R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

ichi yoki intranatal davrdagi patologiyasi bilan bog'liq bo'lgan hom ila a z o la ri va 
to'qimalarining tug'ruq d av rid a shikastlanishi. B osh, skelet tizim i, jigar, buyrak 
u sti bezlari, periferik nervlar tug'ruq davridagi travm alar tufayli sh ikastlanish i 
m um kin. T u g'ruq davri travm alari bilan b og'liq kasalliklar o'tkir bo'lishi (m a sa ­
lan, suyak sinishlari) yoki keyinroq yuzaga kelishi (m asalan , m iya yoki n ervlar 
shikastlanganidan so'ng) m um kin. K alla ichi travm asi en g jid d iy jaro h at h iso b ­
lanadi. C h aqaloqn in g bosh iga qisqich larn i qo'yish, u zo q davom etuvchi tug'ish, 
gipoksiya, gem orragik buzilishlar, kalla ichi tom irlari anom aliyalari tug'ish 
vaqtidagi kalla va m iya jarohatlan ishiga m oyillik yaratuvchi om illardir.
K alla ichiga qon quyilishi (gem orragiyalari) m iyaning qattiq p ard asid ag i te- 
shiklar orqali yoki m iya tom irlarinin g yorilishi tufayli paydo bo'lishi m um kin. 
M iya m o d d asi teshik yoki qontalashlar ko'rinishida bo'lishi va qorin ch a ichiga 
yoki m iya m o d d asiga qon quyilishi rivojlanishi m um kin.
Q on quyilishining sabablari, sh uningdek tu g'm a anevrizm an in g yorilishiga 
bog'liq bo'lm agan h o ld a kalla ich iga qon quyilishi havflidir. C h un ki k alla ichi 
bosim in in g to'satdan oshib ketishiga, m iya m oddasin ing shikastlanishiga va uning 
katta en sa teshigi orqali yorib kirish iga olib kelishi m um kin. B u n d an tash q ari 
qon quyilishi hayot uchun m u h im m arkazlar funktsiyasining depressiyasin i 
keltirib ch iqarishi m um kin.
K efalogem atom a ancha ko'p uchraydigan tu g'ru q davri travm alaridan biri 
bo'lib, m eyorida kechadigan tug'ish jarayon larid a ham uchraydi. M iyaning 
y u m sh oq to'qim alarida interstisial suyuqlikning to'planishi bilan ifodalanadi. 
Q on quyilishi sk alpd a paydo bo'lishi m u m kin v a shish, qon aylanishining sust- 
lashishi va bo'rtib chiqishiga olib keladi. Shikastlan ishn ing bu shakllari unch alik 
katta bo'lm agan klinik aham iyatga eg a bo'lmay, h om ila kallasi v a tu g'ru q yo'llari 
o'lcham larining n om utan osibligi tufayli yuzaga kelgan kalla sin ish idagi qon
quyilishni b osh qa qon quyilishlardan differensirovkalash (farq lash )d agin a ish- 
latiladi.
NAFAS OLISHNING BUZILISHI SINDROMI
C haqaloqlar pnevmopatiyalari, bu-o'pkalam ing yallig'lanish tabiatiga ega 
bo'lmagan zararlanishi bo'lib, ko'pincha vaqtidan oldin tug'ilgan chaqaloqlarda 
uchraydi. Pnevm opatiyalam ing 3 turi farqlanadi: o'pkaning birlamchi atelektazi, 
shishli-gemorragik sindrom, aspiratsion sindrom va gialinli m em branalar kasalligi.

