dolayı, davranışlar birbirinin önkoşulu oluş özelliklerine göre sıralanmalıdır. (özellikle kavrama ve daha yukarı basamakları için). Beceri gerektiren devinişsel alanla ilgili davranışlarda, işlem basamaklarına uyulmalı ve adım adım davranışlar sıralanmalıdır. Bu tür davranışlar, işin tümüyle ilgilidir. Yani işin en mükemmel şekilde ortaya çıkabilmesi için ne kadar davranış gerekiyorsa, tümü aşamalı olarak yazılmalıdır.

9. Davranışlar öğrenciye göre olmalıdır. Özürlü çocuklar için belirlenen davranışlaa normal çocuklar için belirlenen davranışlar aynı olmayabilir. Bu durum davranışın nitelik boyutuyla da sıkıca ilgilidir.
10. Davranışlar, öğretmenin yapacakları değil; öğrencinin yapacakları olmalıdır; çünkü davranışları öğretmen değil; öğrenci yapacaktır.

11. Her davranış tümcesi, bir özeliği içermelidir. Ya yazacak, ya da söyleyecek, seçip işaretleyecek, eşleştirecek . Bir davranış tümcesinin sonunda iki özellik bulunmamalıdır. Eğer bulunuyorsa, ikinci özellik parantez içinde yazılmalıdır; ya da kesme işareti kullanılmalıdır.

Bilişsel Alanla İlgili Hedef Ve Davranış Yazma
Öğrenilmiş davranışlardan zihinsel yönü ağır basanların kodlandığı alandır. Örneğin sosyal bilgilerde “Türkiye’nin komşularıyla ilgili temel İlişkilerini açıklayabilme, temel ilkeleri Türkiye’nin belli başlı toplumsal olgularını açıklamada kullanabilme, ilimiz, bölgemiz ve yurdumuzla ilgili belli başlı olguları analiz edebilme, Türkiye’nin komşularıyla olan belli başlı toplumsal olguların çözümü için yeni yollar önerebilme” gibi hedeflerde zihinsel etkinlikler daha baskındır. Ayrıca her davranış aynı zihinsel yoğunluğu içermeyebilir. Sözgelişi “pekiştireç kavramının ne anlama geldiğini derste geçen ifadesiyle yazma/söyleme” davranışı,” eğitim ortamında neden pekiştireç kullanıldığını gerekçesiyle açıklayıp yazma” davranışına göre daha basittir. Bir matematik problemini çözerken, bir felsefi metni açıklarken, ekonomik olguların açıklamasıyla ilgili yeni modeller oluştururken zihinsel etkinlikler baskındır. Böyle olmakla birlikte öğrenilmiş hiçbir davranış tek bir alana giremez. Her davranış hem bilişsel, hem duyuşsal, devinişsel, hem de sezgisel alana girer; fakat hangi özellik baskınsa, olana kodlanır. Burada da zihinsel etkinliklerin baskın olduğu davranışlar söz konusudur.

Bu alan Bloom (1956: 62,195) tarafından kodlanmıştır. Aşamalı olarak altı ana basamağa, her basamakta alt basamaklara ayrılmıştır. Bu alandaki hedefler ve davranışlar basitten karmaşığa, kolaydan zora, somuttan soyuta ve birbirinin önkoşulu olacak şekilde aşamalı olarak şöyle sıralanmıştır ( Sönmez 1993: 23, 42)

1.00 BİLGİ (TANIMA ve HATIRLAMA)
1.1O Belirgenler Bilgisi

1.11 Kavramlar Bilgisi (Terimler Bilgisi)

1.12 Olgular Bilgisi

1.13 Araç ve Gereçler Bilgisi’

1.2O Belirgenlerle Uğraşma Araçları ve Yolları Bilgisi

1.21 Alışılar Bilgisi

1.22 Yönelimler ve Aşamalı Diziler Bilgisi

1.23 Sınıflamalar ve Kategoriler Bilgisi

1.24 Ölçütler Bilgisi

1.25 Yöntem Bilgisi

1.3O Bir Alandaki Evrenseller ve Soyutlamalar Bilgisi

1.31 İlke ve Genellemeler Bilgisi

1.32 Kuram ve Yapılar Bilgisi
2.OO KAVRAMA
2.1O Çevirme

2.2O Yorumlama

2.3O Öteleme
3.OO UYGULAMA
4.OO ANALİZ
4.1O Öğelere Dönük Analiz

4.2O İlişkilere Dönük Analiz

4.3O Örgütleme ilkelerine Dönük Analiz
5.OO SENTEZ
5.1O Özdeşsiz Bir İletişim Muhtevası Oluşturma

