Psixik rivojlanish va uni davrlashtirish muammosi

19.2 SHaxs o‘zini-o‘zi tarbiyalashining Yosh bilan bog‘liq xususiyatlari
Vazifa: O‘zini-o‘zi tarbiyalashning turli xil yo‘nalishlari qaysi Yosh davrlariga to‘g‘ri kelishini belgilang. Bunda o‘zini-o‘zi tarbiyalashning qaysi yo‘nalishi qanday Yosh davriga mos kelishini bildirish ma’nosida quyidagi jadvalning o‘zini-o‘zi tarbiyalash yo‘nalishlari ko‘rsatilgan satrlari va Yosh davrlari keltirilgan ustunlari o‘zaro kesishgan joyga muayyan belgi qo‘yish talab qilinadi.

№	O‘zini-o‘zi tarbiyalash yo‘nalishlari	Yosh davrlari
		O‘smirlik davri	Ilk o‘spirinlik davri	O‘spirinlik- etuklik davri boshi	Etuklik davri o‘rta bosqichi
1	Axloqiy o‘zini-o‘zi tarbiyalash
2	Jismoniy o‘zini-o‘zi tarbiyalash
3	Ijtimoiy o‘zini-o‘zi tarbiyalash
4	Kasbiy o‘zini-o‘zi tarbiyalash
5	Irodaviy o‘zini-o‘zi tarbiyalash

19.3 Tarbiya institutlarining xususiyatlari
Vazifa: Tarbiya jarayoni uchun ma’sul institutlarining o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlarni ko‘rsating. Bunda quyidagi jadvalning javoblar maydonida xar bir institutning nomi ostida keltirilgan raqamlardan uning xususiyatiga mos tartib raqamni ochiq qoldirib, muayyan institutga tegishli bo‘lmagan xususiyatlarning raqami ustidan chizib qo‘yish talab qilinadi.

№	Tarbiya institutlarining xususiyatlari	Tarbiya institutlari
1	Aynan bir tarbiyaviy ahamiyatga ega ta’sirni istalgancha qaytadan amalga oshirish imkoniyatining mavjudligi	Oila
		1	2	3	4	5
2	Tarbiyaviy ta’sir jarayonida bolaga individual jihatdan yondashish imkoniyatining nisbatan chegaralanganligi	Ta’lim muassasasi
		1	2	3	4	5
3	Tarbiyaviy ta’sirning ushbu ta’sirni amalaga oshiruvi shaxslar intellektual va madaniy tayyorgarlik darajasi bilan chegaralanganligi	OAV
		1	2	3	4	5
4	SHaxs tomonidan tarbiyaviy ta’sir sub’ektlariga xos qarashlar, qadriyatlar namuna sifatida qabul qilinishi	San’at va adabiyot
		1	2	3	4	5
5	SHaxsning axloqiy tarbiyasi bilan parallel ravishda tarbiyaviy ta’sir hisobiga uning umumiy madaniyati yuksaltirilishi	Referent guruhlar

GLOSSARIY


GLOSSARIY

Avtoritarizm	Авторитаризм	Authoritarian	buyruq asosidagi talablarga o‘ylamasdan ko‘r-ko‘rona bo‘ysunish.
Akseleratsiya	Акцелеряция	Accretion	bolalar va o‘smirlarda oldingi avlodga nisbatan bo‘y nisbati va jinsiy taraqqiyotning tezlanishi, jadallashishi.
Andragogika	Андрагогика	Andragogy	kattalar ta’limini tashkil etish masalalari bilan shug‘ullanadi.
Asab tizimi	Нервная система	Nervous System	hayvon va odam organizmining barcha funksiyalarini o‘zaro hamda tashqi muhit bilan to‘g‘irlab, uyg‘unlashtirib turuvchi a’zolar tizimi. U organizmning ichki muhitida ro‘y beradigan o‘zgarishlar va tashqi muhit ta’sirida qo‘zg‘alib, turli a’zolarga ta’sir etgan holda ularning faoliyatini kuchaytirib yoki susaytirib turadi.
Axloq	Нравственност	Moral	shaxsning jamiyatga va boshqa kishilarga nisbatan burchini belgilab beruvchi me’yorlar tizimi, ma’naviy hulq qoidalari.
Bilish	Умения	Skill	psixik aks ettirish jarayoni, bilimlarni egallash va uni o‘zgartirishni ta’minlaydi.
Bine – Simon testi	Тест Бинэ Симона	Test Binet Simon	bolalar aqliy rivojlanish usuli. Fransuz psixologlari Bine va Simon tomonidan ishlab chiqilgan. Ular ilk bor eksperimental psixologiyaga asos solishgan.
Biografik metod	Биографический метод	Biographical method	odamni uning tarjimai holi bilan bog‘liq bo‘lgan hujjatlar orqali o‘rganish usuli.
Birinchi signal tizimi	Первая сигналная система	First signal system	narsa va hodisalarning sezgi a’zolariga bevosita ta’sir etishi natijasida bosh miya yarim sharlari qobig‘ida hosil bo‘ladigan shartli muvaqqat nerv bog‘lanishlari. U sezgi va idrok turlarida namoyon bo‘ladi.
Borliq	Действителност	Activities	ob’ektiv olamning ongdan holi bo‘lgan holda mavjudligini bildiruvchi falsafiy tushuncha.
Bosh miya	Мозг	Brain	markaziy nerv tizimining old qismi bo‘lib, u bosh miya qobig‘ida joylashgan oliy nerv tizimining moddiy asosi. Bosh miyaning o‘rtacha og‘irligi 1470 g.
Bosh miya katta yarim sharlari	Болшая полушария мозга	cerebral hemisphere	bosh miyaning ikki pallasi. Uning ustki qismi uchun chuqur bo‘lmagan o‘nqir-cho‘nqirlardan iborat. Bosh miya katta yarim shar orqa, old, yon, orolcha, orqa umurtqalarga bo‘linadi. Miya nerv kataklari neyronlardan iborat bo‘lib, ikki katta yarim sharlar po‘stlog‘ini tashkil etadi. Miyadagi oq suyuqlik neyron o‘simtalaridan tarkib topib, miya yo‘llarini ko‘rsatib turadi.
Boshqarish	Управления	Control	tabiatning turlicha bo‘lgan (biologik, ijtimoiy va texnik, tizimlari) funksiyalarini, ularning ishini tashkil qilish, maqsad va dasturlarini amalga oshirishga qaratilgan jarayon.
Verbal o‘rganish	Вербалная исследования	verbal research	insonning yangi tajribani til orqali o‘zlashtirishidir.Bunday o‘rganish natijasida inson nutqni egallagan boshqa odamlarga, bilim, ko‘nikma va malakalarni uzatishi mumkin.
Vikar o‘rganish	Викарная исследования	vicarious research	boshqa odamlar xulq-atvorini to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuzatish orqali o‘rganish bo‘lib, unda inson kuzatilayotgan xulq-atvor shakllarini o‘zlashtiradi. Vegetativ nerv tizimi – nerv tizimining organizm ichki a’zolari faoliyatini va modda almashinuvini boshqarib turadigan bir qismi. Vegetativ nerv tizimi markaziy nerv tizimi bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, bu bosh miya qobig‘i tomonidan boshqariladi. Vegetativ nerv tizimi simpatik va parasimpatik nervlar deb ataluvchi ikki qismga bo‘linadi.