R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Kvashiorkor
Marazm
Vitam inlar yetishmovchiligi 
va ortiqchaligi
Vitamin A 
Vitamin D 
Vitamin E 
Vitamin К  
Vitamin B l 
Vitamin B
2 
Vitamin B
6 
Vitamin B }
Vitamin B
l2 
Vitamin S 
Mikroelementozlar
KASBGA ALOQADOR KASALLIKLAR 
Sanoatda uchraidigan kimyoviy 
Zaharlardan paydo bo‘ladigan 
kasalliklar
Sanoatda uchraydigan 
changlardan paydo bo'ladigan 
kasalliklar (pnevmokoniozlar)
Antrakoz
Silikoz
Silikatozlar
Berillioz
Fizik om illar ta’siriga 
aloqador kasalliklar
Vibratsion kasallik 
Kesson kasalligi 
Korxonalardagi shovqin- 
dan paydo bo'ladigan kasalliklar 
Elektromagnit to'lqinlari 
ta’siriga aloqador kasalliklar 
Ionlashtiruvchi nurlar 
ta’siri ostida kelib chiqadigan 
kasalliklar
O Z IQ L A N IS H N IN G B U Z IL IS H I
Ma’lum ki, in son n in g salom atligi uchun 4 0 — 50 xilga yaqin oziq m oddalar, 
ju m lad an am inokislotalar, y og kislotalari, bir qan cha anorganik elementlar, vi­
tam in lar zarur. Shu m u n o sab at bilan oziqlanish ning buzilishi od am patologi- 
y asid a m u h im o r in tutadi. C hun on chi, ovqatga yolchim aslik, bir tom ondan, 
im m u n javo b izdan chiqib, hayot uchun m uhim alm ash in uv jarayonlarining 
b u zilish iga olib kelishi m u m k in bo'lsa, ikkinchi tom on d an , ovqatga ru ju qo‘ yib, 
k o p ovqat yeyish aterogenlik, kanserogenlik, y og‘ b osish i va bosh qalar singari 
m u am m o lar bilan m ah kam bog'langandir.
O vq atga yolch im aslik bolalarni turli infeksiyalarga — kop in ch a bolalar 
o‘lim iga sabab bo'ladigan bakteriai, parazitar, virus kasalliklariga m oyil bo'lib 
qo lish iga olib keladigan om illarn in g biridir. O ziqlanishn ing buzilishi u zo q vaqt 
k asalx o n ad a yotadigan, ayniqsa parenteral yo‘l bilan oziqlantiriladigan od am lar 
orasid a ham kuzatilishi m um kin.
Q u yidagi sabablar oziqlanish buzilishiga olib kelishi m um kin: 1) ochlik yoki 
ovqatga yolch im aslik (birlam chi tartibd a oziqlanish buzilishi), 2) soYilish va

---

hazm qilish jarayon larin ing izdan chiqishi (ikkilam chi tartib d a oziqlanish buzi­
lishi), 3) ovqatga ehtiyoj ortish i (m asalan , h om iladorlik paytida).
O ziqlanish buzilishi m u n o sabati bilan od am d a patologiya paydo b o lish id a
oqsil yetishm ovchiligi, avitam inozlar, m ikroelem entlar tanqisligi, yog* bosish i 
m uhim o'rinda turadi.
O Q S IL Y E T IS H M O V C H IL IG I
O qsil yetishm ovchiligi bolalar ovqatida hayvon oq sillari (go'sht, sut va 
boshqalar) m udom yetish m aydigan m ahallarda, sh un in gdek h azm jarayon lari 
izdan ch iqqan ida paydo bo'ladi.
O qsil yetishm ovchiligiga alo q ad o r ikkita sin drom tasvirlangan : 1) kvashior- 
kor, 2) m arazm .
K V A SH IO R K O R
K vash iorkor bolalarda birlam chi oqsil yetishm ovchiligi tufayli b o sh lan ad i 
va jism on iy rivojlan ishn in g o rq ad a qolishi gipoalbum inem iya, tarq o q sh ishlar 
boshlanishi, teri pigm en tatsiyasin in g o'zgarishi, ichakda so rilish jaray on la­
rining izdan chiqishi va ruhiy o'zgarishlar bilan ta’riflanadi. B olalar p ellagrasi, 
gidrokaxeksiya deb ataladigan kvash iorkor A frika, M arkaziy va Janubiy A m eri­
ca, H in d iston d a ko‘p tarqalgan. O d atd a bolani ko'krakdan ajratilgan idan keyin 
boshlanadi. O vqatda oq sillar yetishm asligi va h azm bezlari sekretor funksiya- 
sining buzilishi qon p lazm asid a album in lar m iqdori kam ayib ketishiga olib kela- 
diki, m an a shu narsa m anfiy azot balan si vujudga kelib, qon p lazm asid a on kotik 
b o sim pasayib ketishiga sabab bo'ladi. N atijada hujayralar gipergidratatsiyaga 
uchrab, shishlar paydo bo'ladi.
Badan terisida, ayniqsa oyoq v a yuz terisida giperkeratoz boshlanib, teri 
p o st tashlab turadi. O g'ir h o llard a epiderm is ajralib tushadi. Soch lar tikkayib, 
xiralashadi, m alla tusga kirib qolad i. Bir qancha hollarda ular butunlay ran gin i 
yo'qotib, to'qilib ketadi v a tepakal paydo bo'ladi. M e’da-ichak ishi buzilib, qo rin
kattalashadi, gepatom egaliya, anem iya, lim fopeniya bosh lan adi, im m u n javob, 
ayniqsa T-hujayraga taalluqli im m u n javo b susayib qoladi.
K vash iorkorn in g yengil shakli faqatgina gepatom egaliya bosh lan ish i va 
o'rtacha gipoalbu m inem iya h am d a biroz shish bo'lishi bilan birga davom etib 
boradi.
P a to lo g ik a n ato m iy asi. K vash iorkorda h am m adan k o ra ko'p ifodalan gan
m orfologik o'zgarishlar jigar, m e’d a osti bezi va m eda-ich ak yo'lida topiladi. Ji­
gar kattalashgan, kesib ko'rilganda sariq b o lib ko'zga tashlan adi. M ik rosk op d a 
tekshirib ko'rilganida gepatotsitlarning yog‘ distrofiyasi, lim fotsitar infiltratlar 
topiladi, jig ar b o lak ch alarin in g chetlarida biriktiruvchi to q im a o sib ketgan
bo'ladi. Jigardagi yog' distrofiyasi, aftidan> lipoproteidlar sintezi pasayib ketgan- 
ligiga bog'liqdir. B olalarda o d atd a sirroz boshlanm aydi v a bolanin g ovqati izga

