Ramiz ƏSKƏr türk xalqlari əDƏBİyyati oçerkləRİ-1 Bakı – 2011
Yüklə 3,82 Mb.
|
| Yad etməz imiş kişini qürbətdə kişi,
Şad etməz imiş könlünü möhnətdə kişi, Könlüm bu qəriblikdə şad olmadı, ah, Qürbətdə sevinməz ərmiş, əlbəttə, kişi. Babur şeirlərinin bəzilərini öz dostlarına, məmurlarına, silahdaşlarına həsr etmişdir. Onun bir rübaisi isə zövcələri Gülruxa və Mahıma ünvanlanmışdır. Ancaq şair bunu elə ustalıqla yazmışdır ki, onu intonasiyadan asılı olaraq həm gülrux Mahım, yəni gül üzlü Mahım, həm Gülrux mahım, həm də Gülrux və Mahım kimi anlamaq mümkündür: Hicranda, səba, yetdi fələyə ahım, Gər ol sarı varsan bu dürur dilxahım Kim, ərzi-dua niyaz ilə qılarsan, Gər sorasa mən xəstəni Gülrux, Mahım. Baburun məsnəviləri, özəlliklə səbaya müraciətlə yazdığı məsnəvilər Şah İsmayıl Xətainin məşhur «Dəhnamə»sini xatırladır. Bunların arasında hər hansı bir əlaqənin olub-olmaması xüsusi bir tədqiqat mövzusudur. Böyük şairin yaradıcılığında Şərq ədəbiyyatının poetik füqurları – məcaz, istiarə, təşbeh, eyham, təfrə, istixrac, ləff, nəşr, mübaliğə və s. geniş şəkildə işlədilmişdir. Bu mənada o, Şərqin ən müqtədir sənətkarlarından biridir. Zəhirəddin Məhəmməd Baburun yaradıcılığında risalələr çox mühüm yer tutur. Bunlardan «Əruz risaləsi» (1523-25), adından da göründüyü kimi, ədəbiyyat nəzəriyyəsinə həsr olunmuşdur. Risalə əruz vəzni haqqında türkcə və farsca yazılmış əsərlərdən fərqlidir. Müəllif əsas diqqətini türk əruzuna yönəltmiş, bizə xas olan şeir şəkillərindən tüyuğ, qoşuğ, tarxani, öləng və digər janrları ətraflı təhlil etmişdir. Babur əruzun 21 bəhri və 272 vəzni haqqında geniş məlumatla yanaşı türkcə və farsca nümunələr vermişdir. Şairin digər bir risaləsi «Mübəyyəni-zəkat»dır (1521). Burada islamın hənəfilik təriqəti ilə əlaqədar bəzi məsələlər (zəkat, əşar, xərac və s.) haqqında məsnəvi tərzində məlumat verilir. «Kitab nəzminin səbəbi» qismindən anlaşıldığına görə, Babur bu əsəri övladları Hümayuna və Kamrana öyüd-nəsihət vermək məqsədilə qələmə almışdır. Şairin „Etiqadiyyə» risaləsi də dini mövzudadır. Babur bu əsərində dinin əsaslarını və fiqhi bir ilahiyyatçı müsəlman alimi səviyyəsində bildiyini nümayiş etdirmişdir. Mütəfəkkir şair 1504-cü ildə «xətti-baburi» adlı xüsusi bir əlifba da kəşf etmiş, türk dilinin fonetikasını daha dolğun əks etdirən həmin əlifba ilə Qurani-kərim yazdırmışdır. Bunlardan başqa, Babur tarixi mənbələrdə qeyd olunan iki risalə də qələmə almışdır. «Musiqi elmi» və «Hərb işi» adlanan bu əsərlər, təəssüf ki, indiyə qədər tapılmamışdır.
