Rêzimana kurdî kurmancî
Yüklə 19,17 Mb.
|
|
11.Navên Ciyan Bajar, bajarok, cî, gund, şar, war, welat. .. 12. Navên Cure, Cî û Jêderkên Avê çem, delav, rûbar, şet... 13. Navên Nexweşî û Cureyên Wan Derd (awarte, razber) 14. Navên Birr û Beşên Avahiyan Ban, beşt, dep, dergeh, derî, dîwar, kevir, mirdiyaq, text, xanî, xilik, XllTI ... 15. Navên Amûrên Şerrî Gurz, kevan, mertal, şûr, tîrkevan, xûze, zirx ... 16. Navên Rengan Binevşî, gewr, qehweyî, reş, sor, spî, şîn, zer. .. 17. Navên Dem, Meh û Demsalan Dan (awarte) 18. Navên Amûrên Xwendegeh û NivÎsgehê Dep, çente, pel. .. 19. Navên Amûrên Ragihandin, Veguhastin û Teknîkê Film 20. Navên Amûrên Muzîkê Tune ne 21. Navên Lêkeran Tune ne 278 22. Navên Cî û Aliyan Alî, bakur, banî, başûr, berwar, bin, çamikar, kenar, rex, rojava, rojhilat, ser, serdor ... 23. Navên Razber Aqil, bext, cirr, cisn, derd, derman, dilq, dirûv, gilî, girr, guneh, hiş, xatir ... 24. Navên Dengên Xwezayê Tune ne. 25. Navên Hejmaran Didu, sisê, çar, bîst, sed, hezar. .. 26. Navên Termên Erdnîgariyê Çiya, gelî, gir, kendal, lat, rnitik., tilm, zimag, zinar, zozan, zixur ... 27. Navên Tîpan Tune ne. 28. Navên Ziman, Zarava, Devok, Ol û Mezheban Tune ne. 29. Navên Lîstikan Tune ne. 30. Navên Metal û Madenan Mermer, sifir ( paxir), pola, zêrr, zîv ... Peyvên Mê 1. Parçeyên Laşê Mirovî Bêvil, bisk, cenik, çeq, çong, deq, devdeling, gerden, gewrî, ginnik, gurçik, lêv, masûlk, memik, rnijang, movik, neynûk, panî, pêsir, pirç, pişt.. qirrik, qûn, sîng, tilî, tuncik, xirpik, zaferan, zengilok ... Nîşe: Endamên laşî yên ku ji du hêmanan pêk tên bêtir pirrjimar tên bika-ranîn. Mînak: Çavên min, guhên te, destên wî ... 279 2. Navên Kinc û Cilan Berdilk, çît, daw, dêre, destmal, gore, kefi, kember, kitan, kofi, pêjgîr, pêlav, pêşmal, piş tok, simik, şûtik, xavik ... 3. Navên Alav û Nivînên Malê Balgeh, berr, betanî, cacim, cil, çarşev, doşek, hesîr, kursî, lihêf, mase, merş, mexfûr, mînder, nivin, perde, qenepe, sicade, tej, xalîçe ... 4. Navên Alavên Xwaringehê Bergeş, beroş, çernçik, çoçik, dîzik, den, destar, fmcan, hesk, kefgir, kasik, kêr, kêrik, kodik, kodin, le gan, mastêrk, mesef, miqilk, niqr, piyal, qûşxane, satil, sehan, sênî, sitil, şekirdank, şûşe, tas, teşt, teyfik, xilik, xwêdank, zapik, zembîl, zerik ... 5. Cureyên Xwarin û Vexwarinê Avdonk, bastêq, birinc, danhêr, dims, dimserûn, gemû, gezo, girar, hêk, hêkerûn, hêrayî, hevrêjk, keçelok, kutilk, lorik, mehir, pelûl, qelî, savar, sifre, şamborek, şorbe, şorbenîsk, şorbeşîr, tirşik ... 