R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Z axm (sifilis) — surunkali infektsion venerik kasallik bo'lib, bunda odam ning 
h am m a organ va toqim alari: badan terisi, shilliq p ard alari, ichki organlari, su yak­
lari, nerv sistem asi zararlan ad i. Z axm n in g tob ora zo'rayib b o rad ig an bo'lishi 
xarakterlidir.
E tio lo g iy asi v a p ato g e n e z i. Z axm qo'zg'atuvchisi o q ish trepon em a, ya’ni 
bakteriyalar bilan so d d a jon ivorlar o'rtasida oraliq o'rinni egallaydigan anaerob 
m ikroorganizm dir. Infeksiya m an bai zaxm bilan o g'rig an bem or. K asallik quyi- 
dagi yo'llar bilan yuqadi: 1) jin siy organlarn in g shilliq pardalari orqali, y a n i jin siy 
yo l bilan; 2) lab, ko'z konyunktivasi shilliq pardalari orqali (kasallikning maishiy 
yo'l bilan yuqishi); 3) badan terisining tirnalgan, shilingan jo y lari orqali (kasbga 
aloqador zaxm ); 4) on a q o rn id a yo'ldosh orqali (tug'm a zaxm ); 5) em izikli on a 
suti orqali.
K asallik yuqtiruvchi m an balarn in g to'la an iqlan m ay qolishi, aholinin g 
ko'chib yurishi, narkom aniya, alkogolizm , urbanizatsiya, fohishalik, gom osek- 
sualizm , sanitariya m aorifi saviyasining p astligi sin gari om illar zaxm n in g tarqa- 
lishiga yo'l ochishi m um kin.
K asallik qo'zg'atuvchisi uchun badan terisi, shilliq p ard alar kirish darvozalari 
bo'lib xizm at qiladi. K asallik qo'zg'atuvchisi organ izm ga kirgan ida allergiya bilan 
birga davom etib b o rad ig an steril infektsion im m unitet p ayd o bo'ladi. Z axm d a 
hujayra im m uniteti ham , gu m oral im m uniteti ham yuzaga keladi.
Z axm d a toqim alard a r o y beradigan ozgarish larn in g h am m asi organizm
reaktivligining o'zgarib borish iga b og'liq bo'ladi, bu n arsa zaxm n in g uch davr 
bilan o tish id a o'z ifodasin i topadi. C hunonchi, infeksiyaning birinchi davri sen- 
sibillanish zo'rayib borad igan m ah ald a vujudga kelsa, ikkinchi dav ri giperergiya 
boshlangan in i ak s ettiradi v a infeksiyaning tarqalib borish i bilan o'tadi. Uchin- 
chi davri im m unitet qaror top gan m ah alda bosh lan adi va sekin lik bilan yuzaga 
chiqadigan o'ta sezuvchanlikka b og'liq bo'ladi. K asallikn in g bu davrlari klin ik va 
patologoanatom ik jih atdan bir-biridan farq qiladigan bo'ladi.

---

P a to lo g ik a n a to m iy a si kasallikn in g davri, jarayon n in g olgan joyiga qarab 
h ar xil bo'ladi.
Z axm n in g birinchi davri infeksiya kirgan jo y so h asid a yallig'lanish o'chog'i 
hosil bo‘lib, region ar lim fa tugun larin in g zararlanishi bilan tariflan adi. Infekt 
k irgan jo y d a aso san lim fotsitlar v a plazm atik hu jayralardan iborat bo'lgan, 
yallig'lanish infiltrati yuzaga keladi, o sh a hujayralar o rasid a b ir talay oqish 
trep o n em alar topiladi. Yallig'lanish och og'i so h asidagi toqim alarn in g ham- 
m asi sh ish adi. M an a shu o z g arish lar m unosabati bilan yallig'lanish ochog'i 
ju d a zichlashib, q attiq bo'lib qo lad i va shu sababd an qattiq sh ankr deb ham ata- 
ladi. So'n gra qoplovchi epiteliy va biriktiruvchi to qim an in g yuza qatlam i yara 
bo'ladi. N atijad a tubi silliq va yaltiroq, chetlari tekis, tog'aysim on bo'ladigan, 
o g'rim ayd igan d u m alo q yara yuzaga keladi. Q attiq shankr k o p bo'lishi va d oim o 
regio n ar lim fad en it bilan birga davom etib borishi m u m kin. Lim fa tugunlarida 
lim fotsitlar, p lazm atik hujayralar va retikuloendoteliy hujayralari proliferatsiya- 
g a uchraydi. T om irlarda en darteriitga xarakterli o'zgarishlar ro'y beradi: prolife- 
ratsiya bosh lan ib, endoteliy bo'rtib ch iqadi, shu n arsa tom irlarn in g torayib qoli- 
sh ig a v a yo'li bekilib, m ayd a n ekroz fokuslari paydo bo'lishiga olib keladi. Q attiq 
sh an k r birlam chi affekt deb h am atalad i. Birlam chi affektni lim faden it bilan birga 
qo'shib, birlam chi zaxm kompleksi deyiladi.
Yallig'lanish so'nib b org an id a biriktiruvchi to q im an in g rivojlanishi kuzati­
ladi. N atijad a qattiq sh an kr bo'lgan jo y d a pigm entdan m ah ru m ch andiqlar y u za­
g a keladi.
Z ax m o d a m g a jin siy yo'l bilan y u q q an id a birlam chi affekt jinsiy organlar so ­
h asid a bo'lsa, jin siy yo'ldan b osh q a yo'lda yuqqan ida kish in in g lablari, m ilklari, 
tili, tanglayi, o g'iz bo'shlig'i sh illiq pardasi, b od om ch a bezlari, ko‘z kon’yunktivasi, 
su t bezlari so‘rg‘ichi soh asi, qo‘l barm o qlari (akusherlarda) bo'lishi m um kin. B ir­
lam ch i d av rn in g oxiriga borib, bem orlard a prodrom al holatlar—holsizlik, tana 
h aroratin in g ko'tarilishi, suyaklarn ing o g rishi va b osh og'rishi yuzaga keladi.