R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

gran ulyom atoz kandidoz shular jum lasidandir.
K an d id oz sepsisida m etastatik o'choqlarning m arkazida n ekroz boshlanib, ra- 
d iar ravish da jo ylash gan psev dom iseliy iplari va achitqisim on hujayralar paydo

---

bo'ladi. M etastatik o'choqning chetki tom onlarida neytrofil leykotsitlar ko'zga 
tashlanadi.
K lin ik o‘tish i k an d id ozn in g xili va kasallikning q ay si jo y d a b osh lan gan iga 
bog'liq. G o‘dak lik m ah alida o g'iz bo'shlig'ining oq arish i bilan b osh lan ad igan su ­
runkali tarqoq k an d id ozda tirn o q chetlari va tirn o q plastin kalari h am d a bosh 
terisining sochli qism i, yuz, gavda va qo'l-oyoqlar terisi kasallik jarayon iga torti- 
lib ketadi. B u larda tagi infiltrlanib, qip-qizarib ketgan v a po'st tash lab turadigan
dog'lar paydo bo'ladi. K o'pchilik kasallarda qaytalanib tu rad igan pnevm oniya 
boshlanadi v a quyonchiqsim on talvasalar paydo bo'ladi. Jigar va buyraklar ham
zararlanishi m um kin. K asallik su ru n kasiga davom etib b o rad i v a qo'zib turadi. 
N afas yo'llari kandidozi h ar xil o'tadi. K andidoz larin gitid a o d am ovozining 
oh angni o'zgarib, q u ru q yo'tal paydo bo'ladi, h iqild oq torayib qolishi, o'pka siliga 
o'xshab ketadigan m ikotik pnevm oniya boshlanishi m u m kin . H azm yo'li zarar- 
langanida ishtaha pasayib, yutish qiyinlashadi, o d a m qayt qilib, su zm asim on
pardalar aralash qu sad i, ichi ketib, axlatiga sh ilim sh iq aralash ib tushadi. Ichak 
kandidozi zo'rayib b o rg an id a organizm suvsizlanib q o lad i v a intoksikatsiya 
boshlanadi. Siydik-tanosil yo'llari kandidozi uchun siydikda oqsil, qon v a si- 
lindrlar paydo bo'lib, buyraklarn in g filtratsion fun ktsiyasi buzilishi m um kin. 
Siydikda zam bu rug'larn in g b ir talay parchalari uchraydi. Ikkilam chi kan d id oz 
uchun badan terisiga allergik tosh m alar toshib, b o sh og'rishi, lohaslanish, yurak 
faoliyatining buzilishi xarakterlidir. B u kasallikning en g o g 'ir aso rati sepsisdir.
A K T IN O M IK O Z
Aktinomikoz chuqur m ikozlar jum lasiga kiradi, bunday m ikozlar uchun: 1) ka­
sallikning endogen yo'l bilan yuqishi, 2) surunkali tarzda o'tib borishi, 3) granulyo­
m alar hosil bo'lishi xarakterlidir.
A ktinom ikoz k asalliginin g qo'zgatuvchisi sh u la sim o n zam burug'lar, ya’ni 
aktinom isetlardir.
K asallikning h am m adan ko'p yuqadigan usuli en dogen yo'l, chunki anaerob 
shu’lasim on zam burug' so g'lo m od am larda ham uchraydi (k aries bo'lgan tish- 
larda, b od om ch a bezlarinin g kriptalarida). K asallik ekzogen yo'l bilan yuqqa- 
n id a qo'zg'atuvchisi hazm yo'li, n afas yo'llari orqali yoki yot jism lar bilan birga 
organ izm ga kiradi.
Birlam chi, ya’ni cheklangan va kasallik q o sh n i organ lardan o'tganida yoki 
zam bu rug'lar gem atogen yo'l bilan tarqalganida bosh lan ad igan ikkilam chi akti­
n om ikoz tafovut qilinadi.
P a to lo g ik a n a to m iy a si. B u kasallikda barcha organ va to q im alar zararlani­
shi m um kin. Lekin ko'proq qaysi organning zararlan ish iga qarab, kasallikning 
b ir necha xili, chunonchi, o'pkani zararlaydigan, ab d o m in al xili va bo sh q alar ta­
fovut qilinadi. A ktinom ikoz granulyom alar paydo bo'lishi bilan birga davom etib 
b orad i. K asallan gan joylar bu lu tsim on ko'rinishga kirib, ari uyalariga o'xshab 
qoladi. M ikroskop bilan tekshirib ko'rilganida gran ulyom alarn in g m arkazida

---

uchlari yo'g'onlashib kelgan va bir-biri bilan ch irm ashib ketgan m iseliy iplari, 
ya’ni dru zlar topiladi, to'qim alarn in g irib, yiringlab ketgani ko'zga tashlanadi. 
K asallik o‘ch og‘i atrofida yosh biriktiruvchi to'qim aga x o s elem entlar, p lazm a­
tik hujayralar, m akrofaglar, k san to m hujayralar proliferatsiyasi boshlanadi. 
K eyinchalik bu jo yd a fibroz to'qim a paydo bo'ladi. G ran ulyom alar b azan bir-biri 
bilan qo'shilib, katta-katta aktin om ik otik infiltratlar hosil qiladi. A ktinom ikoz 
u chu n ana sh un day ak tin om ik otik infiltratlarning kletchatka h am d a biriktiruv­
chi to q im a qatlam lari b o y la b organ yuzasi tom on tarqalib borish i v a o q m a yara- 
lar hosil qilishi xarakterlidir. G ran ulyom alar oxiri borib fibrozga uchraydi va 
u lard a gialin lashgan qattiq ch an d iq lar paydo bo'ladi.
K lin ik o'tishi : 1) qaysi jo y zararlangan iga, 2) k asallikn in g davriga (boshi, 
su ru n kali xili, so g ay ish davri bosh lan gan iga), 3) k asallikn in g xiliga (mahalliy, 
tarqalgan bo'lishiga) bog'liq.
K asallikn in g olgan jo yiga qarab, torakal, abdom inal, pararektal aktinom ikoz, 
siydik-tan osil organ lari v a o g'iz bo'shlig'i organlari aktin om ozi tafovut qilinadi.
T arqoq aktin om ikozn in g k lin ik m an zarasi sep sisga o'xshab ketadi: bunda 
turli organ larda m etastazlar h am p ayd o bo'ladi. A ktin om ikozn in g asoratlari 
ju m lasig a zararlangan organ n in g ch andiqlan ib shakli o'zgarib ketishi, ichki o r­
gan lar am iloid ozi bosh lan ish i k iradi, kasallik och o g'id a o'sm a paydo bo'lishi 
h am m um kin.
M O G ‘O R M IK O Z L A R I
M og'or zam bu rug'lari p ayd o qiladigan kasalliklar ju m lasig a aspergillyoz, 
p en isillyoz va m u koroz kiradi. Shulardan aspergillyoz degan kasallik bo'lib, uni 
A sp ergillu s avlodiga m an su b zam b u ru g 'lar qo'zg'atadi. B u zam bu rug'lar aerob 
organ izm lar bo'lib, tabiatda ken g tarqalgan va ham isha tu p ro q d a yashaydi. As- 
p ergillyozning quyidagi xillari b o r: yuzaki, visseral, tarqoq va on a qornidagi