5.2O Bir Plan ya da işlemler Takımı Önerisi Ortaya koyma

5.3O Bir Soyut İlişkiler Takımı Geliştirme
6.OO DEĞERLENDİRME
6.1O İç Kanıtlar Bakımından Yargılama

6.2O Dış Ölçütler Bakımından Yargılama

1.OO BİLGİ BASAMAĞINDA HEDEF VE DAVRANIŞ YAZMA
Bu basamakta herhangi bir nesne ve olguyla ilgili bazı özellikleri kişinin görünce tanıması, sorunca söylemesi ya da ezberden aynen tekrar etmesi davranışlarını kapsar (Sönmez 1993: 25). Sözgelişi “Türkçe dersinde öğretmen zamir nedir sorusunu sınıfa sorduğunda öğrenciler eğer bu kavramı ilk kez duyuyorlarsa, yanıt gelmeyecektir. Öğretmen “Zamir isim olmadıkları halde isimlerin yerini tutan sözcüklerdir.” gibi bir tanımı yapsın ve örnek verip açıklasın. Daha sonra öğrencilere “Zamir nedir?” diye sorduğunda, öğrenciler “Zamir isim olmadığı halde ismin yerini tutan sözcüklerdir.” derlerse, sorunca söyleme, ezberden aynen söyleme davranışını göstermişlerdir. Eğer zamir olan bir sözcüğü de tümce içinde görünce söylemişlerse, bu kez de tanımışlardır. Bu basamakta anlamını ve mantığını bilerek tanıma, söyleme ve ezberden söyleme vardır. Anlamını ve mantığını bilmeden söyleme, tanıma davranışı söz konusu değildir. Bilişsel alanın bilgi basamağı yalnız kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme basamakları için gerekli değildir. Aynı zamanda ilerde görüleceği gibi duyuşsal, devinişsel ve sezgisel alanın basamakları için de temeldir denebilir. Bilgi düzeyinde hedef yazarken tümcenin sonuna “bilgisi, hatırlayabilme, tanıyabilme” sözcüklerinden biri gelmeli, dersin adı düzeyi belirlenmeli ve sınırlama konulmalıdır. Diğer ilkelere de uyulmalıdır.
Bilgi düzeyi, aşamalı olarak “bir alandaki özgüller, bir alandaki özgüllerle uğraşma araçları ve yolları, bir alandaki evrenseller ve soyutlamalar bilgisi “ adlarıyla sınıflanmıştır.
Bilgi düzeyindeki hedefler davranışa çevrilirken tümcelerin sonuna “yazma/söyleme, seçip işaretleme, eşleştirme, doldurup yazma” gibi söz ve söz öbekleri getirilmelidir. Diğer ilkelere de uyulmalıdır. Yılık düzeyde davranış yazarken “verilen” sözcüğü davranışlarda bulunmalıdır. Ünite düzeyinde ise, hangi kavramlar, olgular, ilkeler öğretilecekse, onlar yazılmalıdır.
2.OO KAVRAMA DÜZEYİNDE HEDEF YAZMA
Kavrama düzeyinde, bilgi düzeyinde kazanılan davranışların öğrenci tarafından özümsenmesi, kendine mal edilmesi, anlamının yakalanması söz konusudur. Bilginin transfer edilmesi gerekmektedir. Transfer türü öğrenmelerde yalnız başına ezberleme, anımsama ve tanıma yoktur. Bunlara ek olarak ve onların üstünde yeni bir anlatım biçimine çevirme, grafiğini çizme, yeni bir grafiği yazılı ya da sözlü olarak açıklama, bir olgunun nedenini, niçinini, nasıl ve niye olduğunu kendi cümleleriyle gerekçe göstererek açıklama, yeni örnek verme, verilerin geçmişini ve geleceğini kestirme vardır. Kavrama düzeyi kendi içinde çevirme, yorumlama ve öteleme olarak aşamalı şekilde üç alt basamağa ayrılmıştır.

