R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

h om ilada uchraydigan xili. V isseral aspergilloz ju m lasid an o'pka aspergillozi 
h am m ad an ko'ra ko'proq uchraydi. H ozir op k a aspergillyozin ing to'rt xili tas- 
virlangan:
1. Y irin gsiz aspergilloz, b u n d a o'pka to'qim asida o'rtasi oq ish bo'lib turadigan 
k ulran g-gun girt rangli qattiq o c h o q lar paydo bo'ladi, shu o ch oq larn in g o'rtasida 
infiltrat yuzaga kelib, zam b u ru g 'lar to'planib boradi.
2. Yiringli aspergilloz, b u n d a o'pka to'qim asida nekroz o ch oq lari va yiringla- 
g an jo y lar paydo bo'ladi.
3. B ronxoektatik bo'shliqyoki o'pka abssessi paydo bo'lishi bilan ta’riflanadigan 
m isetom aasp ergilloz. B u n d a kasallik qo'zg'atuvchisi o'pkadagi bo'shliqning ichki 
y u zasid a o'sib, burishib qo lgan qalin m em bran alar hosil qiladi.
4. Siln am o o p k a aspergillozi, tuberkulyoz tugunchalariga o'xshab ketadigan 
tugun ch alar paydo bo'lishi bilan ajralib turadi. K asallik atrofida granulatsion 
to'qim a paydo bo'lib, asta-sekin yetilib boradi.
A trofdagi toqim alard a ekssu dativ yallig'lanish boshlanib, fibrinoz ekssu dat 
h o sil bo'ladi.

---

Tarqoq aspergillozda barch a ichki organlar va m arkaziy n erv sistem asi zarar­
lanadi. B unda zam burug' tom irlarga o'tib, turli o rgan lard a (o p k a, b osh m iya va 
b o sh qalard a) b ir talay ab ssesslar hosil qiladi, talo q kattalash ib ketadi. A spergil- 
lyozga aloqad or otitlar va konyunktivitlar tasviriangan aspergillyoz tufayli or- 
gan izm sensibillashgan ida har xil allergik tosh m alar tosh adi, blefarokonyunkti- 
vitlar boshlanadi. O na qornidagi hom ilada uchraydigan aspergilloz. B o sh m iya 
zararlanishi bilan ta’riflanadi va yo‘ldosh n in g zarb yeyishi n atijasid a infeksiya­
n ing on a jin siy organlaridan yuq origa ko'tarilib, h o m ilaga o‘tishi n atijasid a b o sh ­
lanadi. N uqul deyarli m iya yon qorinch alarining atroflari zararlanadi. ba’zan yon 
qorinch alarining devorlarida qo'ziqorinsim on o sim talar paydo bo'lishi m um kin
(granulyar ependim atit).
K lin ik m a n z ara si. A spargillozn in g klinik m an zarasi turlicha bo'lib shikast- 
lanish ochoqlarin in g joylash uviga bog'liq. Teri, shiliq p ardalar, ko'ruv va eshituv 
a'zolarining hatnda visseral aspergilloz turlari tafovut qilinadi. Visseral zararlanishlar 
ko'pincha o'pkada bo'ladi. O 'pkaning zam burug'li zararlanishi tuberkulyoz jara- 
yonini eslatadi. Infeksiya tarqalgan da septikopiem iya rivojlan adi va b u n ga bosh 
m iya, o'pkada asbsesslar paydo bo'lishi, v a splen om egaliya xosdir. A spergillozli 
otitlar v a konyunktivitlar ham kuzatilgan. A spergillozning sensibillan ishi oqiba- 
tid a har xil allergik tosh m alar v a blefarokonyunktivitlar p ayd o bo'ladi.
K O K S ID IO ID O Z
Koksidioidoz organizm gapatogen zam bu rug'lar o'tishiga aloqad or zam burug'li 
infeksiyadir. E ndem ik kasalliklar ju m lasiga kiradi va dash t jo ylard a ken g tar­
qalgan. Qo'zg'atuvchisi tu p roq da yashaydigan C o ccid io id e s im m itis degan 
zam burug'dir, u od am organ izm iga zam burug'li ch ang n afasga olingan m a ­
h alda o'tib qoladi. B em orlar organ izm ida kasallik qo'zg'atuvchisi to qim alard a 
yashaydigan parazit holida bo'ladi v a an iq bilinib turadigan ikki qavat p arda 
bilan o ralg an yirik d u m aloq tuzilm alar ko'rinishida ko'zga tashlandi. A na shu 
sferu lalarda en dosp oralar bo'ladi, en do sp oralar yetilganidan keyin sferulalar de­
vori yoriladida, en do sp oralar atrofdagi to'qim alarga tarqalib b orad i, b ir qism i 
leykositlarga fagotsitlanadi. K asallik ingalyatsion yo'l bilan yuq qan ligi uchun u 
d astlab sog'ayish bilan tugallanadigan o'tkir o'pka ab ssessi sin gari boshlanadi. 
O d am ga kasallik ikkinchi m arta y u q qan id a (0,2— 2% h ollarda) ikkilam chi k ok ­
sid ioido z boshlanadi, u deyarli barcha organlarni zararlaydigan, zo'rayib b o rad i­
gan surunkali, tarqoq koksidioidoz ko'rinishida bo'ladi. K asallik o c h o g 'id a ro'y 
beradigan struktura ozgarish larin in g tabiati kasallik qo'zg'atuvchisining rivoj­
lanish sikliga bog'liq. Yorilgan sferulalardan atrofdagi to'qim alarga en d o sp o ra­
lar chiqib kelganida p olin uklear reaktsiya ro'y berib, abssesslan ish boshlanadi. 
Bo'shalib qolgan sferulalarn in g yetilib borish jaray o n id a gistiotsitlar, epitelioid 
hujayralar v a P irogov-Langxansning ulkan hujayralari ishtirokida gran ulyom a­
toz reaktsiya yuz beradi. P irogov-Langxansning ulkan hujayralari sitop lazm a­
sid a sferu lalar topiladi. K eyinchalik kasallik o'choqlarida fibroz to'qim a paydo

---

bo'lib, ichida sferu lalar devorlarin in g parchalari bo'lgan abssesslar yuzaga keladi. 
K ok sid ioid ozn in g tarqalib ketgan xillarida o'lim h odisalari ko‘p (50-90% ) bo'ladi.
K lin ik m a n z a r a si ko'pchilik hollarda patognom on ik em as. Birlam chi o'pka 
kok sidioidozi o d atd a h ar xil og'irlik d a o'tayotgan grip p ga o'xshab ketadi yoki 
sim p to m siz ham o'tib borish i m u m kin. Yo'tal paydo bo'lsa, balg'am da sferulalar 
topiladi.
0 ‘p kad an tash q arid agi birlam chi koksidioidoz teri osti yog kletchatkasida 
yuzaga kelgan ch uqur infiltratlar ko'rinishida nam oyon bo'ladi. Bu infiltratlar 
keyin yara bo'lib, lim fan git bosh lan adi. K asallikning tarqalib ketgan ikkilam ­
chi xili m iliar o'pka kasalligi, o'tkir yoki surunkali m eningit tariqasida o'tadi. 
K asallik gem atogen yoki lim fogen yo'l bilan tarqalib borgan ida turli ichki organ- 
lar, suyaklar, b ad an terisi jaray o n ga qo'shilib ketadi.
S O D D A J O N I V O R L A R Q O ‘Z G ‘A T A D I G A N K A S A L L I K L A R
B E Z G A K