6. Navên Berên Daran (rnêweyan) Alîsor, alûc, behîv, berrû, bih, enenas, findiq, gilyaz, guhîj, gûz, hêjîr, hinar, hirmî, incas, leymûn, mazî, mişmiş, mûz, narinc, porteqal, sêv, tawî, tû, xox, zeytûn ... Nîşe: Ji xeynî tirî hemû berên daran mê ne. 7. Navên Berên Çandiniyê Bacan, ba mî, birinc, dendik, fasûlî, firingî, gêzer, îsot, kartol, kizin, kûnci, nîsk, nok, perrîşok, pîvaz, qawin, silkesor, sîr, şelim, şemamok, şolik, şoqil, tivir, xes ... Nîşe: Ev ber bêtir bi awayê pirraniyê tên bikaranin. Mînak:
Kizinên me çêbûne. Nîskên xwe biçinin. Nokên îsal pirr baş in. 8. Navên Pincar û Giyayan Baqil, bilbizêq, çêre, çexçûr, dîw, gezgezok, gunz, kereng, kûvark, lêxindûr, nançûçik, pelhewêz, pûng, reşad (dêjnik) rihan, sîrim, tirşok, tolik, tûzik, xazring, xerdel, xişxişok, zîwan ... 280
9. Navên Gul û Kulîlkan Adarok, beybûn, binefş, gul, he1ale, lale, nefel, nêrgiz, nesrîn, qawan, xecxecok. .. 10. Navên Lûs û Hêwirgehan Baregeh, bênder, çeper, dadgeh, dêr, derdoş, dibistan, dikan, gom, gorr, gorristan, gov, guher, hêlîn, hêwan, hewş, hol, holik, hotêl, kargeh, kelmoz, koz, lan, lod, mal, mezel(jûr), metbex, mizgeft, pol, pûn, qesr, serşok, şikeft, tewl, zindan ... 11.Navên Ciyan Aso, bazar, der, dever, gastîn, guher, herêm, nav, navçe, rast, zom ... Hemû navên taybet ên bajar, welat, parzemînan mê ne. Mînak: Amed, Duhok, Kurdistan, Swêd, Afrîqa ... 12. Navên Cure, Cî û Jêderkên Avê A v, avi avzêm, baran, berf, bîr, co, cobar, çavi, çavkanî, çi1k, çirrav, derya, deryaçe, dilop, gol, kanî, kendav, lehî, qeşa, sûlav, teyrok, xûloring, xunav, xûzik, zîpik, zemze1îq ... 13. Navên Nexweşî û Cureyên Wan Bêhntengî, birin, bîrov, çavku1î, çopilme, çor, diJrawestan, diniti.êş, gêjî, gurriti, harî, jan, kunêr, kuxik, penceşêr, satilcan, sorik, ta, tîfo, xurî, xwinmiz, zekem ... 14.Navên Birr û Beşên Avahiyan Argûn, çîmento, derîzan, gec, herî, hewş, kils, kuçik, mal, mezrîb, perekêt, pêpelk, pixêrî, sifrrnek, şibake, şirşirk, xerpeng ... 15. Navên Amûrên Şerri Balefrrr, firrok, kêr, narîncok, noqav, qame, rim, şeşkirpandin, tanq, tiving, tîr, top, xencer. .. 16, Navên Rengan Tune ne. 17. Navên Dem, Meh û Demsalan beyanî, çirke, demjimêr, hefte, meh, roj, sa~ sedsal, serdem, şev, werz, wext, xulek ... Nîşe: Navên roj, meh, demsalan jî mê ne. 281 18. Navên Amûrên Xwendegeh û Nivîsgehê Belavok, çap, çîrok, cerribîn, gotar, helbest, hibr, jêbirk, kovar, lênûsk, name, nexşe, pênûs, reşbelek, rojname, roman, wêje, ximav ... 