R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Ko'm ikda pigm en t to'planib borib, parazitlar fagotsitozga uchraydi, retiku- 
loen doteliy giperplaziyalanib, qon hujayralari ko'plab hosil bo'lib turadi. ba’zan 
ko'm ik aplaziyasi boshlanadi. U ch va to r t kunlik bezgakda b osh q a organlarda 
ro'y b erad igan o'zgarishlar zo'rayib b o rad ig an anem iyaga b og'liq bo'ladi.
T rop ik bezgakda, yuqorida tasvirlab o'tilgan o'zgarishlardan tashqari, turli 
organlar: m iokard, m e’d a osti bezi, bu yrak, m e’d a va ichak shilliq pardasi, bosh 
m iya v a m iyacha kapillarlarida p arazitar stazlar yuzaga keladi. Tropik bezgak 
uchun en g xarakterli o'zgarishlar b o sh m iyada ro'y beradi: m iya m o ddasin in g 
tutun tu sig a kirib bo'rtishi, p u sh talarin in g tekislanib, yassilanib qolishi, mayda- 
m ayda qontlashlar paydo bo'lishi sh ular ju m lasidan dir. M iya gistologik yo'l bilan 
tekshirib ko'rilganida bir talay p arazitar stazlar, perivaskular, h alqasim on qon- 
talash lar ko'zga tashlan adi, ensefalit m an zarasi yuzaga keladi, gliya perivaskular 
va perineyron al tarzd a uya-uya bo'lib to'planib qoladi. Infeksion granulyom alar 
ju m lasig a kirm aydigan, balki h alq asim o n qontalashlar rivojining eng kechki 
b o sq ich larid an biri bo'lgan D yurk gran ulyom asin in g paydo bo'lishi bezgakda 
m iya zararlangan in i ko'rsatadigan p atog n om on ik belgidir. M an a shunday q o n ­
talash lar m arkaziy qism id a eritrotsitlar stazi yoki bir jin sli gialin trom bi bo'lgan 
tom ir ko'zga tashlanadi. Q on talash larning atrofida nekrozga u chragan jo y bo'lib, 
u n d a gliya reaktiv ravishda to'planib va o'sib b orad i. G ran ulyom alar ko'pincha 
m iyaning o q m o d d asid a m ielin p ard alar destruksiyaga u chragan joylarda paydo 
bo'ladi.
B ezgakd a «neyronlar ishem ik k asalligi»ga o'xshash tarq o q distrofik ja r a ­
yon lar bo'lishi, neyron va kapillarlarda petrifikatsiya fokuslari yuzaga kelishi tas­
viriangan y u m sh oq m iya pardalari shishib, ularda lim foid infiltratsiya va keyin­
ch alik skleroz boshlanadi.

---

B ezgak k o m asid a r o y  beradigan p atologoan atom ik o'zgarishlar m ikrosirku- 
lator qon o'zanida ko'plab stazlar boshlanish i, turli organlar, seroz va shilliq par- 
d alarga qon quyilishi, o'pka shishuvi bilan ifodalanadi. B o sh m iya kapillarlarida 
yuzaga keladigan p arazitar stazlar b ezg ak k om asin in g patogen etik aso si bo'lib 
hisoblanadi.
O d am bezgak bilan o g ‘rib o‘tishi n atijasida u n d a faol im m unitet yuzaga k e ­
ladi.
K lin ik o'tish i. B ezgak o zig a x o s xu ru jlar tutib turishi bilan ta’riflanadi. 
X urujlarnin g tabiati kasallik qo'zgatuvchisining turiga bog'liqdir. T ropik bezgak- 
da en g o g i r xu ru jlar kuzatiladi. K asallikning p ro d ro m al davri lanj bo'lish, uy- 
quchanlik, bosh og'rig'i, subfebril darajad a h arorat ko'tarilishi bilan ta’riflanadi. 
3—4 kundan keyin xarakterli xu ru jlar bosh lan adi, shu xu rujlarn in g o'tishida 
uchta klinik faza tafovut qilinadi. Birinchi fazasida o d am qaltirab, isitm asi ch iq a­
di, b u hoi to'satdan bosh lan adi va 30— 60 m inutdan 2 — 3 soatgach a davom etadi. 
A na shu m ah alda bem orn in g m uskullari va b osh i o g rib turadi, b azan u k o n g li 
aynab qusadi. X u ru jn in g keyingi ikkinchi fazasid a h arorat 4 0° gach a ko'tariladi, 
b em orn in g u m um iy ahvoli og'irlashib, b osh og'rig'i kuchayadi, han sirash b o sh ­
lanadi b em or ju d a bezovtalanib, ba’zan aJahsiraydi, qayt qiladi H arorat pasayishi
2— 5 so at davom ida suvdek ter quyib turishi bilan birga davom etib borad i va 
k asallik xu rujin in g tugagan idan d arak beradi (uch inchi fazasi). Ba’zan gerpetik- 
toshm alar, eshakem toshishi, gem orragiyalar p ayd o bo'lishi m u m kin. Spleno- 
m egaliya bilan gepatom egaliya m u h im d iagn ostik belgi bo'lib hisoblanadi. Jigar 
zararlangan ida b ad an sarg' ayadi h am d a bu yraklarda tranzitor glom erulonefrit 
boshlanib, pigm ent to'planib borad i va siydik bilan ajralib turadi. Y urakda m io- 
kardiodistrofiya m an zarasi yuzaga keladi.
K asallik xu ruji m ah alida bem orlar isitm alab, alahsirash i, u larda vegetonev- 
rozlar, psixozlar boshlanish i m um kin.
A so r a tla ri ko'pincha tropik bezgak m ah alid a kuzatiladi. M iya shishuvi, 
b ezgak kom asi, o'tkir buyrak yetishm ovchiligi, b ezgak algidi, ruhiy o'zgarishlar 
b ezgak aso ratlarin in gen gjid d iy xillarid an bo'lib h isoblan adi. B ezgak o ch oq larid a 
yash ab turgan kishilarda gem oglobinuriyali isitm a ham boshlanish i m um kin.
IC H A K A M Y O B IA Z I