R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Shishlarning oqibati h ar xil. U lar so'rilib ketishi m u m kin. Shish u zo q tur- 
g an id a to'qim alarda gipo ksiya boshlanib, parenxim atoz hujayralar distrofiya va 
atrofiyaga uchraydi va keyinchalik skleroz boshlanadi.
Shishlarning klinik aham iyati u larn in g paydo bo'lish m exanizm iga, olgan 
jo yiga, qan cha tarqalgan iga bog'Iiqdir. C hunonchi, teri osti kletchatkasining sh i­
sh i, ayn iqsa u cheklangan bo'lsa, organ izm hayot faoliyatini izdan chiqarm aydi. 
P levra bo'shlig'ida suyuqlik to p lan ib qolishi ko'krak bo'shlig'i faoliyatini buzib 
qo'yadi. G idroperikardiu m yurak to'xtab qolishiga olib kelishi m um kin. O'pka 
sh ishib ketgan m ah allarda suyuqlik a w a lig a alveolalar o'rtasidagi to'siqlarda, 
k apillarlar atrofida to'planib, ularni b o sib qo'yadi, bu — kislorod difFuziyasi iz­
d an ch iq ish iga sabab bo'ladi. K eyinchalik alveolalar bo'shlig'ida shish suyuqligi 
paydo bo'lishi bakterial infeksiya qo'shilishiga v a gipo statik pnevm oniya b o sh ­
lan ish iga olib boradi.
B o sh m iyaning shishi va bo'kishi klin ik jihatdan olgan da m uhim m u am m o 
bo'lib hisoblan adi, chunki b u n d ay h o d isa m iyachaning en sa teshigiga suqilib 
qolib, o d am n in g o'lim iga sabab bo'lishi m um kin. Shish kelganida to'qim alarda 
ikkilam ch i o'zgarishlar — yallig'lanish, nekroz, yaralar paydo bo'lishi.

---

D E G ID R A T A SIY A
D egidratatsiya — eksikoz (suv qochishi, suvsizlanish), to'qima suyuqligi m iq­
dorining kam ayib ketishiga aloqad or bo'lib, qonda suv yo'qolishi (angidrem iya) 
bilan birga davom etadi. D egidratatsiyaga quyidagi om illar sabab bo'lishi m u m ­
kin: 1) psixozlar, kom atoz holatlarda organizm ga tu sh ad igan su v m iqd orin in g 
kam ayib ketishi, 2) b ad an terisi, o‘pka, buyrak, ich ak orqali su yuqlik yo‘qotilishi,
3) buyraklardan suyuqlikning ko‘plab ajralib chiqib, poliu riya boshlanish i.
O dam varaq -v araq qusaverganida, su ru n k asiga ichi ketadigan m ah allar­
da, qan dsiz diabetda bo'ladigan poliuriya p aytlarida k o p m iq d o rd a suyuqlik 
yoq otish h o d isasi kuzatiladi.
O rgan izm dagi suyuqlikning kam ayishi qon p lazm asi h ajm in in g kam ayib 
qolishiga olib keladi. Q o n p lazm asi hajm i to'satdan kam ayib q o lad igan bo'lsa, 
o'lim ga olib borad igan gipovolem ik shok b osh lan ish i m um kin. Interstisial 
suyuqlik m iqd orin in g kam ayishi hujayralar suvi q o ch ib (d egidratatsiya), ularda- 
gi alm ashinuvning bu zilishiga olib boradi. Bu o'zgarishlar ch aqaloqlard a o'lim ga 
olib kelishi m um kin.
D egidratatsiya m ah alida ro‘y beradigan an ato m ik o'zgarishlar ju d a kam
bo'ladi. N o rm ad a plevra, p erik ard bo‘shliqlari va qo rin bo'shlig'ida b ir oz m iq ­
d o rd a bo'ladigan suyuqlik degidratatsiya m ah alida yo'qolib ketadi. Seroz par- 
dalar yuzasi q u ru q bo'lib, sh ilim shiqsim on ch ozilu vch an m assa bilan qoplanib 
turadi. O rganlar kichrayib, kapsulasi ajin b o sg an d ek ko'rinishga kiradi. Q on
od atd a quyuq, to'q ran gda bo'ladi.
Suvsizlanishda bem orlarn in g tashqi ko'rinishi ju d a xarakterlidir — ularning 
burni chochchayib, ко zlari bilan lunjlari ichichiga tortib ketadi, b ad an in in g te­
risi ilvillab, bujm ayib qoladi, G ippokrat yuzi deb sh un i aytiladi.