Yıllık Düzeyde Hedef

İlköğretim 7. Sınıf: Sosyal bilgiler dersiyle ilgili bellibaşlı verilen istenilen anlatım biçimine çevirebilme

Davranışlar

1.Verilen bir tablo ya da grafikle ilgili özeti, bir dizi özet arasından seçip işaretleme

2. Verilen bir tabloyla ilgili grafiği, bir dizi grafik arasından seçip işaretleme (ya da tersi)

3. Sözel, sayısal ya da simgesel verilerle ilgili tabloyu, grafiği, bir dizi tablo ya da grafik arasından seçip işaretleme

4. Verilen bir tabloyu, grafıği özetleyip yazma/söyleme

5. Verilen bir tablo ya da grafiği kendi cümleleniyle açıklayıp yazma/söyleme

6. Verilen bir tabloyu, iki boyutlu grafik haline getirip çizme (ya da tersi)

7 Sözel, sayısal, simgesel verilen iki boyutlu grafik haline getirip yazma/söyleme

8. Sözel, sayısal, simgesel verilen tablo haline getirip çizme

Ünite Düzeyinde Hedef

İlköğretim 7. Sınıf: Yurdumuzun komşularıyla ilgili bellibaşlı verilen istenilen anlatım biçimine çevirebilme

Davranışlar

1.Yunanistan, Bulgaristan, Suriye, lrak, İran, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, KKTC ve Türkiye’nin nüfusunu grafikle çizip gösterme (ya da tersi)

2.Yunanistan, Bulgaristan, Suriye, lrak, İran, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, KKTC’nin Türkiye ile olan iç ve dış ticaretini grafikle çizip gösterme (ya da tersi)

3.Yunanistan, Bulgaristan, Suriye, lrak,İran, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, KKTC ve Türkiye’nin yüzölçümleriyle ilgili verilerini grafikle çizip gösterme (ya da tersi)

4. Yukarda belirtilen ülkelerin verileriyle ilgili grafiği, tabloyu bir dizi seçenek arasından seçip işaretleme
Yıllık Düzeyde Hedef

İlköğretim 6. Sınıf: Sosyal bilgiler dersi ile ilgili temel ilkeleri açıklayabilme

Davranışlar

1. Verilen bir ilkenin nedenini (niçin, niye) yazma/söyleme

2. Verilen bir ilkenin nedenini (niçin, niye) bir dizi seçenek arasından seçip işaretleme

3. Verilen bir ilkeyi kendi cümleleriyle açıklayıp yazma/söyleme

4. Verilen bir ilkenin nedeninin belirtildiği cümlenin doğru ya da yanlış olduğunu yazma/söyleme

5. Verilen ilkeye örnek yazma/söyleme (seçip işaretleme)

3.OO UYGULAMA DÜZEYİNDE HEDEF YAZMA
Bu düzeyde bilgi ve kavrama basamağında kazandığı davranışlara dayanarak öğrenciden kendisi için yeni olan bir sorunu çözmesi istenmelidir. Sorun, nitelik ve nicelik açısından yeni olmalıdır. Öğrenci bu sorunu çözerken ilgili ilkeleri, genellemeleri, yöntem ve teknikleri işe koşmalıdır. Sosyal bilgiler dersinde göç, nüfus artışı, tarım, ticaret, turizm, yönetim vb. olgularla içeren temel sorunlarla ilgili öğrenciye verilen yazılı yeni bir durumun çözümü için kullanılacak ilkeleri belirleyip yazma, söyleme, önerilenler arasından seçip işaretleme, sorunu belirleyip yazma, onu sınırlama, denence kurma, ölçme aracını hazırlama, uygulayıp verilen toplama, verilen analiz etme, denenceleri test etme, denenceleri kabul, ret etme ya da onarma gibi davranışlar uygulama düzeyinin kapsamı içindedir. Bu düzeyde karar verme süreci, problem çözme, bilimsel araştırma süreci, anket, görüşme, vak’a incelemesi vb. tekniklenin işlem basamakları hem bilişsel, hem duyuşsal, devinişsel, hem de sezgisel alanların tümünü kapsamaktadır. Bu düzeyde hedef yazarken genel kurallara uyulmalı; hedef cümlesinin sonuna ilkeleri kullanabilme, bilimsel yöntemi kullanabilme, problem çözebilme” gibi ifadelerden biri getirilmelidir. Uygulama basamağındaki hedeflerin davranışları yazılırken “yazma, alma, çekme, seçip işaretleme” gibi ifadeler tümcelerin sonuna getirilmelidir.
Yıllık Düzeyde Hedef