---

O 'p k a n in g b irla m c h i atelek tazi o'pkalar h ajm in ing kichrayishi bilan ifo- 
d alan ad i va b u n d a ular plevra bo'shlig'ining 1/2 - 2/3 hajm ini egallaydi. Q irralari 
o'tkir, ild izold i q ism larn i berkitm aydi, sergo‘sht, kulrang-ko'kish rangli, uncha 
katta bo'lm agan pushti-qizil rangli o'choqlardan iborat. M ikroskop ostid a yozil- 
m agan resp irator p aren xim an i, distelektaz o ch oq lari (yoriq sh aldidagi qism an
yozilgan alveolyar y o liar) n ik o rish m um kin. B o sh q a o rgan lard ae sag ip o k siy ag a 
x o s b o lg a n p atolog ik ozgarish lar kuzatiladi (tom irlardagi suyuq holdagi qon, 
seroz p ard alarg a q o n quyilishi, o‘tkir ven oz to'laqonlik, b o sh m iya v a u ning par- 
dalarid agi shish).
C h a q a lo q la r d a k u z a tila d ig a n sh ish li-g e m o rra g ik sin d ro m k op roq ekstra- 
genital p atologiya (kam qonlik, 0 ‘RVI, R h-im m unizasiya) li va o g irlash g an
ak usherlik anam nezi bo'lgan on alardan vaqtidan oldin tug'ilgan ch aqaloqlarda 
rivojlangan.
Shish li-gem orragik sin drom n in g rivojlanishiga ch aqaloqn in g ahvoli ham
tasir ko‘rsatgan (tu g'ilgan dagi kichik vazn, yo'ldoshning m u ddatdan oldin 
koch ish i, u zo q suvsizlik davri, tug'ish faoliyatining birlam chi sustligi, kesarev 
kesim i).
C h aq alo q lar o'lim ining bevosita sababi, bu - asfiksiya. O 'likyorib ko'rilganda 
an ato m ik jih atd an o‘pkalarn in g shishganligini, kattalashganligini, zichlashgani- 
ni, kesilgan yu zasid an olingan kesim id a esa katta m iqd ord agi qizil suyuqlik oqib 
tushish in i k o rish m um kin.
M ik rosk op ostid a o'pka to'qim asida yetilm agan respirator p aren xim a va 
b ron xiolalar bo'shlig'i, alveolyar yo'llarda yirik q o n quyilishlar v a stro m a, alveo- 
lalarn in g sh ishgan ligi, gem olizni kuzatish m um kin.
G ia lin li m e m b ra n a la r k a sa llig id a asfiksiya o'lim ning asosiy sababidir. O'lik 
yorib k o'rilganda o'pkalar plevra b osh lig'in in g 2/3 qism in i egallagan, havosiz, 
to'q qizil ran gli, qattiqlashgan.
M ik rosk op o stid a respirator paren xim an in g term inal (chegaradosh) qism lari 
atelektazini, ken gaygan yo'llar va bron xiolalardagi gialin li m em branalarni, respi­
rator bron xiolalarn in g kengayganini ko'rish m um kin.
M ak M an u s u su lid a bo'yalganda gialinli m em bran alar alveolalar va b ron ­
xio lalar d ev o riga tutash gan zich to'q qizil m o d d alar holida koringan .
P E R IN A T A L IN F E K S IY A L A R
Perinatal dav rda uchraydigan infeksiyalar 2 xil yo'l bilan yuzaga keladi: 
tu g'ru q yo'llari bo'ylab (yu qoriga yo'nalgan infeksiya) va transplasentar tarzda 
(gem atogen yo'l bilan). Y uqoriga yo'nalgan infeksiyada kasal qo'zgatuvchilar 
en dom etriyn i zararlantiradi, gem atogen yo'l bilan tarqalgan da esa qorindagi 
h o m ilaga aso siy (sistem a) qon aylanish tarm og'i orqali keladi va xorion vor- 
sin kalarin i zararlantiradi.
Y u q o riga yo'n algan in feksiyada kasal qo'zgatuvchilar - bakteriya va viruslar 
h om ilaga h om ilad or ayolning vaginasi yoki bachadon bo'yni orqali yetib boradi.

