R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

O dam p apillom asi virusi. B u virusning 5 0 g a yaqin xili tasviriangan, 
sh ularn in g ba’zilari (1, 2, 4 v a 7) xavfsiz p apillom alarga, 16 v a 18 degan xillari 
bach ad on bo'yni invaziv raki, displaziya v a canser in situ-ga sabab bo'ladi. Jinsiy 
organ lar o'sm alarining paydo bo'lishi viru sn in g 6 va 11 degan xillariga bog'liq. 
O d am papillom asi viru sin in g onkogen ta’siri ikkita viru s gen om i — E6 va E7 
h osil bo'lishiga bog'liq. Shu ikkala gen kodlaydigan oqsillar birikib, supressiya 
genlarining Pb-va P53 m ah sulotlarini neytrallab qo'yadi. Bu o'zgarishlar rasgen
m utatsiyasi bilan birga qo sh ilib, T-hujayralardagi C D 4 + n in g b atam om aynab 
ketishiga olib keladi.
Epshteyn — B a rr virusi ikki xil o'sm a — Berkitt lim fom asi va nazofaringeal 
rak paydo bo'lishida rol o'ynaydi. Berkitt lim fom asi В lim fotsitlardan yuzaga ke ­
ladi, en dem ik tu sd a bo'ladi, A frik ad a sp orad ik tarzd a h am m a yerda uchraydi. 
Epshteyn — Barr viru si B-lim fotsitlarga nisbatan tropizm li bo'lib, ularga yuqqa- 
n ida proliferatsiyaga sabab bo'ladi. Im m un holati n orm al bo'lgan o d am d a B-lim - 
fotsitlarning poliklon al proliferatsiyasini organizm nin g o z i nazorat qilib boradi, 
shu m u nosabat bilan sim p tom siz o'tishi yoki infektsion m onon ukieoz paydo 
bo'lishi m um kin. Bu o'sm aning en dem ik zon alarid a b ir qan cha infeksiyalar, m a- 
salan, bezgak, im m unitetni susaytirib, B-hujayralar proliferatsiyasini u zo qro q 
cho'zadi, shu n arsa m utatsiya (translokatsiya) xavfini oshiradi. B u m ys-onko- 
genlarni faol holga keltiradi, n atijada hujayralarning ko'payishi u stid an nazorat 
yo'qolib, genlar takror zararlanadi va m onoklonal neoplaziya boshlanadi.
В gepatit virusi. Surunkali В gepatit bilan gepatosellyulyar rak o rta sid a
bevosita boglanish borligi epidem iologik tekshirishlarda hozir aniqlangan. Bi~

---

ro q o s m a paydo bo'lish m exan izm i an iq em as. Jigar raki paydo bo'lishida uchta 
m exan izm n in g aham iyati b o r deb taxm in qilinadi:
— В gepatit v iru si gepatotsitlarn in g surunkali zararlanish iga sabab bo'lib, 
u larn in g reparativ regeneratsiyasini kuchaytiradi-da, gepatotsitlarni tashqi 
m u h it om illari ta’sirid an m utatsiyalarga u chrashga m oyil qilib qo'yadi,
— v iru s x - o q sil deb atalad igan regulyator elem entlarni kodlab, infeksiyalan- 
g an gepatotsitlarning n orm al olsib borish in i izdan ch iqaradi va xo'jayin hujayral­
ari p rotoon kogen larin i faol holga keltiradi;
— ba’zi kasallarda joylash ib olgan viru s x ro m osom alarn in g ikkilam chi tar- 
tibd a tuzilishiga sabab bo'ladi va gom ozigot p53-gen su p ressorn i inaktiv holga 
keltiradi.
O 'sm a paydo bo'lishida ep igen om o'zgarishlar, ya’ni hujayralarning em ­
b rion al rivojlan ishida tabaqalan ib b orish i bilan birga davom etadigan genetik 
x o ssalarn in g b ad ar o'zgarib qolishi h am aham iyatga eg a deb hisoblanadi.
Y u qorida aytib o'tilganidek, m a’lum etiologik om illarn in g h am m asi h u ­
jay ralar m u tatsiyasiga sabab bo'ladi, sh u narsa hujayrada o'sm a x ossalari p ay ­
d o bo'lishiga olib keladi. Bu — hayvon v a o d a m d a uchraydigan o'sm alarning 
ko'pchilik qism in i genetik-m utatsion kasallik deb h isoblash ga im kon beradi.
O 'sm alarn in g p ay d o b o'lish id a m ak ro o rgan izm n in g holati, kish in in g yoshi 
k atta ah am iy atga eg a ek an ligin i aytib o'tish kerak. C h un on ch i, yosh lar radia- 
tsiya o m ilig a ko'proq m oyildir, sh u n in g uchun n ur ta’siriga berilgan ch aqaloq- 
lar v a b o lalard a q alq o n sim o n bez k arsin o m asi va leykozlar ko'proq uchraydi. 
O 'rta y ash ar va yosh i qaytib q o lg an o d am lard a o n k o lo gik k asallik lar ko'proq 
u ch rash in i o rgan izm q arig an sayin m ito zlard a k o'p roq o'zgarishlar bo'lib bori- 
sh ig a b o g 'liq deb h iso b lash m u m kin . B u n d a im m u n siste m an in g holati ham
m u h im о'rin d a turadi.
O 'S M A L A R N IN G T U Z IL IS H I
O 'sm alar har qan day to'qim ada va h ar qanday organ d a paydo bo'lishi m u m ­
kin. U lar shakli, katta-kichikligi, tash q i ko'rinishi, zichligi, biologik xossalari 
jih atid an nihoyat darajad a xilm a-xil bo'ladi. U lar o'zining kelib chiqishi (gisto- 
genezi) jih atid an ham turlichadir.