«Baburnamə» hələ müəllifin öz sağlığında böyük əks-səda doğurmuşdur. Təkcə Əkbər şahın sarayında üç dəfə farscaya tərcümə edilmişdir. Yekdil rəyə görə, ən yaxşı tərcümə Əbdürrəhim xani-xanana məxsusdur (1586). O, Baburun yaxın silahdaşı, məşhur türkmən sərkərdəsi, çağatay, türkmən, eləcə də bizim ədəbiyyatın klassiki Bayram xanın oğludur. Baharlı boyuna mənsub olan Bayram xan əvvəlcə bir müddət Şah İsmayıl Xətainin yanında qulluq etmişdir. «Baburnamə»nin şöhrəti qısa müddət ərzində Avropaya da yayılmış, Vitsen onun haqqında holland dilində (1705), C.Leyden və V.Erksin ingilis dilində (1826), Pave de Kurteyl fransız dilində (1871) yazılar yazmış, bəzi hissələrini tərcümə etmişlər. Əsər ilk dəfə 1857-ci ildə məşhur rus türkoloqu N.İ.İlminski tərəfindən Kazanda çapdan buraxılmışdır. A.N.Samoyloviç isə 1917-ci ildə Sankt-Peterburqda «İmperator Baburun şeirləri» adlı kitabı rus dilində nəşr etdirmişdir. «Baburnamə»nin ilk tam tərcüməsi tanınmış ingilis alimi Annet Susanna Beveric tərəfindən 1905-ci ildə həyata keçirilmişdir. O, əsərin Heydərabad nüsxəsinin faksimilesini sinkoqrafiya üsulu ilə çap etmiş, tərcüməsini vermiş, on səhifəlik önsöz yazmış, kitabın axırına şəxs, qəbilə, tayfa, boy adları və coğrafi adlar göstəricisi əlavə etmişdir. Annet xanım Baburun xatirələrini Gibbonun və Nyutonun memuarları ilə müqayisə etmişdir. Daha sonra böyük özbək alimi Əbdürrauf Fitrət 1928-ci ildə «Baburnamə»dən bəzi fraqmentləri çap etdirmişdir. Əsər ordinarius professor Rəşid Rəhməti Arat tərəfindən türk dilinə (1940), Bevericin ingiliscə tərcüməsinin əsasında Mixail Salye tərəfindən rus dilinə çevrilmiş, 1943-cü ildə Daşkənddə, 1958-ci ildə isə Moskvada çapdan buraxılmışdır. «Baburnamə» ümumən dörd dəfə ingilis (1826, 1905, 1921, 1922), üç dəfə fransız (1879, 1980, 1985), bir dəfə alman (1878), bir dəfə ispan (2005), bu yaxınlarda isə hind və Çin dillərinə çevrilmişdir. Baburun irsinin öyrənilməsinə özbək alimləri də mühüm töhfələr vermişlər. «Baburnamə» 1948-ci ildə Daşkənddə iki cild halında məşr edilmiş, 1959-cu ildə isə Baburun seçilmiş əsərləri işıq üzü görmüş, 1956-66-cı illərdə üçcildliyi çap olunmuşdur. Tanınmış baburşünas Parsa Şəmsiyev 1960-cı ildə bir neçə nüsxə əsasında «Baburnamə»nin elmi-tənqidi mətnini hazırlamışdır. 1982-ci ildə M.Salyenin rusca tərcüməsi yenidən oxuculara təqdim edilmişdir. 1980 və 1985-ci illərdə «Baburnamə» UNESCO xətti ilə S. Əzimcanovanın (Özbəkistan), Əbdülhey Həbibi (Əfqanıstan) və Mühibül Həsənin (Hindistan) redaktorluğu, tanınmış fransız türkoloqu Lui Bazenin ön sözü ilə fransız dilində iki dəfə nəşr olunmuşdur. 