RevvâDÎler (iv-v/x-xi. YÜZyil)

B. Revvâdî Hanedanlığı (336-463/948-1071) 
Çalışmamızın ikinci bölümünde Revvâdîlerin Tebriz ve civarına yerleş-
meleri  ve  bu  bölgelerin  Revvâdîler  tarafından  yönetildiğini  anlattık. 
 
222
 Cürcân, Ortaçağ İslâm coğrafyacıları tarafından bazen Horasan bazen Taberistan sınırları içe-
risinde gösterilmektedir. Bk. Rıza Kurtuluş, “Cürcân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 
(Ankara: TDV Yayınları, 1993), 8: 131-132. 
223
 Hazar denizinin güneydoğusunda Cürcân ve Taberistan’da hüküm süren Deylemli bir hane-
dan. Bk. Bk. Erdoğan Merçil, “Ziyârîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV 
Yayınları, 2013), 44: 498-499. 
224
 Güneybatı İran’da Hûzistan eyaletinin merkezi. Bk. Mustafa L. Bilge, “Ahvaz”, Türkiye Diyanet 
Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 1989), 2: 192-193. 
225
 Fethi, ikinci halife Hz. Ömer zamanında başlansa da tamamı Emevî Halifesi Muâviye zama-
nında fethedilen İran şehri. Bk. Marcel Bazın, “Kirman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope-
disi (Ankara: TDV Yayınları, 2002), 26: 62-63. 
226
 932-1062 yılları arasında İran ve Irak’ta hüküm süren Deylemî asıllı hanedanlık. Bk. Erdoğan 
Merçil, “Buveyhîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 1992), 6: 
496-500. 
227
 Mehmetov, Azerbaycan Tarihi, 227-228; ayrıca bk. Şerifli, IX. Asrın İkinci Yarısı- XI. Asırda Azer-
baycan Feodal Devletleri, 149. 
228
 Şerifli, IX. Asrın İkinci Yarısı- XI. Asırda Azerbaycan Feodal Devletleri, 149. 
229
 Mehmetov, Azerbaycan Tarihi, 227-228; Şerifli, IX. Asrın İkinci Yarısı- XI. Asırda Azerbaycan Feo-
dal Devletleri, 149. 
230
 Azerbaycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Azerbaycan Tarihi, 2: 276. 

---

− Asif Adilov − 
 
 
~ 65 ~ 
Revvâdîler, bir asra yakın Tebriz, Merâga, Ahar, Vezikân, Urmiye ve Azer-
baycan coğrafyasının güney kısmında yöneticilik yaptılar. 240/855 senesin-
den 343/955 senesine kadar yukarıda da açıklandığı üzere Revvâdîlerle ilgili 
bilgilere  tesadüf  edilmedi.  Bunun  nedeni  yukarıda  da  yer  verildiği  üzere 
başta Sâcîler olmak üzere diğer hanedanlara karşı Revvâdîler’in gücünü kay-
betmesidir. Bu zaman zarfında Revvâdîler’in ana merkezi Tebriz, birkaç defa 
el değiştirdi.  
Tebriz, Azerbaycan bölgesinde kurulan devletlerin birçoğunun başkent-
liğini yapmış kadim bir Azerbaycan şehridir. Urmiye gölünün kuzeydoğu-
sunda bulunan şehir, şuan bulunduğu mevki itibarıyla Türkiye, Türkî Cum-
huriyetler ve Kafkaslar arasında önemli bir geçit ve İstanbul-Hindistan ara-
sındaki en önemli merkezlerden biridir. Burasının iklimi kışın soğuk, yazları 
ise mülayimdir. Şehrin özelliklerinden bir tanesi de burada sıklıkla deprem-
lerin yaşanmasıdır.
231
 
Tebriz,  Müslümanlar  tarafından  fethedilince  buraya  Yemen  asıllı  Arap 
kabileleri yerleştirildi. Yemenli Ezd kabilesi şehre yerleştikten sonra onlar bu-
rasını güzelleştirerek gelişmiş bir kent haline getirdiler. Daha sonraları Tebriz 
birkaç defa el değiştirdi. İlk Revvâdî emirlerinden sonra Tebriz’e, Sâcoğulları 
(889-930) hâkim oldular. 941 senesinde şehri Müsafirîler (Sellârîler) ele geçi-
rerek Revvâdîler’e kadar burada yöneticilik yaptılar. IV/X. asrın yarısından 
sonra  şehrin  yönetimi  Revvâdîler’in  elindeydi.  Onların  zamanında  Tebriz, 
 
231
 Viladimir Minorsky, “Tebriz”, İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979), 12/1: 
82-85;  Tebriz’de  644  (Müslümanların  fetihleri  zamanı),  694,  858  (Halife  Mütevekkil  döne-
minde), 1042 (Revvâdîler’den, Vehsûdân b. Muhammed er-Revvâd bu zaman şehrin yönetici-
siydi) senelerinde çok güçlü, hatta şehri yerle bir edecek güçte zelzeleler meydana geldi. Bk. 
Abdulhalik  Bakır,  Ahmet  Altıngök,  “Erken  Ortaçağlarda  Tebriz”,  Tarih  İncelemeleri  Dergisi 
XXX/1 (2015, 63-99), 79-80. 