---

K asallik bevosita tug'ish dan oldin yoki h om ilad orlik davri d av o m id a yuqishi 
m um kin. C h aqaloqn in g m u dd atd an oldin tug'ilishi infeksiyalangan am n iotik
qopchaning yalliglan ish yoki p rostaglandinlarn in g ajralishi n atijasid a shikast- 
lanishi yoki yorilib ketishi tufayli yuz berishi m um kin.
K in dikning yallig‘lanish i (funikulit) va xorion am n io n it birgalikda doim
ham qorind agi hom ilan in g infeksiyalanish darajasi bo'yicha o'zaro bog'langan 
bo‘lm aydi. Q orin dagi h o m ilaga kasallik am n iotik suyuqlik orqali y uq qan id a 
pnevm oniya (zotiljam ), sepsis, m eningit kabi infeksiyalar rivojlanishi m um kin.
T ra n sp la se n ta r in fek siy alar. K o'pgina parazitar, viru sli infeksiyalar v a kam - 
roq darajad a bakteriai infeksiyalar (listerioz) organ izm ga tran splasen tar yo‘l 
bilan xorion vorsinkalari orqali yuqadi. K asallik gestasiyan in g istalgan vaqtida 
yoki ju d a kam hollarda h om ilad or ayolga zararlangan qonn i quyish vaq tida y u q ­
ishi m um kin.
V irus turli xild agi hu jayralar bilan bog'lan ib olgu nich a replikasiya faqat 
eritroid qator hujayralaridagina so d ir bo'ladi v a shu sababli go'dakning eritroid 
qatori progenetor h u jayralarida sitopatogen effektning v u ju d ga kelishi bo'yicha 
tash h isni kechroq m u dd atlard a am alga oshirish m um kin.
T O R C H -infeksiyaga toksoplazm oz, qizilcha, sitom egaloviru s, gerp es viru si 
va b osh q a virusli v a bakteriai qo‘zg‘atuvchilar kiradi. K eltirib ch iqaradigan pa- 
tologik o‘zgarishlar va klin ikasin in g bir—biriga o x sh a sh bo'lgani uchun ular bir 
b o b d a ко‘rib chiqilgan. U larn in g klin ikasi isitm a chiqishi, ensefalit, xorioretinit, 
gepatosplenom egaliya, pnevm onit, m iokardit, gem olitik anem iya, teri zararla- 
n ishlari (vezikulyar v a gem orragik ) dan iboratdir. B u n d ay infeksiyalar dastlabki 
(erta) gestatsion dav rda paydo bo'ladi va aqliy, jism o n iy rivojlan ishn in g ortda 
qolishi, katarakta, yurakn ing tug'm a nuqson lari va su yak to q im asi nuqsonlari- 
ning paydo bo'lishiga sabab bo'ladi.
P E R IN A T A L S E P S IS
Perinatal sepsis, ya’ni p e rin a ta l d a v rd a riv o jla n g a n sepsis b u davrdagi eng 
o g'ir patologiyalar qatoriga k iradi. Bizning ilm iy tadq iq otlarim izga ko'ra u ham
o'lik tug'ilgan, ham yangi tug'ilgan ch aqaloqlard a uchrashi m um kin. Q orin 
ichida rivojlangan sep sisd an o'lgan hom ilalarni yorib ko'rganda od atd a chala 
tug'ilish, to'liq rivojlanm aslik belgilari, hom ila gipotrofiyasi, teri va ko'rinib tu ra­
digan shilliq pardalarn in g sariqligini kuzatish m u m k in . Ko'pincha ichak parezi, 
gepatom egaliyani ko'rish m u m kin. M ikroskop ostid a yurak, jigar, buyrakdagi 
granulem atoz yallig‘lanish kuzatiladi. T im u s bo'lakchalari atrofiyalangan, hujay­
ralari kam bo'lib, talo q va lim fa tugun larida o q p u lp an in g atrofiyasi kuzatilgan. 
Buyrakning egri-bugri naychalari epiteliysi distrofiyalangan, ba’zi jo ylard a nek- 
rozga uchragan va ko'chgan.
C haqaloqlard a k in dik halqasi, o'pka va osh qozon -ich ak yo'li infeksiyaning 
kirish yo'llari va septik o ch o g'i bo'lishi m um kin. Shunga ko'ra kindik, o'pka va 
ichak sepsislari farqlaniladi. K am dan -kam hollarda ch aqaloqlard a yatrogen pa-

