Quranda “İmaməT” ayəLƏRİ Kİtab haqqinda

7. “MUHSİNİN” (YAXŞILIQ EDƏNLƏR) AYƏSİ

İşarə

{فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَذَبَ عَلَی اللَّهِ وَکَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءَهُ أَلَیسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْوًی لِلْکَافِرِینَ * وَالَّذِی جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ * لَهُمْ مَا یشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذَلِکَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِینَ}

“Belə isə kim Allaha iftira yaxandan (onun övladı və şəriki olmasına qail olandan) və həqiqət (Peyğəmbərlik və sənin kitabın) ona çatanda onu təkzib edəndən daha zalımdır?! Bəyəm, cəhənnəmdə kafirlər üçün yer yoxdurmu?!

Həqiqəti gətirən və onu təsdiq edən kəs, (özlərinin haqq dinlərini təsdiq edən tək-tək bütün Peyğəmbərlər, bəli,) əsl təqvalılar (və məsumluq məqamında olanlar) onlardır. [Yaxud: (İslam Peyğəmbəri kimi) həqiqəti gətirən və (bu ümmətdən) onu təsdiq edən kəs – onların hamısı əsl təqvalılardır.]

Onlar üçün Rəbblərinin yanında istədikləri şey vardır. Budur yaxşı əməl sahiblərinin mükafatı!”.(2)

səh:302
1- [1] . “Furuğe əbədiyyət”, c.2, səh.135-dən sonra.

2- [2] . “Zümər” surəsi, ayə 32-34.

Bəhsə qısa bir nəzər

“Zümər” surəsinin ayələrində iki dəstədən – ən zalım və ən sadiq (doğruçu) olanlardan söhbət açılır. Daha sonra zalımlara veriləcək cəza və sadiqlərə də əta olunacaq mükafatlara da işarə edilir. Amma gələcək bəhslərdə izah etməli və aydınlaşdırmalı olduğumuz məsələ budur ki, “muhsin” ifadəsi ilə qeyd edilən ən sadiq insanda məqsəd kimdir? Bu sualın cavabını geniş şərhlərlə bildirəcəyik.

Şərh və təfsir

İnsanların ən zalımı

{فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَذَبَ عَلَی اللَّهِ وَکَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءَهُ...}

Allah və onun Peyğəmbərinə yalan bağlamaq kimi iki böyük günaha mürtəkib olandan daha zalımı kimdir? Şübhəsiz ki, bütün yalanlar pis və bəyənilməz, həmçinin kəbirə və böyük günahlardan sayılır, amma Allah və Peyğəmbərə yalan nisbət vermək daha böyük günahdır və onun çox təhlükəli, pis və xoşagəlməz nəticələri vardır.

Sual: Bütpərəstlər Allah və Peyğəmbərə hansı yalanları nibət verirdilər?

Cavab: Onların Allah və Peyğəmbərə nisbət verdikləri yalanların bir qisminin şərhi belədir:

A) Mələkləri Allahın qızları hesab edirdilər.

B) Onların bəziləri Allahın bütpərəstlikdən razı olduğuna etiqad bəsləyir və bütlərin onlarla Allah arasında vasitə və şəfaətçi olduğunu düşünürdülər.

C) Müşriklərdən bəziləri Allahın övladı olduğunu güman edir və İsa Məsihi onun oğlu kimi qəbul edirdilər.

D) Bəzən hansısa bir şeyi halal və haram edir və bu işi yalandan Allaha nisbət verirdilər.

Bütün bu və onun bənzəri işlər Allaha yalandan nisbət verilən məsələlər idi və insanların hidayəti üçün göndərilmiş Peyğəmbərlər həmin məsələləri təsdiqləmədiyi və onlarla