1994-cü ildə yapon şərqşünası İ.Mano əsərin elmi-tənqidi mətnini çap etdirmişdir. Baburun macəralarla dolu əfsanəvi həyatı yazıçıları da yaxından maraqlandırmışdır. Fransız yazıçıları F.Qrenard (Paris, 1930) və F.A.Stil (Paris, 1940), ABŞ yazıçısı V.Qaksoni (Nyu-York, 1980) Babur haqqında romanlar yazmışlar. Təbii ki, bu əsərlərin əsasında «Baburnamə»dəki faktlar dayanmışdır. Məşhur ədib Munilalə isə Baburun həyatından bəhs edən 6 roman qələmə almışdır. Bu əsərlər arasında ən populyarı amerikalı yazıçı Harold Lambın 1961-ci ildə Nyu-Yorkda çapdan çıxan «Babur the Tiger. First of the Great Mogols» kitabıdır. Həmin kitab müxtəlif ölkələrdə dəfələrlə nəşr edilmiş, 2000-ci ildə Moskvada rus dilində «Бабур-тигр. Великий завоеватель Востока» adı ilə çap olunmuşdur. Özbək ədibləri də Babura bir sıra əsərlər həsr etmişlər. Aybək, B.Baykabulov və Xurşid Dövran qələmə aldıqları poemalarında, Pirimqul Qədirov «Ulduzlu səma» romanında, Xeyrəddin Sultanov isə «Baburinamə» povestində Baburun ölməz surətini canlandırmışlar. Baburun yadacılığı, xüsusilə «Baburnamə» əsəri ilə bir çox ölkələrin alim və mütəxəssisləri məşğul olmuşlar Onlardan U.Erksin, L.M.Pull, S.M. Edvards, A.S.Beveric, P.M.Kaldekot, Ç.Stori, E.Holden, L.U.Kinq, F.J.Talbot, İ.Mano, D.Ross, M.F.Köprülü, R.R.Arat, H.Bayur, Z.Mansuri, P.Şarma, A.K.Sinqh, N.Veselovski, M.Salye, İ.V.Stebleva və başqaları Baburun ədəbi irsinin tədqiqində mühüm işlər görmüşlər. Özbəkistanda Beynəlxalq Babur Fondu və Babur yaradıcılığını öyrənmək üzrə beynəlxalq elmi ekspedisiya təşkil edilmişdir. Toplanan minə yaxın kitab və sənəd «Babur və dünya sivilizasiyasında onun yeri» adlı xatirə muzeyində qorunur. Bu kitablar arasında Baburun müxtəlif dillərə çevrilmiş əsərləri ilə yanaşı «Baburnamə»nin tərcümələri, Böyük moğol imperiyasının tarixi haqqında qələmə alınmış tədqiqatlar xüsusi yer tutur. U.Erksinin özbəkcəyə çevrilmiş «Hindistanda Baburi dövləti» (Daşkənd, 1997) və P.Şarmanın «Baburilər səltənəti» (Daşkənd, 1999) kimi fundamental araşdırmalar xüsusilə diqqətəlayiqdir. Əndicanda salınmış Babur parkında onun rəmzi qəbri qoyulmuş, «Ərk içi» adlanan xatirə kompleksi ucaldılmışdır. * * * «Baburnamə» üç hissədən ibarətdir. «Fərqanə» adlanan birinci hissədə Baburun taxta çıxdığı 10 iyun 1494-cü ildən 14 iyun 1504-cü ilə qədər baş verən hadisələr öz əksini tapır. Bu on il ərzində Babur taleyin bir sıra ağır sınaqlarına məriz qalmış, ata mülkünü dəfələrlə itirmiş və qazanmış, axırda yenə itirərək çarəsizlik içində Xorasana getmək üzrə vətənini tərk etmişdir. «Baburnamə»nin ikinci hissəsi «Kabil» adlanır. 14 iyun 1504-cü ildən 12 dekabr 1520-ci ilə qədərki 15 il yarımlıq dövrü əhatə edən bu hissədə böyük dövlət xadimi və sərkərdə saysız-hesabsız vuruşlarda iştirak etmiş, nəhayət, bəlli bir coğrafiya üzərində öz səltənətini qura bilmişdir. Maraqlıdır ki, Babur 1494-cü ildən 1510-ci ilə qədər o dövrdə Mərkəzi Asiyada və ətraf coğrafiyada ən müqtədir hökmdar olan Şeybani xanla mütəmadi olaraq çarpışmışdır. Şeybani xan onu addım-addım izləmiş, hətta Kabilə qədər qəlmişdir. 