R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

xili, zo'rayib boradigan fa la j, so'xta degan xillari tafovut qilinadi.

---

G um m a xilida od atd agi tuzilishda bo'lib, kattaligi h ar xil— tariq do n asid an
to kaptar tuxum igach a kattalikdagi gu m m alar uchraydi. G ran ulyom atoz to q im a 
diffuz ravishda o'sib, m iya va p ardalarin in g to'qim asini zararlashi h am m um kin.
N eyrosifilisning oddiy xili m iya to'qim asida ham , m iya p ard alarid a ham ak ­
sari lim fotsitar hujayralardan iborat yallig'lanish infiltratlari paydo b o lish i bilan 
tariflan adi.
Tom irlarning zararlanishi zaxm ga aloqad or obliteratsiyalovchi endarteriit 
va endoflebit ko'rinishida nam oyon bo'ladiki, bu n arsa qon aylan ishinin g izdan 
chiqib, m iya to'qim asida yum sh ab qo lgan joylar p ayd o bo'lishiga olib keladi.
Zo'rayib b o rad ig an falaj sifilisning kechki ko'rinishi bo'lib hisoblan adi. B unda 
b o sh m iya hajm i kichrayib, jo'yaklari yup qa tortadi, po'stloq ostid ag i tugun lar va 
m iyacha atrofiyaga uchraydi.
M ikroskop bilan tekshirib ko'rilganida n eyronlarda distrofik o'zgarishlar 
boshlanib, m iya po'stlog'i arxitektonikasining aynagani, m iyelin yo'qolib ket- 
gan jo ylar borligi topiladi. O rqa m iyada un in g orqa, goh o yon bo'lim lari ham
degeneratsiyaga uchraydi.
So'xta zaxm ning kechki ko'rinishlari ju m lasiga k iradi, b u n d a orqa m iya zarar­
lanadi. D istrofik jarayon B u rd ax tutam lari va orqa m iyaning o rq a u stun larid a 
boshlanib, n erv tolalari m ielin p ardalarin i h am da orqa m iyaning o rq a ildizlarini 
zararlaydi. M ielin yem irilgan ida m ikrogliositlarga v a m ak rofaglarga yutiladigan
neytral yog'lar ajralib qoladi. M iyaning y u m sh oq p ard alarid a yallig'lanish ga xos 
o'zgarishlar boshlanadi. Yallig'lanish o'choqlarida v a orqa m iya to'qim asida oqish
trepon em alar topiladi.
T U G 'M A Z A X M
Tug'm a zaxm — infeksiya on a qornid agi h o m ilaga o'tganida bo sh lan a­
di (plasen tar yo'l bilan infeksiya yuqishi). O n ad agi zaxm n in g ikkinchi davri 
nasi uchun h am m adan ko'ra xatarlidir, lekin o n ad a uchinchi dav rdagi zaxm
bo'lgan da ham kasalliknin g yuqish ehtim oli yo'q em as. K asallik qo'zgatuvchisi 
h o m ila organizm iga kin dik venasidan em bol ko'rinishida, on a qon o q im i bilan 
k in dik tom irlaridagi lim fa tirqishlari orqali, sh un in gdek platsenta orqali o'tadi, 
chunki k asallik qozg'atuvchisining toksinlari platsentan in g o'tkazuvchan bo'lib 
qolishiga sabab bo'ladi. N atijada h om ila organizm ida o'ziga xos, y an i spetsifik 
septisem iya boshlanadi, bu n d a hom ilan in g turli organ larida o q ish trepon em a 
topiladi. H om ilada kuzatiladigan ertangi tug'ma zaxm , em adigan bolalarda va 1 
yash ardan 4 yashargacha bo'ladigan bolalarda uchraydigan tug'm a zaxm h am da 
4 yash ardan oshgan bolalarda uchraydigan kechki tug'm a zaxm  tafovut etiladi.
T ug'm a zaxm m ah alida organlarda ro'y beradigan to'qim alar reaksiyasi 
zaxm n in g ikkinchi va uchinchi davridagi to'qim a reaksiyalariga ju d a o'xshaydi. 
H om ila zaxm ida barcha organ va to'qim alarda lim fotsit va plazm otsitlardan
iborat diffuz yallig'lanish infiltratsiyasi paydo bo'lib, keyinchalik o'sha joylard a 
biriktiruvchi to q im a o'sib boradi. B undan tashqari, m iliar va solitar gu m m alar