səh:303

mübarizə apardığı üçün Peyğəmbərin risalətini inkar edirdilər. Həqiqətən də, bu insanlar ən zalım insanlardan hesab edilirlər. Onlar təkcə özlərinə deyil, bütün insanlar və asimani kitabların nurani kəlamlarına da zülm etmişlər. Özlərinə etdikləri zülüm onların uydurduqları yalanlarla səadət və nicat yolunu öz əlləri ilə üzlərinə bağlamaları və cəhənnəm əhli sırasına keçmələri idi. Onların camaata etdiyi zülüm digərlərinin azmasına da səbəb olmaları baxımından idi. Onlar təkcə özlərini deyil, digərlərinin də haqq yolundan azmasına bais olurdular. Belə şəxslər cəmiyyətdə bidətlərin yayılmasına səbəb olan şəxslər kimidir ki, onların qoyduqları bidətlər min illərlə, bəzən də qiyamətə qədər davam edir və əməl dəftri açıq qalmış olur. Onlar hətta, peşaman olsalar da, geriyə qayıdış və etdikləri səhvləri təlafi etmək imkanına malik deyillər. Bu kimi fərdlərin ilahi ayələrə etdikləri zülümü də təsəvvür etmək olar. “Əraf” surəsinin 103-cü ayəsində bu mətləbə işarə edilmişdir:

{ثُمَّ بَعَثْنَا مِنْ بَعْدِهِمْ مُوسَی بِآیاتِنَا إِلَی فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَظَلَمُوا بِهَا فَانْظُرْ کَیفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُفْسِدِینَ}

“O zaman onlardan (əvvəlki Peyğəmbərlərdən) sonra Musanı (ə) öz ayə və nişanələrimizlə Fironun və onun qövmünün başçılarının yanına göndərdik. Beləliklə, onlar o ayələrə zülm etdilər (onları qəbul etmədilər). Buna görə də fəsad törədənlərin aqibətlərinin necə olduğuna nəzər sal!”

Bu ayənin işarə etdiyi kimi, ayələrin – asimani kitablar və Peyğəmbərlərin möcüzələrinin – inkarı və onun qəbul edilməməsi, bir növ, ilahi ayələrə edilən zülüm hesab olunur. Çünki, camaatın hidayətinə səbəb olan bir məsələnin qarşısını aldıqda, bu zülüm sayılır. Bundan əlavə, İslamı pis tanıtdıran və öz çirkin əməllərini İslam adı ilə həyata keçirənlər və islami qanunları öz şəxsi rəy və düşüncələrinə əsasən təfsir edən kəslər, həqiqətdə, İslama zülüm etmişlər. Xülasə, Allah və onun rəsuluna yalan bağlayan kəs insanların ən zalımıdır və onun cəzası da həddən artıq şiddətli olacaqdır. Ayənin

səh:304

davamında həmin məsələyə işarə edilmişdir.

{...أَلَیسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْوًی لِلْکَافِرِینَ}

Həm özləri, həm də cəmiyyət və ilahi ayələrə zülm edən kəslərin aqibəti cəhənnəmdir. Kafirlərin yeri olan cəhənnəm. Ayədə zalımların yerinin cəhənnəm olmasını sual formasında bəyan edilməsinin özü diqqəti çəkən və düşündürücü bir məsələdir. Yəni, belə bir məskənin (cəhənnəmin) onların aqibəti olacağı hamı tərəfindən başa düşülə bilən bir mətləbdir.

{وَالَّذِی جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}

Birinci qrupdan olanların müqabilində və əksində dayanan şəxslər, yəni sidq və həqiqəti gətirənlər və onlaın doğruluğunu təsdiqləyənlər ən pəhrizkar şəxslərdir. Bu ayədə أتقی (ətqa), yəni ən təqvalı, pəhrizkar kəlməsi işlənməsə də, ayədəki məqsədin pəhrizkarlar olduğunu iki dəlilə əssən iddia etmək mümkündr. Həmin dəlillər belədir:

Birincisi qərinədir və birinci qrupun müqabilindəkilər ən zalımlardırlarsa, deməli, onların əksi ən təqvalı və pəhrizkarlardır. İkincisi, {...هُمُ الْمُتَّقُونَ} kəlməsi burada həsr və məxsusluğu bildirir. Yəni, həmin şəxslər təkcə təqva əhli və həqiqi müttəqilərdir. Nəticədə, Quranda sadalanan savab, mükafat və digər məsələlər belə şəxslər üçün nəzərdə tutulmuş və onlara məxsusdur. Bu ayədə ümumi şəkildə bildirilən və bütün mütttəqilərə nəsib olacaq mükafatlardan əlavə xüsusi mükafatlar da nəzərdə tutulmuşdur. Sonrakı ayədə onun şərhi belədir:

{لَهُمْ مَا یشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذَلِکَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِینَ}

Pəhrizkar və müttəqilərin məqam və dərəcələri o qədər yüksəkdir ki, onlar üçün bitib-tükənməyən nemətlər nəzərdə tutlmuşdur və bu mükafat yaxşılıq edənlərindir, həmçinin, ondan üstün bir nemət təsəvvür edilməzdir.

səh:305

Doğru sözü (həqiqəti) gətirənlər və onu təsdiq edənlər kimlərdir?