1510-cu ildə Şeybani xanın Şah İsmayıl tərəfindən öldürülməsi ilə Babur Kabili əlində saxlamaqla əski torpaqları uğrunda mübarizə aparmışdır. Bundan da bir şey çıxmayınca Hindistana yönəlmişdir. «Baburnamə»nin «Hindistan» adlanan hissəsi 8 oktyabr 1526-cı ildən 1529-cu ilin 5 sentyabrınadək olan dövrün hadisələrini əhatə edir. Əslində, Baburun Hindistan macərası hələ 1519-cu ildə başlamışdır. O, həmin vaxtdan sonra Hindistana beş dəfə yürüş etmiş, Pəncabı (1519/20), Qəndaharı (1522), Lahoru (1523), Dehlini və Aqranı (1526) ələ keçirmiş, Əfqanıstanı, Bəlucistanı və şimali Hindistanı öz hökmranlığı altına alaraq Böyük moğollar imperiyasının təməlini qoymuşdur. Əsərin «Hindistan» qismində Baburun yerli hökmdarlardan İbrahim Ludi ilə Panipat savaşı, hind raçputların başçısı Rana Sanka ilə Kanva savaşı, əfqan tayfaları və benqallarla savaşı öz əksini tapmışdır. Baburun xatirələri beş yerdə qırılır. Xorasana getmək üzrə vətənini tərk etdiyi ilin, yəni 908-ci ilin (1503-04) hadisələri başa çatmadan kəsilir, 909-cu ilin (1504-05) hadisələri isə bütünlüklə yoxdur. Xatirələr ikinci dəfə 914-cü ilin əvvəllərində kəsilir, on il 7 aylıq fasilədən sonra 925-ci ildə təkrar başlayır. Yəni kitabda 1508-ci ilin mayından 1519-cu ilin 3 yanvarınadək olan dövrün hadisələri yoxdur. Baburun xatirələrinin 926-cı ilin əvvəllərindən (12 dekabr 1520-ci ildən) 932-ci ilə (18 oktyabr 1525-ci ilə) qədər olan hissəsi də yoxdur. Xatirələrdə 1528-ci ilin 2 aprelindən 15 sentyabrınadək beş ay yarımı əhatə edən və açıqlanmayan bir kəsinti də var. Baburun xatirələri 936-cı il məhərrəm ayının 3-də (3 sentyabr 1529-cu il) sonuncu dəfə kəsilir. Ondan sonra yaşadığı on beş ay yarım boyunca ya bir şey yazmamış, ya da yazdıqları itmişdir. Babur 937-ci ilin 5 cümadüyüləvvəl günü (25 dekabr 1530-cu il) vəfat etmişdir. Biz bu boşluqlarda baş verən hadisələrin qısa icmalını mətnaltı haşiyələrdə verərək mənzərəni qaba şəkildə tamamlamağa, xatirələri bir növ bərpa etməyə çalışmışıq. Baburun bu xatirələri necə və nə zaman yazdığı haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Dəqiq bilinən bir şey varsa, o da həmin dövrdə saray tarixçisi, münşi və ya xronistin olmadığıdır. Elə isə Babur bütün hadisələri özü qeydə almış, xüsusi gündəlik tutmuşdur. Lakin əsərdə bunu təsdiq edən ciddi bir işarə yoxdur. Bütün hallarda ehtimal etmək olar ki, Babur müntəzəm və ya ara-sıra gündəlik tutmuş, bu materiallar əsasında xatirələrini Hindistanda yazıb bitirmişdir. Xatirələrin son dövrünü əhatə edən illərdə Babur hadisələri günbəgün təsvir edir, hətta səhər, günorta, ikindi, axşam, gecə baş verən hadisələri də müfəssəl nəql edir. Bəzi məqamlarda bu və ya digər hadisə və ya şəxs haqqında təhkiyəni kəsən