Quranda “İmaməT” ayəLƏRİ Kİtab haqqinda

10. “SABİQUN” (ÖNCÜLLƏR) AYƏSİ

İşarə

{وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ * فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ}

“(Üçüncü dəstə, imanda) öncül (təqvada) qabaqcıllar! Onlar (Allahın dərgahına) yaxın olanlardır. (Onlar) nemət dolu cənnət və bağlarda olacaqlar”.(1)

Bəhsə qısa bir nəzər

Bu ayələr də həzrət Əlinin (ə) fəzilətlərinə işarə edən ayələrdəndir və sünni alimləri də əksər halda onu etiraf etmişlər. Həmin ayələrdə qiyamətdəki üç dəstədən bəhs edilir ki, burada acılı-şirinli və ibrətamiz mətləblər mövcuddur. Biz gələn bəhslərdə bu barədə danışacağıq.

“Vaqiə” surəsinin möhtəvası (əhatə dairəsi)

“Vaqiə” surəsi digər surələr kimi insana təsir qoyan mətləblərə malik surələrdən biridir. Bu surənin ayələri daha çox ölümdən sonrakı həyat və məad barəsindədir. Onun ilkin ayələri qiyamət nişanələrini bildirməklə başlayır. Yer və göylər bir partlayışla müydana gəldiyi kimi, qiyamət də bu şəkildə yaranacaq. Nəticədə, partlayışla yaranmış dünya partlayışla da sona çatacaq. Qiyamət baş verən zaman yer şiddətli şəkildə lərzəyə gələcək və əzəmətli ağırlığa malik olan dağlar həmin titrəyişdən yerindən çıxaraq asimana atılacaq və səmada bir-birinə elə bir şiddətlə dəyəcək ki, toz halına düşəcək. Dünya məhv olduqdan sonra Allah axirət aləmini yaradacaq və yeni bir asiman və yer xəlq edəcəkdir. Həmin gün insanlar qəbirlərindən çixardılaraq dirildiləcək və üç dəstəyə bölünəcəklər:

1. Əshabul-məymənəh – Bir dəstə bu qrupda daxil olacaq ki, onlar səadətə çatanlardır, iftixar, bərək və xoşbəxtlik onlara məxsusdur.

səh:334
1- [1] . “Vaqiə” surəsi, ayə 10-12).

2. Əshabul-məşəməh(1) – Bu dəstədən olan kəslər bədbəxt və əməl dəftərləri sol əllərinə verilənlərdir.

3. “Əssabiqunəs-sabiqun” – Üçüncü dəstədən olanlar hamıdan qabaq və öndə olanlardır. Hamıdan öndə olan bu dəstə üçün Allah xüsusi bir iftixarı nəzərdə tutmuşdur ki, heç kimdə yoxdur. Həmin iftixar Allaha yaxınlıq və qurb məqamıdır. Öncüllər ilahi dərgahda Allaha ən yaxın olanlardır.

Allah bu bölgüdən sonra hər üçü dəstənin mükafat və cəzası barədə söhbət açır. Elə bir mükafat və cəzalar ki, onlar barəsində təsəvvür etmək qeyri-mümkün və çox çətindir. Surənin 11-ci ayəsindən 26-cı ayəsinə qədər müqqərəb və sabiqunun mükafatlarından danışılır. 27-ci ayədən 40-cı ayəyə qədər sağ tərəf sahiblərinin mükafatından bəhs edilir və 41-ci və sonrakı ayələrdə isə sol tərəf sahiblərinə veriləcək şiddətli əzab haqqında müfəssəl şəkildə məlumat verilir.

Şərh və təfsir

“Sabiqun” (oncüllər) kimlərdir?

{وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ}

Allah dərgahına hamıdan yaxın və hamıdan öndə olanlar nümunə olmalı və camaatın hidayəti üçün imamət və rəhbərliyi ələ almalıdırlar.

Sual: Hamıdan öndə olanlar və müqərrəblər kimlərdir?

