Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Əkinlərə qulluq. 
Əkinə qulluq vegetasiya suvarmalarından, cərgə aralarının 
becərilməsindən, yemləmə gübrəsi verilməsindən, alaqlara, xəstəliklərə və zərərvericilərə qarşı 
mübarizə aparmaqdan ibarətdir. Tədbirlər hələ çıxışlar alınmamışdan başlayır. Hava şəraitdən asılı 
olaraq çuğundurun cücərtiləri səpindən 8-20 gün sonra alınır. Bu müddət ərzində alaqlar əmələ gələ 
bilər, torpaq kipləşər, hava və su rejimi pisləşə bilər. Çıxışı yaxşılaşdırmaq üçün səpindən 4-5 gün 
sonra, cücərtilərin boyu 0,5 sm-ə çatana qədər köndələninə mala çəkilir. Cücərti varsa zədələməmək 
üçün aqreqatın hərəkət surəti saatda 2,5-3,0 km-dən artıq olmamalıdır. Cücərtilər görünəndə 1-ci 
kultivasiyanı cərgələrin uzununa 4-5 sm dərinliyində apararaq cərgələr yumşaldılır və 8-10 sm 
cərgədən aralı müdafiə zonası saxlanılır. Məqsəd cücərtilərin üzərini torpaqla basdırmamaqdır. 
Normal bitki sıxlığı yaratmaq üçün seyrəltmə aparılır. Sıx əkinlərdə çatal fazasında 6-7 günə 
seyrəltmə apararaq bitki sıxlığı 90 minə çatdırılır. 2-ci becərmə seyrəltmədən sonra 10-12 sm 
dərinliyində aparılır. Suvarmalardan 2-3 gün sonra kultivasiya çəkilir. Oktyabrın axırında 
yığımqabağı cərgə araları 8-10 sm dərinlikdə yumşaldırlar ki, yığımın keyfiyyəti yaxşılaşsın.
Şəkər çuğunduru respublikanın dağətəyi və aran rayonlarının suvarılan torpaqlarında becərilir 
və vegetasiya müddətində Mil-Qarabağ, Muğan, Şirvan bölgələrində 6-8 dəfə və Gəncə-Qazax 
bölgəsində 8-10 dəfə suvarılır. Mütərəqqi suvarma üsulları ilə, cərgələr arasında açılmış şırımlarla 
(infiltrasiya) və yağışyağdırma üsulu ilə suvarılmalıdır. Vegetasiyanın əvvəlində və axırında suvar-
ma normaları yüksək olmayıb 500-700 m
3
/ha təşkil edir. Yayın ortalarında çuğundur güclü surətdə 
inkişaf edir, böyük miqdarda su sərf edir. Buna görə də suvarma normaları 800-1000 m
3
/ha-a qədər 
artırılmalıdır. 1–ci suvarma kökün qabıqdəyişmə dövründə aparılır. Sonrakılar hər 10-15 gündən bir 
aparılır. 2-ci suvarma seyrəltmədən sonra aparılmalıdır. Suvarmaların sayı, müddəti və norması 
torpaq-iqlim şəraitindən və bitkinin vəziyyətindən asılı olaraq aparılır. 
Şəkər çuğunduru alaqlanmaya qarşı olduqca həssasdır. Adətən şəkər çuğunduru tarlalarında 
çoxlu miqdarda alaq növlərinə rast gəlinir. Dünyanın bütün çuğundur əkən ölkələri şəkər 
çuğundurunu herbisid tətbiq etməklə becərirlər. Ən çox tətbiq olunan herbisidlər natrium 
üçxlorasetat, venzar, ronit, eptam, nabu və s-dir.
 
Şəkər çuğundurunun xəstəlik və zərərvericilərinə qarşı mübarizədə ilk növbədə aqrotexniki 

---

210 
və bioloji mübarizə üsullarından istifadə edilməlidir. Xüsusi hallarda kimyəvi preparatlardan 
istifadə etmək olar. Şəkər çuğunduruna müxtəlif həşəratlar ziyan vururlar. Bunlar çuğundur birəsi, 
yarpaq və kök mənənəsi, yarpaqyeyən tırtıllar, çəmən kəpənəyi, məftil qurdları, minalı çibinlər və 
s.-dir. Bunun üçün növbəli əkinlər yüksək aqrotexniki tədbirlərlə yanaşı bioloji və kimyəvi 
mübarizə üsulları da tətbiq edilməlidir. Bioloji mübarizə tədbiri kimi, trixoqrammadan və 
biopreparatlardan (hektara 2 kq bitoksibatsilin və 1 kq denderobatsilin) istifadə edilir. 
Zərərvericilərdən torpaqda qidalananlara qarşı mübarizə növbəli əkin, torpağın becərilməsi və 
səpin qabağı hektara 100 kq dənəvər fosfamidin tətbiqidir. Çıxışları zədələyən həşəratlara qarşı 
mübarizə məqsədilə insektisidlərdən istifadə olunur (hektara 80%-li dirol 3 kq, qamma-izomer 50% 
0,8 kq, polixlorkanfenon 50%-li 3 litr, leboysid 50%-li 1 litr, metafos 40%-li 1 litr). 
Şəkər çuğunduru unlu şeh, pas, yarpaq ləkəsi, kök çürümə, qoturluq, pernosporioz, virus 
xəstəliyi mozaika, sarılıq, xloroz və s. xəstəliklərdən zədələnir. Bitkinin xəstəliklərdən 
mühafizəsinin başlıca üsulu torpaqda və toxumda xəstəlik törədicilərin miqdarının azalmasını təmin
edən profilaktiki – hər şeydən öncə aqrotexniki, bioloji üsuldur. Xəstəliklərə qarşı toxum 
fungidsidlərlə dərmanlanmalıdır və növbəli əkinə riayət edilməsi olduqca zəruridir.