Sual: {وَالَّذِی جَاءَ بِالصِّدْقِ...} (həqiqəti gətirən kəs) cümləsi və {وَالَّذِی ... صَدَّقَ بِه...} (onu təsdiqləyən kəs) cümləsindəki şəxs kimdir?

Cavab: Birinci cümlədə məqsəd İsla Peyğəmbəri (s) və ikinci cümlədə isə həzrət Əlidir (ə). İkinci cümlə o həzrətin risalətini təsdiq edən bütün möminlərə şamil olsa da, şübhəsiz, onların başında həzrət Əli ibn Əbutalib (ə) dayanır.

Yuxarıdakı mətləb şiə və sünni mənbələrində qeyd edilmişdir və biz onun bir neççə nümunəsinə işarə edirik:

1. Əhli-sünnənin məşhur alimlərindən biri olan Muğazəli “Mənaqib” əsərində tanınmış təfsirçi Mücahiddən belə nəql edir?

فی قَوْلِه تَعالی: الَّذی جاءَ بِالصِّدْقِ؛ رَسُولُ اللهِ وَاَلَّذی صَدَّقَ بِه عَلِیٌّ(1)

““Haqqı gətirən” cümləsində məqsəd Peyğəmbər (s) və “onu təsdiq edən” cümləsində isə həzrət Əlidir (ə)”.

2. İbn Əsakir də həmin məsələni nəql etmişdir.(2)

3. Əllamə Gənci də “Kifayətut-talib” əsərində bu mətləbi nəql etmişdir.(3)

4. Qurtubi də öz təfsirində ona işarə etmişdir.(4)

5. Əbu Həyyan Undulusi də bu təfsirə üstünlük vermişdir.(5)

6. Süyuti “Əd-Durrul-mənsur” əsərində həmin əqidəyə

səh:306
1- [1] . “Mənaqib” (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.177-dəki nəqlə əsasən).

2- [2] . “Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.177.

3- [3] . “Kifayətut-talib”, səh.109 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.177-dəki nəqlə əsasən).

4- [4] . “Əlcamiul-əhkamil-Quran”, c.15, səh.266 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.178-dəki nəqlə əsasən).

5- [5] . “Əl-Bəhril-muhit”, c.7, səh.428 (“Ehqaqul-həqq”, c.3, səh.178-dəki nəqlə əsasən).

sahibdir.(1)

7. Tirmizi “Mənaqibu Murtəzəvi” əsərində bu məsələni qeyd etmişdir.(2)

8. Alusi “Ruhul-məani” əsərində bu məsələni qəbul edən çoxlu saydakı əhli-sünnə alimlərdən biridir.(3)

Yeganə müxalif Fəxri Razidir

Təfsirçilərin əksəriyyəti yuxarıdakı ayəni Peyğəmbər (s) və həzrət Əli (ə) ilə əlaqədar olduğunu söyləmişlər. Fəqət Fəxri Razi müxalifçilik bayrağı qaldıraraq belə demişdir: “İkinci cümlədəki məqsəd Əbu Bəkrdir, çünki o, “Siddiq” ləqəbi ilə tanınmışdır”. Qazı Nurullah Şüştəri onun sözünə münasib bir cavb vermişdir. O, belə deyir:

“Fəxri Razidən əvvəl bu mətləb heç bir kitabda qeyd edilməmişdir və o, Peyğəmbərin (s) səhabəsi də deyildir. Belə olduğu təqdirdə, Fəxri Razi bu sözləri nəyə əsasən söyləmişdir?” Nəticədə, bu sözlərin batil olduğunu bildirmək üçün şərh və təfsirə ehtiyac yoxdur.(4)