İlköğretim 4. Sınıf: Sosyal bilgiler dersiyle ilgili temel sorunların çözümünde ilkeleri kullanabilme

Davranışlar

1. Verilen bir dizi ilke arasından, öğrenci için belirtilen yeni toplumsal sorunun çözümünde kullanılacak olanları seçip işaretleme

2. Verilen bir dizi ilke arasından, öğrenci açısından belirtilen yeni toplumsal sorunun çözümünde gerekli olmayan ilkeyi (leri) seçip işaretleme

3. Öğrenci açısından verilen yeni toplumsal sorunun çözümü için gerekli olan (olmayan) ilkeyi (ilkeleri ) yazma/söyleme

Ünite Düzeyinde Hedef

İlköğretim 4. Sınıf: İlimizi ve bölgemizi tanıyalım ünitesiyle ilgili temel sorunların çözümünde ilkeleri kullanabilme

Davranışlar

1 İl (ilçe,köy) ilgili verilen yazılı ve öğrenci açısından yeni bir sorunun çözümü için gerekli olan (olmayan) ilkeleri yazma/söyleme (bir dizi ilke arasından seçip işaretleme)

2. İl genel meclisiyle ilgili verilen yazılı ve öğrenci açısından yeni bir sorunun çözümü için gerekli olan (olmayan) ilkeyi (ilkeleri) yazma/söyleme (seçip işaretleme)

3. Devlet daireleriyle ilgili verilen yazılı ve öğrenci açısından yeni bir sorunun çözümü için gerekli olan (olmayan) ilkeyi (ilkeleri) yazma, söyleme (seçip işaretleme)

4. Belediyeyle ilgili verilen yazılı ve öğrenci için yeni olan bir sorunun çözümünde gerekli olan (olmayan) ilkeyi (ilkeleri) yazma/söyleme (seçip işaretleme)

5. Trafikle ilgili verilen yazılı ve öğrenci için yeni olan bir sorunun çözümünde gerekli olan (olmayan) ilkeyi (ilkeleri) yazma/söyleme (seçip işaretleme)

4.OO ANALiZ DÜZEYİNDE HEDEF YAZMA
Kişinin çevresini kapsayan nesneler, olgular ve olaylar pek çok öğeden oluşabilir. Bu öğelerin arasında etkileşim vardır. Etkileşimde karşılıklı İlişkiler bulunur. Bireyin elde ettiği bilgi tümgesi de nesnelere, olgu ve olaylara bir boyutuyla bağlı olduğundan, bu tümge de çeşitli öğelerden oluşabilir. Bu öğeler arasında da İlişkiler yani çeşitli yönde ve düzeyde bağıntılar bulunabilir. Bu bağıntılar belli kural ve ilkelere dayanabilir. İşte böyle karmaşık bir bilgi tümgesini, yani nesneler, olgular, olaylar, sistemler ve yapıları öğrenebilmek için onları analiz etmek zorunluluğu olabilir. Örneğin bir şiiri anlamak için, ozanın dayandığı sayıltıları, açık ya da gizli kanı ve değerleri, estetik anlayışı, savunduğu ana ve yardımcı düşünceleri, şiirin dış yapısını (ölçü, uyak, dize), kullandığı malzemeyi, anlatım türlerini ayrıştırıp inceleme gerekli olabilir; çünkü şiir; bu öğe, İlişki ve kuralların sentezinden oluşur. Ozanın ana düşüncesini, yani amacına ulaşmak için, şiiri oluşturan olguları, olgular arasındaki İlişkileri ve ilkeleri bilmek zorundayız. Aynı zamanda nesneleri tanımada analiz önemli bir yer tutar. Suyun, uranyumun, havanın, demirin, bakırın, hücrenin vb. analizi, onları daha doğru bir biçimde anlamamızı ve daha kolay tanımamızı sağlayabilir. Bu analizler sonucu, nesnel evrenin öğelerini, öğeler arasındaki İlişkileri, dayandıkları temel sayıltıları, ilkeleri anlayabilir; daha sonra sentez ve değerlendirme basamaklarına ulaşabiliriz. Tüm bu nedenlerden dolayı, bu basamaktaki hedefler önemlidir. Bu düzeyde, bir bilgi bütünü ya da örüntüsü 4. 1O öğeleri, 4.2O İlişkileri ve 4.3O örgütleme ilkeleri açısından irdelenir. Bu basamak için “temel toplumsal sorunları oluşturan öğeleri belirleyip gerekçesiyle yazma” ,“öğeler arasındaki İlişkileri ve örgütleniş biçimini gösteren şemayı çizip gösterme”,” öğelerin, İlişkilerin birbirlerinden farklı ve benzer yanlarını gerekçe göstererek yazma, söyleme”, “ilke, genelleme, denece, sayıltı ve kuramı belirleyip yazma, söyleme, seçip işaretleme” gibi davranışlar önerilebilir. Hedef yazarken genel ilkelere uyulmalı; hedef cümlesinin sonuna “analiz edebilme, öğelerine ayırabilme, bağıntıları saptayabilme, ilkeleri bulabilme” gibi ifadelere yer verilmelidir.
Davranış yazarken “yazma, söyleme, belirleyip gösterme” gibi söz öbekleri kullanılmalıdır.