---

VI Bob
YALLIG‘LANISH
O 'T K IR YALLIG'LANISH 
Etiologiyasi va patogenezi
O'tkir yallig'lanish mediatorlari
Tomir fenom eni
Ekssudatsiya
Xemotaksis
Fagotsitoz
Leykotsitlarningfaollashuvi va 
to‘qimalarning ikkilamchi 
tartibda zararlanishi
SURUNKALI YALLIG'LANISH 
Etiologiyasi va patogenezi 
O 'T KIR VA SURUNKALI 
YALLIG‘LANISH MORFOLOGIYASI 
Seroz yallig'lanish
Kataral yallig'lanish 
Fibrinoz yallig'lanish 
Yiringli yallig'lanish 
Chirik yallig'lanish 
Gemorragik yallig'lanish 
Gistiotsitar yallig'lanish reaktsiyasi 
Interstisial va perivaskular 
yallig'lanish
Granulyomatoz yallig'lanish
YALLIG'LANISHNING AVJ 
OLIB BORISHIDA LIMFA 
SISTEMANING, LIMFOID, 
MONOSITAR — MAKROFAGAL 
SISTEM ALARNING ROLI
O'TKIR VA SURUNKALI YAL- 
LIG'LANISHLARNING KLINIK 
SIMPTOMLARI
T irik jo n borki, u n ga x o s xu su siyatlarn in g biri u yoki bu turdagi tasirotga ja ­
v o ban tegishli reaktsiya korsatish dir. B u reaktsiyalar nihoyat darajad a xilm a-xil 
bo'lib, u larn in g turi tasirotn in g tabiatiga, tirik jon zotn in g tuzilish xususiyati va 
ayrim to q im alarin in g xu su siyatlariga b o g ‘liqdir. T asirotning o'zi va unga ja v o ­
b an yuzaga ch iqadigan reaktsiyalar b iologik qonuniyatni, organizm bilan muhit- 
n in g birligin i aks ettiruvchi elem entar qonu nn i tashkil etadi.
In son organ izm i yashab bo rar ekan, o'zining xu su siy rivojlanish davrida 
atrofdagi m uhitning zararli tasirlarig a (quyosh nuri va ionlashtiruvchi nurlar, 
shikastlar, m ikroblar, toksinlar tasiriga) doim o uchrab turadi. E kologik jih at­
dan olgan d a n oqulay bo'lgan ana sh un day sharoitlarda in son d a yallig'lanish, 
regeneratsiya sin gari him oya reaktsiyalari yuzaga ch iqm aydigan bo‘lsa, u yashay 
olm agan bo'lur edi, chunki infeksiyalar h ad d an tashqari ko'payib ketgan, b ad an ­
n in g kuygan yoki jaro h atlan gan jo ylari bitm asdan, yiringlab ketavergan bo'lur 
edi.
Shu reaktsiyalarnin g en g qad im d an qaror topgan va h am m adan k o ra ro'yi- 
-rost h a m d a turli-tum an ko'rinishda nam oyon bo'ladigan xillari ju m lasiga 
yallig'lanish reaktsiyasi kiradi. Yallig'lanish patogen ta'sirotga jav o b an y axlit or-

---