Psixologiya

8-MAVZU: GURUXLAR IJTIMOIY PSIXOLOGIYASI

REJA:

1. 
   Katta ijtimoiy guruhlar psixologiyasi
   
2. 
   Kichik guruhlar psixologiyasi
   
3. 
   Etnik guruhlar psixologiyasi
   

Katta ijtimoiy guruxlar psixologiyasi
Xar bir shaxs uz faoliyatini turli guruxdar sharoitida yoki turli gurudlar ta’sirida amalga oshiradi. Chunki jamiyatdan chetda dolgan yoki insonlar gurudiga umuman dushilmaydigan indi- pidning uzi yud. Inson jamiyatda yashar ekan, u doimo uziga udshash turli shaxslar bilan mulodotda, uzaro ta’sirda buladi, bu mulodot jarayonlari esa doimo kishilar gurudida ruy beradi. undagi salbiy xislarning junbushga kelishiga yul kuymaydi.
3. Ish faoliyat bilan boglik munozaralarda agar suxbat taranglashib borayotgan bulsa, ikkala tomonning manfaati tugri- sida emas, asl masalaning, muammoning moxiyati xususida kechishiga e’tibor berib, xolis faktlarga kuprok urgu bering. Imkon boricha suxbatdoshni tinglashga intiling, zero, tinglay olish maxorati sizning yaxshi suxbatdosh ekanligingizning muxim kursatgichidir. Bu urinda Det Karnegi31 kabi mulokot ustala- rining tajribasini eslang.
4. X,ar kanday masala xususida uning yechimi yagona bulmas- ligini unutmang, chunki barcha xolatlarda kiyin vaziyatdan chikishning bir kator usullari, yullari bulishi tabiiy. Shuning uchun Sizning fikringizga zidrok kelayotgan fikrni suxbatdoshdan eshitganingizda, “Balki men xato kilayotgandirman” deb, uning fikrlash tarzidagi tugri muloxazalarni taxlil kiling, suxbatdosh fikridagi ijobiy va salbiy jixatlarni ajrating, ularning real okibatlariga baxo berib kuring. Bunday xolatlarda xech bulma- ganda “Men Sizning fikringizga tulik kushilmasamda, bergan taklifingizni albatta uylab kuraman, menga biroz imkon bering” desangsh olam guliston!
5. Nizoli vaziyatning xal bulishining uzingiz uchun manfaatli tomonlarini anglang va uzingizga shunday savol bering: “Agar yechim topilmasa, nima buladi?”. Bunday munosabat nizoni shaxsla- raro munosabatlardan muammoning yechimiga kuchirilishiga turtki buladi.
6. Agar suxbatdosh ikkalangiz xam achchiklanib turgan bulsan- giz va ish urushib kolishgacha borib yetayotganligini anglasangiz, uzingizdagi ichki tanglikni, “zarda”ni chikarib yuborishga xarakat kiling. Chunki agar achchigingizni tashkariga chikarsangiz, bu u tomonning xam kaynab ketishiga sabab bulib, vaziyatni nazorat kilib bulmay koladi. Eng yaxshisi, uzingizni tiyib, gapirishdan tuxtang, mayli suxbatdoshingiz ichidagi tukib solaversin, undagi jaxl va salbiy xissiyotlarni betiga aytishdan uzingizni tiying, kelgusida uning shunday vajoxatga tushishi mumkinligini unutmang.
7. Siz bilan urushib kolgan odamning xam kandaydir fazilat- lari, yaxshi sifatlari borligini unutmang va dikkatingizni ana shu jixatlarga karating. Masalan, er va xotin urushib kolgan paytda ayol kanchalik baland ovozda uz dardini tukib solayot- ganligiga karamay, uning farzandlarning onasi, mexribon ekanligini uylab, farzandlarga bunday kil i kl ar kilmasligini er yoddan chikarmasa, biroz sabr kilsa, yuragidagini oxirigacha tukib solishini bardosh bilan kuta olsa, turmush Urtogi birozdan sung insofga keladi, “kungli yumshaydi”.
8. Suxbatdoshingizga sizning urningizga turib, masalani xal kilish yulini uylashga chorlang, masalam, unta taxminan shunday murojaat kiling: “Meni urnimda bulganingizda Siz, mima kilgan bular edingiz?” Bunday murojaat suxbatdoshni xissiyotlardan real vaziyatni xolis baxolash makomiga utishiga asos buladi va unda tankidiy ruxni biroz bulsa-da, yumshatadi.