Yıllık Düzeyde Hedef

Lise 3.sınıf: Türünün ve döneminin temsilcisi olan bir yazılı iletişim muhtevasını öğelerine ayırabilme

Davranışlar

1. Verilen bir tümcenin öğelerini (özne, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci, edat tümleci, yüklem) bulup gösterme (seçip işaretleme)

2. Verilen bir metinde yapı bakımından (basit, birleşik, sıra, girişik) belirtilen tümceleri bulup gösterme (seçip işaretleme)

3. Bir edebi metinde sözcükleri dilbilgisi bakımından sınıflara (ad, belirteç, zamir, zarf, edat, bağlaç, fiil) ayırıp gerekçesiyle yazma/söyleme (seçip işaretleme)

4. Tümce içinde verilen bir filin çatısını belirleyip gerekçesiyle yazma/söyleme (seçip işaretleme)

5. Bir edebi metinde bulunan tamlamaları bulup gerekçesiyle yazma/söyleme (seçip işaretleme)

6. Bir edebi metindeki sözcükleri yapılarına göre belirleyip gerekçesiyle yazma, söyleme (seçip işaretleme)

7. Bir edebi metinde (varsa) yazarın (ozanın) kullandığı toplumsal (tarihi, siyasi doğal, dini, felsefi vb.) malzemeyi belirleyip gerekçesiyle yazma/söyleme (seçip işaretleme)

8. Bir edebi metinde yazarın (ozanın) anlatım biçimini belirleyip gerekçesiyle yazma/söyleme (seçip işaretleme)

9. Verilen bir edebi metinden, yazarın (ozanın) girdiği edebi akımı belirleyip gerekçesiyle yazma/söyleme (seçip işaretleme)

1O. Verilen bir edebi metinde, yazarın (ozanın) savunduğu görüşleri belirleyip gerekçesiyle yazma/söyleme (seçip işaretleme)

Yıllık Düzeyde Hedef

İlköğretim 5. Sınıf: Fen bilgisi dersiyle ilgili bellibaşlı ilişkileri saptayabilme