---

tologiya sifatida infeksiyaning kirish yo'li va septik o'chog'i bo'lib xizm at qiluvchi 
kateterizatsiya qilgan d a rivojlan adigan o'm rovosti va k in d ik venalarining yiring- 
H trom boflebitini ko'rsatish m u m kin . C h aqaloqlarda ko'proq septisem iya (yoki 
sistem ali yallig'lanish javo bi - SYAJ), k am hollarda septikopiem iya kuzatilgan.
K in d ik se p sisid a septik o'choq uchun kin dik qo ld ig'in in g seroz-yiringli 
yallig'lanishi (om falit arteriit bilan yoki kindik tom irlarining flebiti) xosdir. 
K in d ik ch uqurch asi giperem iyalangan , shishgan, yirirvgli p o st b ilan qoplangan, 
ba’zid a jarayon atrofdagi y u m sh oq to'qim alarga ham tarqaladi va shunda flyuk- 
tuatsiya kuzatiladi va flegm on a rivojlanadi. K indik qoldg'i siqilgan id a yoki kesib 
ko'rilganida u n d an yiring ajraladi. K in dik sepsisid a ko'pincha septikopiem iya, 
k am hollarda esa septisem iya kuzatiladi. O'pka sepsisi uchun o'pkada seroz- 
y irin gli yoki yiringli pnevm on iya va un in g abssesslashuvi k o rin ish id agi septik 
o'choqning bo'lishi xosdir. Pn evm on ik o'choqlar ko'pincha o'choqli-quyiladigan 
(o q ad igan ), kam h ollard a esa butun bo'lakni egallagan yoki ikki tom onlam a 
bo'ladi. Ichak se p sisid a o'tkir gastroenterokolit septik o'choq bo'lib xizm at qiladi.
K irish yo'llari v a septik o'choqning lokalizasiyasiga b o g'liq bo'lm agan holda 
septisem iya teri va ko'rinib turuvchi shilliq p ardalarnin g sariqligi, ularning rang- 
p arligi bilan nam oyon bo'ladi. O sh qozon -ichak yo'li, siydik ch iqaruv yo'llari, 
sero z pardalar, o'pka, tim us, k am h ollard a - buyrak usti bezlariga turli xiidagi 
q o n quyilish larin i k o rish m um kin. T om irlar endrteliysi v a en dokard shishgan va 
tom irlar devori fibrin oid bo'kkan. Parenxim atoz a’zolar - jigar, buyrak, m iokard, 
o'pkalarda interstisiyning yallig'lanishli infiltratsiyasi, gepatotsitlar, kardiom io- 
tsitlar va buyrak n aychalari epitelisining yog'li yoki oq silii distrofiyasini ko'rish 
m u m kin . Lim foid a’zolarda m ieloid infiltrasiyani, o q p ulpan in g atrofiyasi, ti- 
m u sd a - aksidental involyusiya va atrofiya kartinasini, bo'lakchalar kichraygani- 
ni, u lard agi h ujayralarnin g kam ligin i, G assal tanach alarin in g ko'pligini kuzatish 
m u m kin . M ikrosirkulator o q im tom irlarida vaskulitlar n atijasida hosil bo'lgan 
m ik rotrom blarn i aniqlash m u m kin. Ko'pchilik chala tug'ilgan ch aqaloqlarda 
to'liq etilm agan lik oq ib atid a D V S - sin drom rivojlangan. K asallikn in g keyingi 
va o g 'ir b osqich i bo'lgan septik opiem iyad a turli a’zolarda rivojlanuvchi yiringli 
m etostatik o'choqlar - o'pka, buyrak, jigard ag i abssesslar, yiringli m eningit yoki 
m eningoen sefalitlarni kuzatish m u m kin. Parenxim atoz a’zolarda ko'proq distro- 
fik va nekrotik o'zgarishlar n am oyon bo'ladi.
H om ila va ch aqaloqlard agi o'tkir respirator-virusli infeksiya qorin ichi- 
dagi infeksiyalanish ning ifo d asi sifatid a baholanadi. Tashxis n afas yo'llaridan 
olingan izli su rtm alarn i m ik rosko pik va im m unoflyuoressent tekshirishlar- 
dan so'ng qo'yiladi va ko'pincha autopsiya orqali ham aniqlash m um kin. Pa- 
tologo an atom ik tekshiruvlarda o d atd a pnevm oniyani ko'rish m um kin. Barcha 
a’zolard a to'laqonlikni aniqlash m um kin.
M a k ro sk o p ik jih a td a n teksh irilgan da traxeya va yirik bron xlarn in g sh il­
liq p ard asi o'zgarm agan yoki en gilgin a giperem iyalangan. V isseral plevrada 
m ayd a q o n quyilishlar kuzatiladi. O 'p kad a m ayda to'q qizil ran gdagi zichroq