Cavab: “Sabiqun” barədə bir sıra təfsirlər qeyd edilmişdir:

1. İmanda öncül olanlar.

2. Cihad və mübarizədə öncüllər.

3. İbadət və vacib namazlarda öndə olanlar.

səh:335
1- [1] . “Məymənəh” və “məşəməh” sözlərini iki mənada təfsir etmək mümkündür: Birincisi, “bərəkət və səadət” və “bədbəxtlik”, ikincisi isə, “sağ” və “sol” mənasında. Bu iki sözün bir-birinə zidd olaraq işlədilməsindən, nəzərdə tutulan məqsədin birinci məna olduğu aydınlaşır. Amma sonrakı ayələrdə əməl dəftərlərinin sağ və sol ələ verilməsindən də məqsədin ikinci məna olduğunu demək mümkündür.

4. Tövbə etməkdə öndə olanlar.

5. Allaha itaət etməkdə qabaqcıllar.

6. Cənnətə daxil olmaqda qabaqcıllar.

7. Hicrət etməkdə öncüllər.

8. Xeyir işlər görməkdə öncül olanlar.

Eyni zamanda, digər təfsirlər də nəql edilmişdir.(1) Ayəni təkcə bir fərdə aid etmək olmaz. Bizim nəzərimizcə, ayənin yuxarıda qeyd edilən bütün şəxslərə şamil olmasında heç bir maneə yoxdur və onu daha geniş bir mənada başa düşmək lazımdır ki, bütün öncüllərə şamil olsun. Hər halda, öncüllər böyük iftixara malikdirlər və onlara verilən nemətlər içərisində ən uca qülləni təşkil edən Allaha yaxınlıq məqamıdır. Şübhəsiz, ilahi yaxınlıq və qürb məqamından duyulan ləzzət bütün ləzzətlərdən üstündür.

{...فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ}

“Cənnatin-nəim” {...جَنَّاتِ النَّعِیمِ} ifadəsi cənnətdəki maddi və mənəvi nemətlərə şamildir. Həmçinin, bu ifadə ilə dünyadakı zəhmət və yaşayış vəsiləsi olan bağlardan fərqli olaraq cənnətin nemətlər məkanı olmasına da işarə edilə bilər. Dünyada müqərrəb və öndə olanların məqamı məsuliyyətlə birgədir, amma axirətdə isə sadəcə nemətlərlə əlaqəlidir. Görəsən, belə nemətlər “sabiqun”dan başqa, digərlərinə layiqdirmi?! Allah öz lütf və mərhəməti ilə bizi bu dəstəyə tərəf yönəltsin.

Həzrət Əli (ə) “Sabiqun”un ən kamil misdaq və nümunəsidir

Bildirdiyimiz kimi, bu ayənin mənası iman, cihad, tövbə, xeyir əməllər və sairdə qabaqcıl olanlara da şamildir. Rəvayətdə gələnlərə uyğun olaraq həzrət Əli (ə) həmin öncüllərin hamısından öndədir. Başqa bir ifadə ilə

səh:336
1- [1] . Bu cümlələr “Nümunə təfsiri”, c.23, səh.204; “Təfsire tibyan”, c.9, səh.490 və “Məcməul-bəyan”, c.5, səh.215-də qeyd edilmişdir.

desək, bu ayənin ən aydın və kamil misdaq və nümunəsi o həzrətdir. Həmin rəvayətlərin bəzilərinə diqqət yetirin:

A) Şiə və sünnilərin qəbul etdikləri məşhur təfsirçi İbn Abbas deyir:

سابِقُ هذِهِ الاُْمَّهِ عَلِیُّ بْنُ اَبیطالِب(1)

“Bu ümmətin öncüllərindən də öndə olan Əli ibn Əbutalibdir.”