19. Navên Amûrên Ragihandin, Veguhastin û Teknikê Balefirr, biskilêt, erebe, kelek, keştî, kompîtur, mekîne, motor, noqav, otobus, poste, qemyon, qeyik, radar, radyo, şano, telefon, televîzyon, traktor, trêmbêl, trên ... 20. Navên Amûrên Muzîkê Bilûr, biziq, çeng, dahol, def, dûzele, erbane, keman, kemançe, muzîk, ney, ribab, tembûr, zirrne ... 21. Navên Lêkeran Anîn, avêtin, birin, cûtin, çûn, gotin, hatin, ketin, xwarin ... 22. Navên Cî û Aliyan Çep, dawî, derdor, dermal, dor, hêl, jêr, jor, kevî, nav, paşî, pêşî, rast, rêz, texm, xwar ... 23. Navên Razber Bawerî, bedewî, berger, bîr, biratî, cirm, coş, dad, derew, dilsozî, dilvîn, êş, evîn, fedî, gazin, guman, gundîtî, helwest, hevaltî, kîn, ku1, mizgîn, pêjn, şiyan, tirs, welatparêzî, xem, xeyd ... 24. Navên Dengên Xwezayê Axeax, barebar, çeqeçeq, pitûpit, qirçeqirç, şîreşîr, teqûreq, tîqetîq, v:irrev:irr, warewar, zûrezûr ... 25. Navên Hejmaran Yek (awarte) 26. Navên Termên Erdnîgariyê Berrî, bihur, çolter, daristan, dehl, deşt, dol, girav, kevî, naverast, newa1, pa1, panav, parzemîn, rast, zang ... 27. Navên Tîpan a, b, c, ç, d, e,ê, f. .. w, x, y, Z ... 28. Navên Ziman, Zarava, Devok, Ol û Mezheban Erebî, Îngilîzî, Kurdî, Kirmanckî, Soranî, Behdînî, Botanî Misilmanî, Zerdeştî, Henîfî, Şafiî ... 282 29. Navên Lîstikan Bablekan, bûka baranê, bûka berfê, cirr, çaçanê, çagêrre, çavgirtinok, dama, darqitik, kişik, sêgavik, xalkuşte, zîzok ... 30. Navên Metal û Madenan Elmas, antînom, bafûn, ciwa, komir, krom, petrol, xelûz, xwê, yaqût. .. Hinek Taybetiyên Rewşa Zayendê 1. Di Kurmancî de zayend bi du awayan derdikeve holê. Bi qertafên diyariyê û bi veqetandekan. Peyvên nêr ên ku tîpên "a-e 'yê dihewînin zayenda xwe bi rêya tewangê jî çêdikin û ew tîp dibin "ê ". Mînak:
Bi Vegetandekan Mala me xweş e. Kevirê te nabe. Bi Qe rtafê n Diyariyê Ez mal~ çêdikim. Ez kevirî ra dikim. ! Ez kêvir radikim. - -
2. Di zayenda xwezayî de navên hinek ajalan herçiqas dualî bin ji, bêtir "mê" an jî "nêr" tên bikaranîn. Mînak:
Pisîka Wanê Marê reş Şêrê çiyê Çûçika li ser darê 3. Di hin peyvên hevdeng de zayend ji hev cuda ne. Mînak: Mezela te fireh e. (ode) Mezelê wî kola. (gorr) Tayê wî pirr zirav e. (benn) Taya wî pirr giran e. (nexweşî) Mala me jî dûr e. (xanî) Malê me jî eve. (alav) Dara me gulên xwe diweşîne. (dara teze) Darê xwe li nava serê wî xistibû. (darê hişk, çov) 4. Hinek peyv li hin herêman mê, li hin hereman nêr tên bikaranîn. Ev peyv pirr zêde nin in. Mînak:
Porra min ! porrê min, wexta te ! wextê te, linga min ! lingê min, çileya paşîn! çileyê paşîn, dana êvarê! danê êvarê, beşa duyem! beşê duyem, 283