müəllif bu barədə sonra məlumat verəcəyini bildirir. Tək bir yerdə isə (3 mart 1529-cu ildə) bunu qeyd edir: «Xoca Yəhyanın nəvəsi Xoca Kəlan isə məndən yazmaqda olduğum Vəqayeni istəmişdi. Surətini çıxartdırmışdım, onu da Şəhrək vasitəsilə göndərdim». «Baburnamə»də faktiki materail, bir-birinə qarışan hadisələr, alışmadığımız adlar hədsiz dərəcədə çoxdur, lakin buna baxmayaraq əsər sonsuz maraqla, bir macəra ədəbiyyatı nümunəsi kimi zövqlə oxunur. Baburun dilinin sadəliyi, obrazlılığı, müşahidələrinin zərifliyi, qeyri-adiliyi, dəbdəbədən uzaq təhkiyə tərzi, səmimiyyəti insanı heyran edir. Babur hər şey haqqında obyektiv və dəqiq yazmışdır. Müasiri olduğu və ya özündən əvvəl yaşamış hökmdarlar, onların nəsəbi, həyatı, xasiyyəti, savaşları və meydan müharibələri, adbaad göstərməklə arvadları və cariyələri, oğulları və qızları, əmirləri və bəyləri, saraylarında yaşayan alimlər, şairlər, rəssamlar, müsiqiçilər, xəttatlar və başqa sənətkarlar haqqında geniş və maraqlı məlumatlar vermişdir. Gəzib gördüyü yerlərdəki tarixi abidələr, ayrı-ayrı xalqlara, tayfa və qəbilələrə xas olan etnoqrafik özəlliklər, adət-ənənələr, yeməklər, geyimlər onun nəzərindən yayınmamışdır. Babur təbiətin gözəlliklərini, fərqli coğrafi ərazilərdə bitən ağac və gülləri, meyvə və bitkiləri, heyvanları, quşları, balıqları da eyni həssaslıq və diqqətlə təsvir etmişdir. O, musiqi, xüsusən də muğamlar haqqında dərin məlumat sahibi olduğunu göstərmişdir. Bu mənada «Baburnamə» o dövrün bir ensiklopediyası sayıla bilər.
«Baburnamə»də yüzə yaxın şeir parçası var. Bunların bir qismi şairin öz əsərləri, bir qismi başqa şairlərin, əsasən də Sədi Şirazinin şeirləridir. Yeri və məqamı gəldikcə Qurandan alıntılar, farsca və türkcə bir neçə atalar sözü var. Farsca şeirlərin və atalar sözlərinin orijinalını kitabda sətri tərcümələri ilə birlikdə verməyi məqsədəuyğun saydıq. Bu mötəşəm əsəri ana dilimizə çevirərkən onun türkcə (Rəşid Rəhməti Arat), rusca (Mixail Salye) tərcümələri ilə yanaşı Parsa Şəmsiyev tərəfindən hazırlanmış özbəkcə-çağatayca nəşrindən istifadə etdik. Baburun dili, xüsusən də mürəkkəb cümlələr sintaktik baxımdan farscanın təsiri altındadır. Misal üçün: «Sabahı divanda Qulubəy kim, Kaşğarğa Sultan Səid xan qaşına elçilikkə barıb idi, kəlib mülazimət qıldı». Sadə cümlələr isə tam tükcədir. Ona görə də bəzi cümlələri daha dəqiq anlamaq üçün onları türkcə və rusca mətnləri ilə tutuşdurmaq lazım gəlirdi. Bundan başqa, həmin dövrdə həyatın müxtəlif sahələrində işlənmiş çoxsaylı termin və təbirlərin qarşılığını tapmaq asan deyildi. Bu baxımdan türkcə və rusca tərcümələr bizə müstəsna dərəcədə kömək etdi. Əsərin koloritini qorumaq üçün bəzi termin və deyimləri olduğu kimi saxladıq və kitabın sonunda verilən qeydlər və izahlar qismində onların mənasını