---

tush irilsa, gepatotsitlardagi y og kiritm alari yoqolib ketadi. M e’d a osti bezida bez 
h u jayralarid a atrofiya boshlanib, asinu slar yoqolib ketgani, sekretor granulalar 
kichrayib qolgan i, L an gergan s orolchalari gipertrofiyasi, b ez b olak ch alarin in g 
chetlari v a m ark azid a biriktiruvchi to'qima o'sib ketgani topiladi. Ichakda 
v o rsin k alar soni kam ayib, ichak shilliq p ardasida atrofik jarayon lar boshlanadi. 
lch ak d ag i atrofik jaray on lar ba’zi ichak ferm entlari yoq olib ketishi bilan birga 
d avom etadi, bu n arsa d isaxarid azalar yetishm ay qolishi v a sutni ko'tara olm aslik 
h o d isalari ko'rinishida nam oyon bo'ladi.
K v ash iorko rd a b osh lan ad igan anem iya o d atd a n orm o xrom , norm ositar 
bo'lib, tem ir va folat kislota yetishm ovchiligibilan birga davom etadi.
K o'm ikda eritrotsitar qator hujayralari gipoplaziyaga uchraydi. Im m unitet 
tan qisligi — T va B -hujayralar yetishm asligi ham xarakterlidir.
M arazm ham , k vash iorkor sin gari, birlam chi oq sil yetishm ovchiligi n ati­
ja sid a p ay d o bo'ladi. B o lalard a rivojlanish jarayonlari sekin lashadi yoki to'xtab 
q o lad i, y og! to q im asi bilan m u sku l to q im asid a atrofiya bosh lan ad i (96-rasm ).
O zib cho'pdek bo'lib ketgan qo'l-oyoqlar terisi ilvillab, erkin osilib turadi. 
C h o p -u stix o n bo'lib ketgan gavda oldid a kalla ju d a katta bo'lib ko'rinadi. Ichak 
gijjalar bilan zich to'lgan bo'ladi. A nem iya va polivitam in yetishm ovchiligi, 
b arch a organ v a sistem alarda bosh lan adigan ch uqur atrofik o'zgarishlar ham
xarakterlidir. A trofiya tim u sd a ham topiladi, bunda T-hujayralar soni keskin p a ­
sayib ketgan bo'ladi.
M A R A Z M
9 6-rasm . Birlam chi oq sil yetishm ovchiligi m ah alidagi yog' va m uskul 
to'qim alarining atrofiyasi.

---

K asallarning infeksiyalarga, ayniqsa bakteriai v a p arazitar kasalliklarga ortiq 
darajada se zgir b o lish i ham sh un ga bog'liq.
O q ib a ti infeksiya qo'shilgan m ah allarda yom on. Infeksiya bosh lan ish in in g 
oldi olinib, ovqat to g'ri y o lg a qo'yilganida bu p atologiya oqibati xayrli bo'lishi 
m um kin.
V IT A M IN L A R Y E T IS H M O V C H IL IG I VA O R T IQ C H A L IG I