---

o'choqlarni, yuzasin in g k esim id an qon bilan b o y alg an k o p ik li suyuqlik oqib 
tushishini ko'rish m um kin.
M ikroskop ostid a qon aylanishining seziiarli buzilishlari fon i o stid a pnev- 
m onik och oq lar bilan n avbatm a-navbat alm ashinuvchi atelektaz va distelektaz 
ochoqlarin i, interstisiyning sh ishgan i va uning m on on uklear infiltratsiyasini 
kuzatish m um kin.
A lveolalarning yallig'lanish och oq larid a leykositlar, eritrotsitlar v a deskva- 
m atsiyalangan alveolositlardan iborat seroz-gem orragik ek ssu dat top lan gan . 
Bronxlarda silin drik epiteliyning distrofik va deskvam ativ o'zgarishlari kuzati- 
ladi. M iokard, jigar va bu yraklard a distrofik o'zgarishlar, bu yrak naychalari epi 
teliysining diskvam atsiyasini ko‘rish m um kin.
B o sh m iyada shish belgilari, og‘ir hollarda - o‘tkir bo'kish, kapillarlarda staz, 
perivaskular iim fogistiotsitar infiltrasiyalar kuzatiladi. T im u sd a turli darajadagi 
aksidental involyusiya rivojlanadi.
C h a q a lo q la rd a u ch ray d ig an o‘tk ir gastroenterokolit yu q ish m exan izm iga 
k o ra ante-, intra- va p ostn atal bo'lishi kuzatildi. O 'lik yourib ko'rilganda sust 
ifodalangan eksikoz, ichak p arezi kuzatiladi. K o'pincha gastroenterokolit, kam
hollarda enterokolit aniqlan adi. O sh qozon va ich ak n in g sh illiq p ard asi giper- 
em iyalangan, shishgan, yuza qatlam larida qon quyilish lar va n e le o z m avjud. Bu 
qatlam larn in g diskvam atsiyasi n atijasida eroziyalar hosil bo'ladi. Shilliq osti p ar­
dasi ham shishgan va giperem iyalangan. B o sh q a p aren xim atoz a’zolar (yurak, 
jigar, bu yraklar)da toksik distrofiya kuzatiladi.
H O M IL A VA C H A Q A L O Q L A R D A U C H R A Y D IG A N
G E M O L IT IK K A S A L L IK