açıqladıq. Şübhəsiz ki, bu böyük həcmli mürəkkəb əsərin tərcüməsi nöqsan və qüsurlardan da xali deyildir. Bizim arzumuz bu tərcümədən sonra daha mükəmməl tərcümələrin meydana çıxmasıdır. Yoxsa ki, ucuz şöhrətə və birincilik palmasına sahib olmaq kimi bir istəyimiz, əlhəmdülillah, yoxdur və ola da bilməz. Bizim türklüyə təmənnasız xidmətdən başqa bir qayəmiz yoxdur. Mötərizə içində qara şriftlə a-b ilə verilən rəqəmlər Heydərabad nüsxəsinin səhifələrini göstərir. Yekun olaraq demək olar ki, ortaq türk ədəbiyyatının ən parlaq simalarından biri olan Zəhirəddin Məhəmməd Babur çağatay ədəbiyyatında poeziyada Əlişir Nəvaidən sonra ikinci ən uca zirvə, nəsr sahəsində isə birinci, fəth olunmamış zirvədir. Babur bütün qanı, canı, dili və xarakteri ilə türkdür, həmişə də bununla fəxr etmişdir. Türklüklə və Baburla fəxr etmə növbəsi indi bizdədir. Baburun şəxsiyyətinin və əsərlərinin tanıdılması və təbliği türk ziyalılarının birinci dərəcəli vəzifələrindəndir. Zira gənc nəslə türk ulularını tanıtmadan, onun tarixi yaddaşını təzələmədən keçmişlə bugün, bugünlə gələcək arasında sağlam körpü qurmaq mümkün deyil. Halbuki müasir dövrdə, qloballaşan dünyamızda buna böyük ehtiyac var. Dünya tarixinə türk adını öz kəskin qılıncı və zərif qələmi ilə qızıl hərflərlə yazmış Zəhirəddin Məhəmməd Baburun bugünə qədər ölkəmizdə yalnız bir kitabı nəşr edilmişdir. Mütəxəssislər xaricində onun sənəti ilə çox az adam tanışdır. Bu acı gerçəklə üzləşmək mümkündür, ancaq onunla barışmaq olmaz. Ona görə də biz Baburun «Seçilmiş əsərləri»ndən sonra onun məşhur «Baburnamə»sini də ana dilimizə tərcümə və nəşr etməyi qərara aldıq. Ürəkdən inanırıq ki, Azərbaycan oxucuları və ədəbi ictimaiyyət Baburun bu kitabını da böyük rəğbətlə qarşılayacaq, bu azman şair-hökmdarla bağlı ədəbiyyat, ədəbiyyatşünaslıq və tədris sahəsində uzun müddətdən bəri mövcud olan boşluq, gec də olsa, doldurulacaqdır. qəzəllər Canıma od saldı ol rüxsareyi-ziba yenə, Könlümə ol zülf oldu mayeyi-sevda yenə. Görsədib rüxsarü zülfün ol pəri-peykər mana, Canü könlümü qılıbdır valehü şeyda yenə. Yar köyündəki dam, sənsən mana püştü pənah1, Sayeyi-lütfünü sal, çün sana gəldim tayanə. Şadlığıyü fərağatı qoyub, aşiq olub, Möhnəti-qəmi qılıb mən özümə peyda yenə. Yara qul mən degəc Baburu rüsva eylədi, Tanrı mən tək bəndəsini qılmasın rüsva yenə.
Gəlsin əgər üzümü çevirsəm, bəla mana.
Mehrü vəfa rəqibə, cövrü cəfa mana. Biganə olsa aqil, məni tilbədən, nə tanq3, Çün oldu ol pəri sifətim aşna mana. Ahü yaşımdan arta dürur zəf4, ey təbib, Bildim, yaraşmaz indi bu abü həva mana. Dərdim görüb müalicədə zaye etmə ömür, Kim canda dərdi-eşq dürur bidəva mana. Ta yar kimi istərü könlünə kim yaxar, Təşviş bicəhət dürur axır sana, mana. Babur, olub dürur iki gözüm yolunda dörd, Gəlsə nə oldu qaşıma, bir-bir mana, mana.