---

p ayd o bo'lishi ham xarakterlidir. Infeksiyadan platsentaning zararlanishi, oq- 
ish trep on em ad an ajraladigan zaharli m ah sulotlarn in g ta’siri tufayli hom ila ona 
q o rn id a o‘lib qoladi.
C h aqaloqlar, sh un in gdek em ad igan bolalar zaxm i badan terisi, shilliq par- 
dalar, ichki organlar, n erv sistem asin in g zararlanishi bilan ta’riflanadi. Suyaklar- 
n in g o'zgarishlarga u chrashi tu g'm a zaxm uchun ayniqsa tipikdir, bu o'zgarishlar 
zax m ga alo q ad o r osteoxon drit m an zarasini keltirib ch iqaradi. B unda tog'ay 
p etrifikatsiyaga u ch rash i kerak bo'lgan jo ylard a oh ak notekis ravishda to’planib 
b o rad i yoki petrifikatsiyalangan tog'ay to'sinlarini yem irib yuboradigan gu m m oz 
to'qim a yuzaga keladi. G o h id a zax m ga aloqad or p eriostit boshlanadi. Tug'm a 
zax m d a b ad an terisid a ro'y beradigan o'zgarishlar sifilidlar ko'rinishida n am o ­
yon bo’ladi, ayni v aq td a sezilarli shish bo'lib, giperem iya boshlanadi, lim fotsitlar, 
p lazm atik hujayralardan iborat diffuz infiltratlar paydo bo'ladi. Kechki tug’m a 
zax m d a b ad an terisid a gu m m o z infiltratlar yuzaga keladi. Tug'm a zaxm uchun 
o'ziga xo s, ya’ni spetsifik leptom eningit boshlanib, yum sh oq m iya p ardasiga sezi­
larli shishi kelishi, giperem iya bo'lishi, lim foid va p lazm otsitar infiltratsiya yuza­
g a kelishi xarakterlidir.
Z ax m ga alo q ad o r leptom eningit nekroz o’ch oqlari ko'rinishida m iliar g u m ­
m alar p ayd o bo'lishi bilan ham ta’riflanadi. B irm un cha kechki tug’m a zaxm da 
ak sari y u m sh oq m iya p ard asin in g tom irlari zararlanadi. G u m m oz infiltratlar 
tom irlarn in g adven titsiyasida joylash adi va zaxm ga alo q ad o r endarteriit paydo 
bo’lib b orad i. En doteliyn in g en dovazal giperplaziyasi tom irlar yo'li torayib, qon 
bilan ta’m in lan ish buzilishiga olib keladi, bu m iyada ishem ik nekrozlar yuzaga 
kelishiga sab ab bo’lishi m um kin.
Jig ard a gu m m o z perixolangit va periflebit m an zarasi yuzaga keladi, bunda 
o't yo'llari va q o p q a venasi tarm oqlari bo’ylab spetsifik yallig'lanish infiltratsiyasi 
p ayd o bo'ladi. O 'pkada o q p nevm on iya m an zarasi ко‘rilishi m um kin, ayni vaqt­
d a spetsifik jarayon o'pkaning turli bo'lagiga o'tib ketishi m um kin. Alveolalarn- 
in g to’siqlarid a lim fotsitlar, p lazm atik v a epitelioid hujayralar ishtiroki bilan pro- 
liferativ yallig'lanish boshlanadi. A lveolalar bosilib qoladi, tom irlarda ularning 
ichki p ard asi o'sib borib, tom ir yo'lining torayib borish iga olib keladi.
T ug'm a zaxm d a o’p kad a kulran g yoki qo'ng’ir sariq tusli tugunchalar ko'rini­
sh id a gu m m alar p ayd o bo'lishi m um kin. U larn in g kattaligi har xil— tariq doni- 
d an tortib, o'rm on yong'og’idek kattalikda bo'ladi. O 'pkadagi gu m m alar nekrotik 
o'zgarishlarga uchrab, keyinchalik fibroz b osh lan ash iga olib keladi.
K ech m a’lum bergan tug’m a zaxm parenxim atoz keratit boshlanishi, quloq- 
larn in g kar bo'lib qolishi, tishlar sh aklinin g o'zgarib ketishi bilan ta’riflanadi, bu 
h o disalar