Davranışlar

1. “Sorunu belirleyip” yazma

2. İlgili kaynakları bulup alma

3. İlgili kaynakları okuma

4. Kaynaklardan sorunla ilgili olanları özetleyip yazma

5. Alt problemleri belirleyip yazma

6. Denenceleri belirleyip yazma

7. Sayıltıları belirleyip yazma

8. Evren ve örneklemi belirleyip yazma

9. Ölçme aracını düzenleme

1O. Araştırma düzeneğini hazırlama

11. Verileri toplama

12. Verileri alt problemlere göre düzenleme

11. Tabloları hazırlama

12. Verileri analiz etme
5. OO SENTEZ DÜZEYİNDE HEDEF YAZMA
Sentez, öğeleri, belli ilişki ve kurallara göre birleştirip bir bütün oluşturma işidir; fakat her bütün oluşturma işi sentez olamaz. Sentezde yenilik, özgünlük, buluş, icat, yaratıcılık gibi özellikler söz konusudur. Bu niteliklerinden dolayı sentez bir bakıma bilimsel, felsefi, sanatsal yöntemlerle yaratma işidir. Taklidini, benzerini, bir örnekten yararlanarak özdeşini yapma, yapılanın aynısını oluşturma sentez değildir. Toplumsal sorunları çözmede yeni bir strateji, yöntem, teknik geliştirme, yeni bir plan oluşturma, toplumsal olguları açıklayan yeni bir ilke ortaya koyma vb. gibi etkinlikler sosyal bilgiler için sentez olabilir. Böyle olmakla birlikte öğrenci yapılanlardan habersiz olarak, bulunan ilkeyi, kullanılan yöntemi, tekniği vb. kendisi bulursa, bu, o öğrenci için sentezdir. Aynı şekilde Newton’un yerçekimi kanununu; Pastör’ün kuduz aşısını bulması, yeni bir anlatım tekniği geliştirme, duygu ve düşüncelerini özgün şekilde örgütleyip anlatma, yeni bir motor yapma, yeni bir enerji kaynağı bulma gibi etkinliklerde sentez söz konusudur. Bu düzeydeki hedefler aşamalı olarak üç alt basamağa ayrılır: 5.1O özdeşsiz iletişim muhtevası oluşturma, 5.2O bir plan ve işlemler takımı önerisi oluşturabilme, 5.3O soyut ilişkiler takımı geliştirebilme. Bu basamaklarda görüldüğü gibi, sentez düzeyindeki hedef basamaklarının birincisinden üçüncüsüne giderken, ürün soyutlaşmakta ve kapsamı genişlemektedir. Ayrıca sentez sonucu oluşan ürün, sistem; ya mantıksal, ya da olgusal tutarlığa veya her ikisine birlikte sahip olmalıdır. Bu düzeyde hedef yazarken genel ilkelere uyulmalı; hedef cümlesinin sonuna “bilme” yardımcı fiiliyle yapılan bir bileşik sözcük getirilmelidir.
Yıllık Düzeyde Hedef

Eğitim fakültesi 3. yıl: Eğitimde ölçme ve değerlendirme dersinde alanıyla ilgili yeni bir sınama düzeneği hazırlayabilme

Davranışlar

1. Verilen alanla ilgili hedefleri belirleyip yazma

2. Hedefleri davranışa dönüştürüp yazma

3. Belirtke tablosunu düzenleyip yazma

4. Taslak ölçme aracı için gerekli nitelikte ve yeter sayıda kritik davranışları seçip alma

5. Her kritik davranış için üç tane uygun soru yazma

6. Soruların geçerliği için uzmanlara başvurma

7. Uzman kanılarına göre soruları yeniden düzenleyip yazma

8. Cevap anahtarını düzenleyip yazma

9. Ölçme aracı için olası zamanı belirleyip yazma

1O. Ölçme aracının yönergesini belirleyip yazma

11. En az üç yüz yetmiş kişiden oluşan ve ön denemenin yapılacağı uygun grubu

belirleme

12. Ölçme aracını yeter sayıda çoğaltma

13. On denemeyi kurallara uygun olarak yapma

14. Ortalama zamanı hesaplayıp yazma

15. Yanıt kağıtlarını “cevap anahtarına” göre puanlama

16. Yanıt kağıtlarını en yüksek puandan en düşük puana göre sıralama

17. Üst ve alt grupları belirleme

18. En yüksek ve en düşün puan alan öğrencilerin %27’sinin kağıtlarını değerlendirmek için alma

19. Üst ve alt gruplardaki her bir kağıtta, her madde için doğru, yanlış boş ve erişilmemiş frekansları hesaplayıp tabloya geçirme

2O. Bu işlemin doğruluğunu denetleme

21. Her bir maddenin teker teker olası güçlüklerini hesaplayıp yazma

22. Her bir maddenin ayırıcılık indislerini hesaplayıp yazma

23. Her bir maddeyi seçenekleriyle birlikte analiz etme

24. “Cevap anahtarını” denetleme

25. Ölçme aracının amacına uygun maddeleri seçip alma

26. Ölçme aracının güvenirliğini hesaplayıp yazma

27. Ölçme aracının güvenirliğini istenilen düzeye getirme

28. Ölçme aracının geçerliğini hesaplayıp yazma

29. Ölçme aracının geçerliğini istenilen düzeye getirme

3O. Ölçme aracının zamanını belirleme

31. Ölçme aracını değişik ortamlarda uygulama

32. Sonuçları analiz etme

33. Ölçme aracını standart hale getirme