Qərbi Kaspi Universiteti Sərbəst iş Kafedra: İqtisadiyyat

Sindikat: - inhisarçı ittifaqların təşkilati formalarından biridir. Karteldə olduğu kimi əsasən eyni sahənin müəssisələri arasında bağlanır. Lakin ondan fərqli olaraq, sindikat müəssisələrin arasında bağlanır. Lakin ondan fərqli olaraq, sindikat müəssisələrin kommersiya müstəqilliyini inkar edir, başqa sözlə iştirakçı müəssisələrin istehsal etmiş olduqları məhsulların satışı və həmin meəssisələrə xammalın alınması ilə məşğul olur. Eyni zamanda, iştirakçı müəssisələrin istehsal və hüquqi müstəqilliyi kommersiya müstəqilliyinin əksinə olaraq qalmaqda davam edir.

Üzvlərinin kommersiya fəliyyətini həyata keçirən sindikat öz işini vahid orqan – satış kontoru vasitəsilə görür. Satış kontorunun əsas vəzifəsi iştirakçı müəssisələr tərəfindən istehsal edilmiş bütün yekcins məhsulu toplamaq və onu müəyyənləşdirilmiş inhisar qiyməti üzrə satmaqdan ibarətdir. Bunula yanaşı satış kontoru verilən sifarişlərin yığılması, sonra isə onların müəyyənləşdirilmiş kvotalara uyğun olaraq iştirakçılar arasında bölüşdürülməsini də həyata keçirə bilər.

Beləliklə ticarət əməliyyatlarının təmərküzləşməsi sindikat üzvlərinə aşağı qiymətlərlə xammal almaq, yüksək qiymətlərlə məhsul satmaq, eləcə də, bazarda qiymətləri diktə etmək və əmtəə dempinqi həyata keçirmək imkanını verir.

Sindikatlar adətən səhmdar cəmiyyətlər şəklində əmələ gəlir. Onun üzvləri arasında ayrı-ayrı müəssisələrlə yanaşı nəhəng trestlər vəkonsernlər də ola bilər. Sindikat üzvləri tərəfindən istehsal olunmuş məhsul sindikatın mülkiyyəti olur.

Ən çox XX əsrin əvvələrində Rusiya, Almaniya və Fransada yayılmışdır. Daha sonra isə sindikatlar bir sahəvi inhisarçı ittifaq kimi əhəmiyyətini itirmiş və öz mövqelərini daha mürəkkəb və çevik formalara vermişdir.

Trest: - bir və ya bir neçə sahənin müəssisələrini özündə birləşdirən inhisarçı ittifaq forması.Yuxarıdakı formalardan fərqli olaraq trestin üzvü olmuş hər bir təsərrüfat subyekti özünün həm kommersiya, həm də istehsal müstəqilliyini itirir. Trestin əsas təşkilati-hüquqi forması sindikatda olduğu kimi səhmdar cəmiyyətdir.

Trestin başında idarə heyəti durur. O, iştirakçı müssisələrin maliyyə istehsal və ticarət fəalyyətinə mərkəzləşdirilmiş qaydada nəzarət edir. Eyni zamanda ittifaqa yeni üzvlərin qəbul edilməsi və ya iştirakçılardan kimin xaric edilməsi məsələləri də bu orqan tərəfindən həll edilir. Trestin hər bir iştirakçısı təqdim etdiyi kapitalın payına uyğun olaraq müəyyən miqdarda səhm paketi almaq, idarəetmədə iştirak və gəlirin müəyyən hissəsinə yiyələnmək hüququnu qazanır.

Qeyd olunduğu kimi trestlər həm eyni, həm də müxtəlif sahələrin müəssisələrini birləşdirməyə bilər. Eyni sahədə olduqda “üfüqi” trestləşmə, müxtəlif sahələrdə olduqda isə “şaquli” trestləşmə adlanır. “Şaquli” trestləşmə çox vaxt kombinatların meydana gəlməsi ilə nəticələnir.