Kim ki, ondan yaxşı yox, göz tutma1 ondan yaxşılıq.
Görmədim hərgiz, nedəyin, bu zamandan yaxşılıq. Dilrübalardan yamanlıq gəldi məhzun3 könlümə, Gəlmədi canıma heç arami-candan yaxşılıq. Ey könül, çün yaxşıdan gördün yamanlıq əsrü-köp, İndi göz tutmaq nə yəni hər yamandan yaxşılıq. Varı4 elə yaxşılıq qılgil ki, bundan yaxşı yox, Kim deyələr: dəhr ara qaldı fılandan yaxşılıq. Yaxşılıq əhli-cahandan istəmə, Babur kımi, Kim görübdür, ey könül, əhli-cahandan yaxşılıq.
Mən verərəm canü, ol ömr özgələrə can verər. Aşiqiyəm, ol qılar əğyara məhbubluq, Dərdməndi mən, vəli ol özgəyə dərman verər. Oxunda peykan1 iməs, bir qətrə heyvan suyudur2, Yetgəc ök3 cansız tənimə, can oşol peykan verər. Qan yaşımı hicrində, şeirimi vəsfində görün, Kim bu yanlığ4 dürrü gövhər hansı bəhrü kan5 verər. Olalı qəddinə mail vəslindən məhrumam, Babura, ol hüsn nəxli1 bar2 məgər hirman3 verər.
Bir nəvaziş bilə könlümü mənim şad eyləgil. İşrət içrə hər haçan kim, çəng alsan əlinə, Firqətində qalan əyri qamətim yad eyləgil. Söz eylər bir nəşatəngiz5 çəng6, ey dilrüba, Binəva könlümü qəm cəngindən azad eyləgil. Məclis içrə çəng bilə dartıb avaz, ey pəri, Səbrü huşum, cüzü7 övraqını8 bərbad eyləgil. Çəngdə hər gün küy çalan yarın çü yoxdur, Babura, Yerə baş çalmaq bilə özünü mötad9 eyləgil.
Gər əlimdən gəlsə bir dəmi keçirməm qəm bilə.
Nəqdi ömrüm, ah, kim ötdü qəmü matəm bilə. Zahir olar hər nəfəs hər tün saçının hicrində, Odlu ahım dud kimi2 çıxsa piçü xəm3 bilə. Ey könül, ta kim görüb mən ol pəridən iltifat, İxtilat etmək4 mana yaxmaz5 bəni-adəm bilə. Qət edib Babur varından çün sana gətirdi üz, Boş deyil yek ru olsa cümleyi-aləm bilə.
Üzün hur(i), saçın ənbər, sözün mül, mənim Multan. Multan mənim, sözün mül, ənbər saçın, üzün hür, Reyhan xəttin, qəddin gül, mərcan ləbin, dişin dür. Təfaxür gözüm, könlüm qılarlar məgər vardır, Gözünə könül valeh, üzünə gözüm heyran. Heyran gözüm üzünə, valeh könül gözünə, Vardır məgər qılarlar könlüm, gözüm təfaxür. Təfəkkür necə qılsam, tapılmaz sənin mislin, Pəri tək səni gördüm, iməs sən məgər insan. İnsan məgər iməs sən, gördüm səni pəri tək, Mislin sənin tapılmaz, qılsa necə təfəkkür. Bəladür mana hicrin, dəvadır mana vəslin, İtabın mana afət, hədisin mana dərman. Dərman mana hədisin, afət mana itabın, Vəslin mana dəvadır, hicrin mana bəladür. Çü Babur sana quldur, nəzər qıl, ona zinhar, Tapılmaz yenə bir qul, onun tək sana, ey can. Ey can, sana onun tək bir qul yenə tapılmaz, Zinhar ona nəzər qıl, quldur sana çü Babur. rübailər
Eyd olduyü zikri-mey qılaram peyvəst, Nə rövzeyü, nə namaz illər-aylar, Tünü gün, meyü məcun bilə divanəyü məst. * * * Gözün bütün sağları məst edəsidir, Qəmzən bütün məstləri pəst edəsidir, Çox zahidü parsanı1 Babur yanlığ2 Ləlin həvəsi badəpərəst edəsidir.