B) Ravi digər bir rəvayətdə belə deyir:

یُوشَعُ بْنُ نُونْ سَبَقَ اِلی مُوسی، وَمُؤْمِنُ آلِ یاسین سَبَقَ اِلی عیسی، وَعَلِیُّ بْنُ اَبیطالِب سَبَقَ اِلی مُحَمَّد(2)

“Həzrət Musa (ə) ümmətinin öncüllərindən öndə olan Yuşa ibn Nun, həzrət İsa (ə) ümmətində Həbib Nəccar və həzrət Məhəmmədin (s) ümmətində isə Əli ibn Əbutalibdir (ə).”

C) İslam Peyğəmbəri (s) ən mübarək evlilik olan Fayimeyi-Zəhra (ə) ilə həzrət Əlinin (ə) evliliyi zamanı onların əqdini oxudu və qızına belə buyurdu:

زَوَّجْتُکِ باَوَّلِ مَنْ آمَنَ بی وَعَرَفَنی وَساعَدَنی(3)

“Ey Fatimə! Səni evləndirdiyim şəxs mənə inanaraq ilk iman gətirən, məni tanıyan və birinci olaraq mənə yardım edən kəsdir.” Bu və ixtisara riayət etmək məqsədilə nəql edilməsinən daşındığımız digər rəvayətlərdə həzrət Əlinin (ə) öncüllərdən də öndə olması bildirilmişdir. Belə olduğu halda, Əlidən (ə) başqasının Peyğəmbərin (s) xəlifəsi olmağa ləyaqəti varmı?!

Ərəbin şirin dilli şairi necə də gözəl deyib:

          اَلَیْسَ اَوَّلُ مَنْ صَلّی بِقِبْلَتِهِمْ                    وَ اَعْلَمُ النّاسِ بِالْقُرْآنِ وَ السُّنَنِ(4)

“Əli (ə) Peyğəmbərdən (s) sonra qibləyə tərəf namaz qılan ilkin müsəlman və Peyğəmbərin (s)

səh:337
1- [1] . “Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.114.

2- [2] . Həmin mənbə, səh.115.

3- [3] . “Rovzətul-əhbab”, c.3, səh.10 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.117-dəki nəqlə əsasən).

4- [4] . Yuxarıdakı şer Xüzeymə ibn Sabitindir.

sünnəsi və Qurana daha yaxşı agah olan şəxs deyilmi? Onda, nə üçün onlardan üstün olan Əlini (ə) qoyub digərlərinin evinə gedirsiniz?” qeyd edilən rəvayət əhli-sünnənin müxtəlif mənbələrində yazılmışdır. Onlardan onuna işarə edirik:

1. İbn Məğazəli, “Müsnəd”(1)

2. Sibt ibn Covzi, “Təzkirə”(2)

3. İbn Kəsir Dəməşqi(3)

4. Muhiyyuddin Təbəri, “Ərriyazun-nəzrəh”(4)

5. Süyuti, “Durrul-mənsur”(5)

6. İbn Həcər, “Əs-Səvaiqul-muhrəqə”(6)

7. Əllamə Şukani, “Fəthul-Qədir”(7)

8. Mirməhəmməd Saleh Tirmizi, “Mənaqibu Murtəzəvi”(8)

9. Alusi, “Ruhul-məani”(9)

10. Qunduzi, “Yənabiul-məvəddəh”(10)

Ayənin həzrət Əli (ə) barəsində nazilolmasını bildirməklə əlaqədar qeyd edilən bütün bu rəvayətlərin mövcudluğu və həzrət Əlinin olmasına baxmayarq, Allahın o həzrətdən başqa,

səh:338
1- [1] . “Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.114-dəki nəqlə əsasən.

2- [2] . “Təzkirə”, səh.21 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.115-dəki nəqlə əsasən).

3- [3] . “İbn Kəsir təfsiri”, c.3, səh.283 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.115-dəki nəqlə əsasən).

4- [4] . “Ər-Riyazun-nəzrəh”, səh.157 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.115-dəki nəqlə əsasən).

5- [5] . “Əd-Durrul-mənsur”, c.5, səh.154 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.116-dakı nəqlə əsasən).

6- [6] . “Əs-Səvaiq”, səh.123 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.116-dakı nəqlə əsasən).

