Ramiz ƏSKƏr türk xalqlari əDƏBİyyati oçerkləRİ-1 Bakı – 2011
Yüklə 3,82 Mb.
|
| * * *
Fəlsəfi şeirlər Məxdumqulu yaradıcılığının mühüm bir qismini təşkil edir. Bu şeirlərdə biz onu müdrik bir filosof, dərin bilikli alim, ağıllı öyüd-nəsihətlər verən ağsaqqal, təcrübəli müəllim kimi görürük. Şairin kainat, dünya və axirət, həyat və ölüm, xeyir və şər, yaxşı və yaman haqqında düşüncələri, ibrətamiz sözləri, didaktik tövsiyələri öz dəyərini və aktuallığını bu gün də qoruyur. Çünki bunlar əsrlərin sınağından çıxmış Şərq müdrikliyinin Məxdumqulu qələmi ilə poetik qisvəyə bürünmüş reallığı, gerçəkləridir. Şairin fikrincə, dünya-aləm qüdrətdən xəlq olunmuş, yaşı-başı bilinməyən bir müvəqqəti məkandır:
Hər insan bu məkana gəlir, qonaq kimi yaşayır, ömür sürür və gedir, çünki verilən can bir gün hökmən geri alınır: Məxdumqulu, eşq meydandır, Bu meydana girən candır, Canın bu təndə mehmandır, Verən bir gün alasıdır. Şair haqlı olaraq göstərir ki, fələk insanlara ölüm libası tikən bir dərzi, onları ölüm kötüyü üstündə doğrayan bir cəlladdır: Adəm oğlu, fələk sənin Bir gün donun biçər gedər. Sənə vurar xəncərini, Qızıl qanın saçar gedər. Fələk ömür bazarına ötürdüyü baqqal hər an, hər saat, hər gün insan ömrü ilə alver edir, bizi al dilə tutub aldadaraq onu yavaş-yavaş dünya malına dəyişir. İnsan ömrü tükənəndə isə məzaristana sarı köç başlayır: …Fələk baqqal ötürmüş Bazaristana sarı. Məxdumqulu dillənər, Gözdə yaşı sellənər, Gündə köçdür, yollanar Məzaristana sarı. Şair bu fani, xain, hiyləgər və hərdəmxəyal, gecə-gündüz insan övladına, adəmzada tələ qurmaqla məşğul olan dünyaya əsla güvənməməyi tövsiyə edir: Güvənmə bəxtə, iqbala, Dolanar yüz min xəyala, İxtiyar yox pula, mala, Dünya bənzər düşümüzə. Fələk bizə əyri baxıb, Əl uzadıb, əfsun oxub, Orta yerdə danə töküb, Tor qurubdur yaşımıza. Məxdumbqulunun fikrincə, dünya hiyləgər bir qarı, insan oğlu isə yüz təlaşla xəyallar ardınca qoşan bir sadəlövh, zavallı varlıqdır: Qarı dünya al içində, Adəmzad xəyal içində, Cahan qalmaqal içində, Hər kim yüz təlaşlar ilə. Humanist şair insanlara həyatdan dərs almağı, özünü aldatmamağı, öz yerini bilməyi məsləhət görür. Çünki bu dünya təkəbbürü, mənəmliyi əsla qəbul etmir, qul özünü bəy saymaqla bəy ola bilməz, eləcə də sirkə bal deyil, neft yağ deyil… ölü isə sağ deyil: Qənaətdə kamal var, Mənlik etmə, zaval var, Hər başda bir xəyal var, Qul özünü bəy sayar. …Sirkə deyər: bal mənəm, Neft özünü yağ sayar… Dərd çəkənlər dərd bilər, Namərd özün mərd bilər, Tülkü özün qurd bilər, Tula özün səg sayar. Məxdumqulu bir quldur, Qulluğuna qaildir, Axmaq deyər aqildir, Ölən özün sağ sayar. Məxdumqulu axirətdə insanın öz əməlləri üçün hesab verməli olduğunu xatırladaraq onu daim xeyir işlər görməyə çağırmış, şərdən uzaq durmağa səsləmişdir: Daş yağdırar başlarına, Ağı qatar aşlarına, Buradakı işlərinə Hesab çəkməli dünyadır. Bu mənada şairin vücudnamələri də dərin məna kəsb edən incilərdir. Məxdumqulunun bu janrda yazılmış bir neşə şeiri vardır. O, insanın doğulduğu andan qəbr evinəcən həyat sərgüzəştini poetik bir dillə nəql etmiş, insana uşaqlıq, yeniyetməlık, gənclik, orta yaş, qocalıq və ahıllıq çağlarında xas olan bütün özəllikləri, fiziki və mənəvi inkişaf mərhələlərini bir filosof gözü ilə müşahidə etmiş, araşdırmış və bizə poetik biçimdə təqdim etmişdır: Otuz yaşa varınca, sanki bir alğır şirsən... Qırxında tövbə edib, bir mürşidə əl versən... Əlli yaşa varanda, doğruluqda olarsan… Altmış yaşa varanda, qocalığı bilərsən… Yetmiş yaşa varanda, qanın qaçar üzündən, Səksən yaşa varanda, könlün keçər özündən, Gedər olub dünyadan, yaxasız dona gəldin. Məxdumqulu, möhnətdir hər kim doxsana yetsə, Kəm-kəm gələr cahana, əgər yüz yaşa yetsə, Heç kimdən haray olmaz əcəl yaxanı tutsa, İmanını qazansan, yolunu rəvan etsə, Axır olacağın budur – tənin yer ilə yatsa, İşığı, tünlüyü yox, qaranlıq xana gəldin. Bir çox məqamda ictimai, fəlsəfi və məhəbbət motivlərinin çulğaşdığı, üst-üstə düşdüyü şeirlərində Məxdumqulu adəmoğluna belə bir fikri aşılamaq istəyir ki, insan yuxu kimi gəlib keçən ömrü boşuna yaşamamalı, dünyaya yaxşı gəlib xoş getməli, quru gəlib boş getməməlidir: Heç düşməyənlər qəmə, Şükr etməzlər xoş dəmə, Nə gözəldir adəmə Yaxşı gəlib, xoş getmək. Yaman dil yol itirər, Yaxşı rəhmət gətirər, Ərə qayğı artırar Qırxdan aşıb, yaş getmək. Fəraqi, dünya düşdür, Düş görsən, dibi heçdir, Cahanda yaman işdir, Quru gəlib, boş getmək. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|