---

− Revvâdîler − 
 
 
~ 66 ~ 
Revvâdîler’in merkez şehri oldu. Revvâdîler, burada Selçuklular’ın hâkimiye-
tine kadar yönetimde kaldılar.
232
 
II/VIII. asırda bölgede özelikle Tebriz ve civarına meskûn olmuş Yemen 
asıllı  Ezd  kabilesine  mensup  Revvâdîler,  IV/X.  asrın  ikinci  yarısında 
Sellârîler’e  karşı  mücadele  içindeydiler.
233
  Sellârîler’in  son  temsilcisi  Mer-
zubân  İbrahim’in,  Revvâdîler  tarafından  yakalanarak  hapse  atılmasıyla 
Revvâdî Muhammed b. Hüseyin, Sellârîler’in elinde bulunan bazı yerleri ele 
geçirdi.  Onlar  bundan  sonra  Sellârîler’in  elinde  bulunan  Ahar  ve  Karadağ 
kentleri uğrunda savaşmaya devam ettiler.
234
 Sellârîler, Buveyhîler’in deste-
ğini almış olmalarına rağmen Revvâdîler, onları bölgeden tedricen çıkarmayı 
başardılar.
235
 
Bazı araştırmacılar tarafından Revvâdîler’in, Kürtlerle akrabalık kurma-
ları ve diğer faktörler sebebiyle Kürtleşebilecekleri ileri sürülmektedir.
236
 Me-
sela araştırmacılardan C. Edmond Bosworth, The Political And Dynastic History 
Of The Iranian World, The New Islamic Dynasties isimli eserlerinde ve Encyclope-
dia  of  Islam  New  Edition  da  kaleme  aldığı  “Rawwadids”  maddesinde, 
Revvâdîler’in aslen Arap el-Ezdî kabilesine mensup olmasına rağmen, X. as-
rın ortalarından sonra Kürtleşebileceklerini iddia etmektedir. Ona göre döne-
min  İranlı  şairi  Katrân-ı  Tebrîzî  (1012-1088)  kendi  şiirlerinde  Revvâdîler’i 
Arap diye övse de, Revvâdî emirlerinin kullanmış oldukları Kürtçe isimler-
den  dolayı  onları  Kürt  olarak  nitelendirmek  daha  doğrudur.  C.Edmond 
Bosworth’un kaydettiğine göre Revvâdîler’de görülen Memlân ve Ahmedil 
 
232
 Azerbaycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Azerbaycan Tarihi, 2: 282; Viladimir Minorsky, 
“Tebriz”, 12/1: 84.   
 
233
 Azerbaycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Azerbaycan Tarihi, 2: 281, 283; Viladimir Mi-
norsky,  Studies  in  Caucasian  History  (London:  Taylor’s  Foreign  Press,  1593),  167;  Clifford 
Edmund Bosword, İslam Devletleri Tarihi: kronoloji ve soykütüğü el kitabı, trc. Erdoğan Merçil- 
Mehmet İpşirli (İstanbul: Ünal Matbaası, 1980), 112-113. 
234
 Azerbaycan Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Azerbaycan Tarihi, 2: 282; Şerifli, IX. asrın ikinci 
yarısı- XI. asırda Azerbaycan Feodal Devletleri, 280; 
235
 Bosword, İslam Devletleri Tarihi: kronoloji ve soykütüğü el kitabı, 112-113. 
236
 Minorsky, Studies in Caucasian History, 167. 

---

− Asif Adilov − 
 
 
~ 67 ~ 
gibi isimler, Arapça aslı olan Muhammed ve Ahmet’ten bozularak böyle bir 
şekilalmıştır.
237
 
Avusturyalı  numismat  ve  şarkiyatçı  Eduard  Ritter  de  Zambaur  kendisinin 
Manual de geneologie et de chronologie pour L’histoire de L’Islam isimli eserinde 
Revvâdîler’i, Sellârîler’in devamı olarak niteleyerek
238
 onları Sellâroğulları şe-
ceresine eklemiştir. O, bu şekilde hata ederek Sellârîler’den hem evvel hem de 
sonra  Azerbaycan’da  hâkimiyette  olmuş  Revvâdîler’nı  Sellârîler’in  devamı 
olarak nitelemiştir.
239
 Revvâdîler’in Sellârîler’le etnik açıdan hiçbir bağlantı-
ları  yoktu.  Çünkü  Revvâdîler  II/VIII.  asrın  ortalarından  itibaren  Azerbay-
can’da meskûn olmuşlardı. Daha sonra ise Sellârîler’in Azerbaycan’da zayıf-
ladıkları dönemde bölgede yeniden yönetimi ele geçirmişlerdi.
240