7- [7] . “Fəthul-Qədir”, c.5, səh.148 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.117-dəki nəqlə əsasən).

8- [8] . “Mənaqibu Murtəzəvi”, səh.49 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.117-dəki nəqlə əsasən).

9- [9] . “Ruhul-məani”, c.27, səh.114 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.118-dəki nəqlə əsasən).

10- [10] . “Yənabiul-məvəddəh”, səh.60 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.118-dəki nəqlə əsasən).

hansısa digər bir şəxsi xilafətə təyin etməsinə imkan varmı?!

Peyğəmbərin dili ilə “sabiqun”un təfsiri

Peyğəmbər (s) rəvayətlərin birində buyurmuşdur:

اَلسّابِقُونَ اِلی ظِلِّ الْعَرْشِ طُوبی لَهُمْ

“Çətin və taqətləri aradan aparan qiyamət günü ilahi ərşin kölgəsinə tərəf irəliləyənlərin xoş halına!”

قیلَ: یا رَسُولَ اللهِ وَمَنْ هُمْ؟

Həmin şəxslərin kim olması barədə soruşuldu. Bu sualın cavabında Peyğəmbər (s) dedi:

1. اَلَّذینَ یَقْبَلُونَ الْحَقَّ إِذا سَمِعُوهُ:

1. “Sabiqun” haqqı eşitdikləri zaman onu qəbul edən kəslərdir. “Sabiqun” haqqə uşaq və hətta, düşmənin dilindən belə olsa, qəbul edər və onun müqabilində təəssüb, təkəbbür və inadkarlıq etməz. Əgər səhv etdiklərini anlasala, onu etiraf və haqqı qəbul edərlər. Onlar bilir ki, səhvi etiraf etmək onu inkar etməkdən asandır.

2. وَیَبْذَلُونَهُ اِذا سَألُوهُ:

2. “Sabiqun”dan olanların digər bir xüsusiyyəti budur ki, onlardan haqq soruşulduğu zaman, onu bəyan edərlər. Onlar heç vaxt haqqı gizləmirlər və düşünmürlər ki, əgər haqqı desələr, ata, ana, qonşu və dostları narahat olar. Haqqı gizlətmək böyük günahlardandır və bu, bildiyin bir məsələ haqqında şəhadət verməkdən də vacibdir. Allah-taala “Bəqərə” surəsinin 283-cü ayəsində buyurur:

{...وَلَا تَکْتُمُوا الشَّهَادَهَ وَمَنْ یکْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ}

“(Lazım olan zaman) şəhadəti gizlətməyin. Kim onu gizlətsə, onun qəlbi günahkardır. Allah etdiyiniz əməlləri biləndir.”

3. ویَحکُمُونَ لِلنّاسِ کَحُکْمِهِمْ لاَِنْفُسِهِمْ:(1)

3. “Sabiqun”un digər xüsusiyyəti budur ki, onlar özləri üçün istədikləri şeyi başqalarına da istəyər və sevmədikləri

səh:339
1- [1] . “Nəvadirur-Rəvəndi”, səh.15 (“Biharul-ənvar”, c.66, səh.403-dəki nəqlə əsasən).

şeyləri digərlərinə də istəməzlər. Başqa bir ifadə ilə desək, öz mənafeləri ilə digərlərinin mənafeyinə eyni gözlə baxarlar. Əlbəttə, bu çox çətindir və əgər biz də bütün bunlara riayət edə bilsək “sabiqun” dəstəsindən ola bilərik.

Əgər bugünkü dünya həmin üç göstərişə əməl etsə, dünya gülüstana çevrilər. Amma təəssüflər olsun ki, bəşər hüququndan dəm vuranlar öz ikiüzlülükləri ilə dünyanı yandırıcı cəhənnəmə çevirmişlər. Hazırda yalaançı iddiaçılardan bu sözü eşitdikdə, onu yeni bir mənada başa düşürlər. Həmin məna belədir: “Qüdrətli və qoluzorluların mənafeyini hansı şərtlərdə olursa olsun, mühafizə etmək.”