Hər kim ki vəfa qılsa, vəfa tapasıdır, Hər kim ki cəfa qılsa, cəfa tapasıdır, Yaxşı kişi etməz bir yamanlıq hərgiz, Hər kim ki yaman olsa, cəza tapasıdır.
Hicran qafasında can quşu dəm qıladır1, Qürbət bu əziz ömrü kəm qıladır, Nə növ yazım fəraqü qürbət şərhin Kim, göz yaşı namənin üzün nəm qıladır.
Cismimdə isitmə gündə möhkəm oladır, Gözdən uçadır uyğu, çü axşam oladır, Hər ikisi qəmim bilə səbrim tək Hey dəyişər; bu artadır, ol kəm oladır.
Ya rəb, məndə nə yaxşı tale vardır, Kim bəxti-mütiyü yari-tabe vardır, Məzur tut gər vəslinə çox gec yetsəm, Nə çarə qılaq, bir azca mane vardır.
Xatiri-bahar fəslində gəşt aladır, Göz nurunun rəngi-laləyi-dəşt aladır, Xoş ol ki, talalarda yürüb, seyr etsə, Bu fəsldə kim, lətifü dilkəş taladır.
Hicr ara aramü qərarım yoxdur, Vəslinə yetməyə ixtiyarım yoxdur, Kimə açayım raz ki, yox məhrəmi-raz, Qəm kimə deyim ki, qəmgüsarım yoxdur.
Düz, ah, Zəhirəddin Məhəmməd Babur, Yüz ah, Zəhirəddin Məhəmməd Babur, Sər rişteyi-eyşdən könülü zinhar, Üz, ah, Zəhirəddin Məhəmməd Babur.
Qayğını çəkə-çəkə qəribdir Babur, Rəhm eylə ki, özündən varıbdır Babur, Narınc göndərdi sana kim, biləsən, Yəni ki, bu rəng saralıbdır Babur. tüyuğlar Vəsldən söz deyən yox yara, mana1, Hicr ara rəhm eyləgil, yara, mana,2 Oxun etdi çox yaman yara mana3, Mərhəmi lütfün bilə yara mana4. * * * Mehr kim, göyə qılır ahəngi-təng, Alnında olsa iməs birəngi-təng, Xalı vü ikki ləbi dik olmaya, Hindü ər gətirsə şəkkər təng-təng.
Məni bihal eyləyən yar ay dürur, Kim onun vəsli mana yaray dürur. Gər vüsalı olmasa gedər yerim Ya Xorasan, ya Xıtay, ya Rey dürur.
Ol ki, hər gözü qəzali-Çin1 dürur, Qaşında pəyvəstə onun çin2 dürur, Çünki çox yalan dedi ol mana, Gər, desəm «yalançı» onu, çin3 dürur.
Ta könül verdim oşol kaysarıya1, Varalım bilmədim kay sarıya2, Dostlar, yara məni saqındırın, Salsanız nagah ayaq Kaysarıya3.
Nə bəla böyük dürur dövlət tağı4, Kuhi-qəmi nə bilər dövlət tağı5, Hümməti tut, dəxi dövlət istəgil, Hümmətin olsa, olar dövlət tağı6.
Gəl qılaq canı nisarın, a yarım, Nəqdi canı varmı səndən ayarım7, Busə versən gər tamam ağzın bilə, Gənci-ağzından alayım a, yarım8.
Sən kimi bir dilrübanı bilmənəm9, Aşiqi-sadiq ki, derlər, bil, mənəm10. Qıl təsəvvür göz yaşımı bir dəniz, Özgə aşiq əşki kimi bilmə nəm11.
Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|