9. Suxbatdosh oldidagi afzalliklaringiz, xizmatlaringizni minnat kilib, xaspushlamang. Sodir bulgan nizoli vaziyat va vokeaning sababchisi fakat suxbatdoshingiz ekanligi fikridan kayting.
10. Paydo bulgan ziddiyat kanday xal bulishidan kat’iy nazar, shu inson bilan batamom munosabatlarni uzil-kesil uzib tashlamang. Masalan, agar bu er va xotin urtasidagi ixtilof bulib, u ajrim bilan tugagan takdirda xam urtada farzand borligini, baribir xayot sukmoklarida bir kun bulmasa bir kun uchrashib, kandaydir yangi bir muammoni birgalikda xal kilishga tugri kelishini sira unutmang.
Shu kabi vaziyatlar turli faoliyat jabxalarida uchrashi mumkin, yukoridagi koidalarni unutmaslik insonning uziga, salomatligiga, odamlar orasidagi obrusiga bevosita alokador ekanligini, yashash ba’zan ziddiyat va nizolar bilan yanada yaxshi bulishini xech kim unutmasligi kerak.
Katta ijtimoiy guruxrar psixologiyasi
Xar bir shaxe uz faoliyatini turli guruxdar sharoitida ski turli guruxlar ta’sirida amalga oshiradi. Chunki jamiya'1'dap chetda kolgan yoki insonlar guruxiga umuman kushilmaydigan indi- vidning uzi yuk- Inson jamiyatda yashar ekan, u doimo uzsh a uxshash turli shaxslar bilan mulokotda, uzaro ta’sirda buladi, bu mulokot jarayonlari esa doimo kishilar guruxida ruy beradi.
Shuning uchun xam guruxdar muammosi, uni urganish va guruxlarning shakllanishiga oid ilmiy xulosalar chikarish ijtimoiy psixo- logiyaning asosiy mavzularidan va muammolaridan biridir.
Psixologik ma’noda gurux, - bu umumiy belgilar, umumiy faoliyat, muloqot hamda umumiy maqsad asosida birlashgan kishilar uyushmasidir. Demak, odamlar guruxi tashkil topishi uchun albatta kandaydir umumiy maksad yoki tilaklar, umumiy belgilar bulishi shart. Masalan, talabalar guruxi uchun umumiy narsalar kup: ukuv faoliyati, bilim olish, yoshlarga xos birliklar (uspirin yoshlar), ma’lum ukuv yurtida ta’lim olish istagi va xokazo. Kuchada biror tasodif ruy berganligi uchun tuplangan kishilar uchun xam umumiy bulgan narsa bor - bu kizikuvchanlik bulib utgan xodisaga guvoxdik, unga umumiy munosabatdir. Guruxni aloxida shaxslar tashkil etadi, lekin kar bir gurux psixologiyasi uni tashkil etuvchi aloxida, shaxslar psixolo- giyasidan fark kiladi va uziga xos konuniyatlariga buysunadi. Ayni shu konuniyatlarni bilish esa turli tipli guruklarni boshkarish va ana shu guruxdarni tashkil etuvchmilarni tarbiya- lashning asosiy mezonidir.Guruxlarning turlari kup, shuning uchun xam ularni turli olimlar turlicha klassifikatsiya kiladilar. Bizning nazarimizda, G.M.Andreyeva 2n\tg “Ijtimoiy psixologiya” darsligidagi klassifikatsiya guruxlarning asosiy turlarini uz ichiga kamrab olgan. U xar kanday kishilar guruxini avvalo shartli va real guruershrta buladi. Real guruxlar anik tadkikot maksadlarda tuplangan laboratoriya tipidagi xamda tabiiy guruxdarga bulinadi. Konkret faoliyat va odamlarning extiyojlari asosida tashkil buladigan bunday tabiiy guruxlarning uzi kishilarning soniga karab mmma, kichik guruularta bulinadi. Katta guruxlar uni tashkil etuvchilarning maksadlari, fazoviy joylashishlari, psixologik xususiyatlariga karab uyushgan va uyushmagan turlarga, kichiklari esa uz navbatida endi shakllanayotgan - diffuz xamda tarak- kiyotning yuksak pogonasiga kutarila olgan jamoa turlariga bulinadi. Guruxlarning ijtimoiy psixologiya uchun ayniksa, muxim xisoblangan turlariga ta’rif berish va ularning psixologik konuniyatlarini urganishni maksad kilib kuygan xolda, bevosita katta guruxlarning ijtimoiy-psixologik konuniyatlarini urganishga utamiz.