kursiya wan / kursiyê wan, balgîfa te / balgîfê te, sînga min / sîngê min, wêneya xweş / wêneyê xweş / dîmena sor / dîmenê sor. .. 5. Navdêrên ku qertafên "_î", "-tî" û "-ahî" û "-ayî'yê bigirin hemû mê tên bikaranîn. Mînak: Mêrxasiya te, camêriya wî, bilindahiya malê, hevaltiya wan 6. Zayenda hinek peyvan, bi peyvên mîna "pis, dot, ma, man, mê, nêr, dêl. .. nê jî derdikeve holê. Mînak:
Pismam, pisxaltî, dotmam, maker, mange, mêkew, nêrekew, dêlegur ... 7. Di Kurmancî de bêtir peyvên mê hene û amûrên ku nû derdikevin bêtir zayenda mêtiyê digirin. Mînak: Firûna me, ûtiya rind, kompîtura sivik, ampûla şikandî. .. 8. Peyvên "kes, her kes, tu kes, mirov'iê di bikaranînên gişti de bêtir bi awayê nêr tên diyarkirin. Mînak:
Her kesî berê xwe da wê. Emji kesekî bipirsin. Tu kesî pirsa wê nekir. Tu mirovî ew nepejirand. 9. Peyvên razber bi pirranî bi awayê "mê" tên diyarkirin. Mînak:
Xeyala min Biryara wan Raza vê dinya yê Hesta kêfxweşiyê Fikra te Xema wê Iû.Hinek lebatên cot bêtir bi pirrjimariyê tên diyarkirin. Dema ku qesta yekê ji wan bê kirin zayend derdikeve holê. Mînak: Nexweşiya çavan Rakirina diranan Çavê çepê diêşe. Diranê kurmî ket. 284
PAŞGIRÊN KURMANCî Di Kurmancî de gellek qertaf hene. Pirraniya qertafan paşgir in. Di mijara peyvsaziyê de me qala pêşgiran kiribû. Li vê derê em ê bi awayekî berfireh qala paşgir û peywirên wan bikin. Dema ku qertaf ji hinek peyvan tên avêtin, em nikarin bigihijin wateya rayeka peyvê, ev rê li ber hinek kêmasiyan vedike. Min bi awayekî berfireh li ser qertafên Kurmancî lêkolînek kir û lîsteya wan derxist. Heta ji min hat min peywirên qertafan jî diyar kirin. Lê hinek ji wan pirralî bûn û zehmet bû ku ez wan bi hinek wateyan bi sînor bikim. Zanîna peywirên qertafan dê rê li ber çêkirina peyvên nû veke û hinek tevliheviyan ji hole rake. Qertafên Kurmancî yên ku min berhev kirine ev in. 1. -a:
a) Ev qertaf tê ser rayekên lêkeran ên dema niha, teşeyê lêkerê yê dema borî ya têdeyî û wesfê ku tê qalkirin li kesan bar dike. Mînak:
bez-a, bîn-a, dan-a, fam-a, xwend-a ... b) Tê ser navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. Mînak: ax-a, beq-a, buh-a, can-a, ged-a.jan-a ... c) Ji rengdêran rengdêrên nû çêdike. Mînak:
saw-a xam-a ... d) Tê dawiya hinek rengdêran û wan dike navdêr. 285 Mînak:
nih-a, serm-a ... 2. -ahî/ayi": Ev qertaf bi pirranî ji rengdêran navdêrên razber çêdike. Mînak: ava-hî, ber-ahî, 'biçûk-ahî, bilind-ahî, bin-ahî, dirêj-ahî, dûr-ahî, dûr-ayî, germ-ahî, hêşîn-ahî, kesk-ahî, kesk-ayî, kor-ahi, kûr-ahî, kûr-ayî, mezinahî, mirov-ahî, reş-ahî, reş-ayî, ron-ahî, sor-ahî, şên-ahî, şil-ahî, şin-ahi, terr-ahî, vala-hi, zer-am ... 3. -ak: Ev qertaf tê dawiya rengdêr li rayekên lêkeran û ji wan navdêrên nû çêdike. Mînak: bad-ak, çal-ak, civ-ak, gir-ak, mîn-ak, qij-ak, qirr-ak, ron-ak, şil-ak xurak. .. 4. -al: Ev qertaftê ser navdêran û ji wan navdêrên nû çêdike. Bêtir navên cî, kes û alavan çêdike. Mînak:
çeng-al, çoq-al, del-al, gem-al, gop-al, hev-al, kend-al, kom-al, kone-al, kort-al, pert-al, pêt-al, pi-(y)a~ qerp-al, riş-al, rût-al, şeng-al, sîp-al, tengal, tirr-al, zîv-al. .. 5. -an:
a) Ev qertaf bi peywira nîşana pirraniyê navê êl û eşîran çêdike. Mînak:
Celali-y-an, Demen-an, Gawesti-y-an, Goyi-y-an, Heyder-an, Kîk-an, Mil-an, Reşkot-an ... b) Navê herêma ku ê-l. û eşîr lê dijîn çêdike. Mînak: Behdîn-an, Bot-an, Mukri-y-an, Sor-an ... c) Bi wateya pirraniyê navdêrên nû çêdike. 34 Li vir qertafa esil "-r' ye, bi alîkariya dengdar û dengdaran dirûvê qertafê guheriye. "Bilind-î, biçûk-Î, mezin-Î ... " 286 Mînak:
bar-an, dir-an, gul-an, weş-an ... d) Navê cî û waran çêdike. Mînak: kot-an, lîl-an, lor-an, seyr-an, zoz-an ... e) Tê ser navên xizmantiyê ûji wan navên nû çêdike. Mînak: ap-an, xal-an, xwezûr-an ... f) Hinek navdêrên wateyên wanji hev cuda jî çêdike. Mînak:
bor-an, çort-an, hem-an, hoz-an, kurt-an, lek-an, şîl-an, zîl-an ... 6. -ane: a) Wateya "bi awayê, bi rengê, bi teşeyê ... " li peyvê bar dike û li gorî peywirê dibe hoker. Mînak:
camêr-ane, dost-ane, hov-ane, jin-ane, kor-ane, mêr-ane, merd-ane, şêrane, tek-ane yek-ane ... b) Wateya dema bi tiştekî sînorkirî dide hokeran. Mînak: heft-ane, heyv-ane, meh-ane, roj-ane, sal-ane ... 7. -anê/anî: a) Navê lîstikan çêdike. Mînak: ber-anê, bersing-anê, gog-anê/gog-ani, çog-anê/çog-anî, hêl-anê, kê 1- anê/kêl-ani, şêx-ani, top-anê ... b) Ji rengdêr û navdêran navdêrên razber çêdike. 287
Mînak: bav-anî, dost-anî, jin-anî, keç-anî, kêm-anî, kur-anî, mêr-anî, pirr-anî, qîz- anî, xort-am ... c) Navê hin xwarinan û hwd. çêdike. Mînak: bor-anî, çort-anî, şîr-anî ... 8. -anok: Ev qertaf tê ser rayekên navdêran û ji wan navdêrên nû çêdike. Mînak:
çiv-anok, çîv-anok, kevk-anok, mişt-anok, tişt-anok, xişt-anok ... 9. -ar:
a) Ev qertaf navê alavan çêdike. Mînak:
ceh-ar, dest-ar, guh-ar, mik-ar, xiz-ar. .. b) Tê dawiya rayek û teşeyê lêkerê yê dema borî ya têdeyi û navdêran çêdike. Mînak: dîd-ar, got-ar, kir-ar, kird-ar, kuşt-ar, mir-ar, nivîs-ar. .. e) Tê ser navdêran ûji wan rengdêrên nû çêdike. Mînak:
bij-ar, cot-ar, gem-ar, jeng-ar, kevn-ar, kêm-ar, xew-ar, zeng-ar ... d) Hinek navên cur bi cur jî çêdike. Mînak: buh-ar, kom-ar, kov-ar, pêr-ar, piş-ar, qeş-ar, reft-ar. .. 10. -as: Ev qertaf navê hinek alav û kincan çêdike. Mînak:
kir -as, mis -as ... 288
11. -asa: Ev qertaf di wateya "wek û mîna 'yê dide peyvan. Mînak:
dew-asa, hût-asa, qer-asa ... 12. -asî: Ji nav û rengdêran navdêrên razber çêdike. Mînak: kêm-asî; kurt-asî, teng-asî ... 13. -at: Ji navdêran navên nû çêdike. Mînak:
civ-at, gul-at, kel-at, qul-at, xel-at, xêr-at. .. 14. -atî: Ev qertaf ji navdêran navdêrên razber çêdike. Mînak: êzdî-y-ati, kirîv-atî, mirov-atî, serok-atî, xizm-atî ... 15. -awe: Bi vê qertafê bêtir peyvên têkildarî hewayê tên çêkirin. Hinek wateyên din jî dide peyvan. Mînak:
genn-awe, senn-awe, şerr-awe ... 16. -awer: Ev qertaf wateya "xwedîbûn, hewandina wesfi" dide. Mînak: cem-awer, ceng-awer, dil-awer, pêl-awer 17. -aye tî: Ev qertaf ji Soranî ketiye zaravayê jor, ji navdêran navdêrên razber çêdike. Mînak:
bira-yetî, dijmin-ayeti, dost-ayetî, Kurd-ayetî ... 18.-az: Ev qertaf tê ser rayekên navdêr û rengdêran û wesfê ku tê qalkirin li mirovan bar dike. Mînak: şan-az, tel-az, tol-az ... 289 19. -bar: a) Ev qertaf wateya "erênî" lê peyvê bar dike. Mînak:
aloz-bar, dît-bar, fam-bar, guher-bar, guhêz-bar, herik-bar, şikên-bar, vexwar-bar. .. b) Wateya "perav, qirax, kenar, rêya avê" dide peyvan. Mînak: co-bar, rû-bar, zê-bar. .. 20. -bare : Ev bi eslê xwe peyv e lê wek qertaf tê bikaranin û di wateya "car'lê dide peyvan. Mînak:
du-bare, sê-bare ... 21. -ç: Ev qertaf wateya biçûkkirinê dide peyvan. Mînak: rê-ç, pir-ç zîr-ç ... 22. -çe: Ev qertaf wateya biçûkkirinê dide peyvan. Mînak:
bax-çe, derya-çe, keman-çe, kulî-çe, nav-çe, nîv-çe, par-çe, xalî-çe, xwen-çe ... 23. -çik: Ev qertaf jî ji bo wateya biçûkkirinê tê bikaranin. MÎnak: çar-çik, çem-çik, qern-çik, rê-çik, rû-çik ... 24. -çî: Ev qertaf wesfê navdêrê li kesan bar dike. Mînak:
boyax-çî, dawe-çî, def-çî, dikan-çi, kef-çî, qalib-çî, qawe-çî, sewax-çî ... 25. -dîn: Ev qertaf wateya "cî û star'iê dide peyvan. 290 Mînak:
giya-dîn, gul-dîn, ka-dîn, Mêr-dîn, Şem-dîn ... 26. -e:
a) Ev qertaf bêtir tê ser rayekên lêkeran, raweyên borî ûji wan navên nû çêdike. Mînak:
awart-e, bêj-e, bend-e, best-e, bijar-e, bijart-e, bon-e, hinar-e, kêş-e, kirde, şikest-e, xwend-e, zan-e ... b) Tê dawiya rengan û wateya "nêzîk atî'tya rengî dide wan. Mînak: gewr-e, kesk-e, qer-e, sor-e, zer-e ... c) Tê ser peyvên bi demê re têkildar û wateya "bi wê demê ve girêdayî" dide peyvan. Mînak:
bihar-e, çil-e, heft-e, navser-e, payîz-e ... d) Ji navdêr û rengdêran navdêrên nû çêdike. Mînak: çilmêr-e, dermal-e, dest-e, firrok-e, kevnar-e, komel-e, nerm-e, ser-e, r şewat-e ... 27. -ek: a) Ev qertaf tê ser navdêran ûji wan navên alav û hacetan çêdike. Mînak: bad-ek, bend-ek, birr-ek, TIŞ-ek, kost-ek, kot-ek, pêç-ek, pişt-ek, rast-ek, xiz-ek. .. b) Wesfê ku tê qalkirin li mirovan bar dike û navê wan çêdike. Mînak:
çill-ek, fenn-ek, fiss-ek, kul-ek, mîr-ek, nefs-ek, newêr-ek, pars-ek, pîrek, qûn-ek, ser-ek, sill-ek, tirr-ek, tirs-ek, virr-ek, wêr-ek. .. 291
c) Tê ser rawe Û rayekên lêkeran ûji wan navdêrên nû çêdike. Mînak:
fitl-ek, gihan-ek, girt-ek, xwir-ek, xwest-ek ... d) Bi hejmaran re tê bikaranîn û navên rojên taybet çêdike û wan bi sînor dike. Mînak: heft-ek, heşt-ek, şeş-ek ... 28. -el: Ev qertaf wesfê ku tê qalkirin li peyvan bar dike, ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak:
çep-el, gend-el, kom-el, têv-el, .. 29. -em: Ev qertaf wateya rêzê dide hejmaran. Mînak: deh-em, sê-y-em, yek-em ... 30. -eme nî: Ji navdêran navdêrên nû çêdike. Bêtir wateya tiştên komkirî dide. Mînak:
çap-emenî, raz-emenî, sot-emenî, teq-emerû ... 31. -e min: Ev qertaf wateya rêzê dide hejmaran. Mînak: çar-emîn, du-ye mîn, sê-yemîn ... 32. -en: Ev qertaf tê ser rayekên navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. Taybetiya ku di rayeka navdêrê de ye li peyvê bar dike. Mînak
çîm-en, pûş-en, rewş-en, roj-en ... 33. -end: Ev qertaf tê ser raye kên lêker û navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. 292 Mînak:
gov-end, nav-end, rev-end, za-y-end ... 34. -ende: Ev qertaf tê ser rengdêr, navdêr û rayekên lêkeran ûji wan navdêrên nû çêdike. Wesfên rengdêran li kesan û tiştan bar dike. Mînak: berf-ende, gerîn-ende, gew-ende, go-y-ende, ma-yende, perg-ende, şerm-ende ... 35. -eng: Ev qertaf tê ser rayekên navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. Mînak:
çel-eng,erj-eng, leh-eng, peles-eng, pêş-eng, qeş-eng, xel-eng ... 36. -er: Ev qertaf tê ser navdêr û rayekên lêkeran ûji wan navdêrên nû çêdike. Dema ku tê ser rayekên lêkeran, navên "kesên ku bi wî karî dadikevin" çêdike. Mînak: bêj-er, bîn-er, çap-er, dan-er, firoş-er, koç-er, nivîs-er, parêz-er, pêj-er, rax-er, têkoş-er. .. 37. -eti: Ev qertaf tê ser n;Ivdêran û ji wan navdêrên nû çêdike. Mînak:
insan-etî, xinam-etî ... 38. -ev: Ev qertaf tê ser navdêran û ji wan navdêrên nû çêdike. Mînak: rOJ-ev ... 39. -ewa: Ev qertaf tê ser rayekên navdêran û navdêrên nû çêdike. Mînak: pêş-ewa, mast-ewa ... 40.-ê: Ev qertaftê ser hinek hejmaran û ji wan hejmarên nû çê dike. Ji bo navê hinek lîstikan jî tê bikaranîn. Mînak:
heft-ê, heşt-ê, gog-ê, helalûg-ê ... 293
41. -êl: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak:
kem-êl, kurt-êl, xur-êl. .. 42. -êj: Ev qertaf tê ser rayekên navdêran ûji wan peyvên nû çêdike. Mînak: dir-êj, qir-êj, tîr-êj ... 43. -ê r: Ev qertaf tê ser navdêr û rayekên lêkeran ûji wan navdêrên nû çêdike. Mînak:
dil-êr, gel-êr, hilbij-êr, pan-êr, qil-êr, qul-êr, şil-êr, werz-êr. .. 44. -êz: Ev qertaf tê ser rayekên navdêran ûji wan peyvên nû çêdike. Mînak: gir-êz, par-êz, şîr-êz ... 45. -gan: Ev qertaf tê ser navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. Bêtir wesfê ku tê qalkirin li kesan û tiştan bar dike. Mînak:
bazir-gan, rûn-gan (tucarê rûn), xaçir-gan ... 46.-gar: Ji navdêran navdêrên nû çêdike. Bêtir wateya "kesê ku bi karekî rabûye" dide peyvê. Mînak: amoj-gar, pê-gar, pî-gar, riz-gar, roj-gar, yadî-gar. .. 47. -ge h: Ev qertaf wateya "ef, dever, war û şûn "ê dide. Mînak:
bare-geh, ber-geh, bin-geh, dad-geh, dez-geh, havîn-geh, rawest-geh, şargeh, war-geh, zanîn-geh ... 48.-gelan: Ev qertaf wateya "kom, pirranî, pirrjimarît'yê dide peyvê. Bêtir bi peyvên xizmantiyê re tê bikaranîn. 294 Mînak:
xezûr-gelan, xinamî-gelan ... 49. -gele: Ev qertaf wateya tiştên bi "kom" dide peyvan. Mînak: moz-gele, şêr-gele ... 50. -gîn: Ev qertaf ji navdêran rengdêr û navdêrên nû çêdike. Mînak:
lez-gin, miz-gîn, nav-gîn, ser-gin, xem-gîn, xwaz-gîn ... 51.-gonJgûnJgwîn: Ev qertaf bi peyvên rengdar re tê bikaranîn û wî rengî li peyvan bar dike. Mînak: av-gon, ar-gûn, genim-gûn, gul-gon 52. -heng: Ev qertaf ji navdêran navê kesan û tiştan çêdike. Mînak:
fer-heng, ser-heng ... 53. -ij: Ev qertaf tê ser navdêran û rayekên lêkeran çêdike, bi vî awayî ev rayek lêker û qertafên lêkerçêker digirin û dibin lêker. Hinek navên din jî çêdike. Mînak: bêhn-ij, germ-ij, kel-ij, lav-ij, mêw-ij, ne rm-ij , paq-ij ... 54. -ik: a) Ev qertaf ji bo biçûkkirinê tê bikaranîn, di vê biçûkkirinê de carinan "hezkirin" ji heye. Mînak: bav-ik, berx-ik, dost-ik, Eyş-ik, gewr-ik, gul-ik, jin-ik, kal-ik, kar-ik, keçik, law-ik, pîr-ik, pit-ik, piz-ik, qird-ik, qîz-ile, rêç-ik, reş-ik, sor-ik, xweş- ik ... b) Ev qertaf navê alav, hacet û ciyan jî çêdike. 295 Mînak:
berçav-ik, ber-ik, bêr-ik, boç-ik, boxç-ik, dar-ik, dest-ik, dev-ik, hest-ik, hol-ik, kuç-ik, lep-ik, lûf-ik, pal-ik, pif-ik, qaf-ik, qirş-ik, ref-ik, saf-ik, sîr-ik, şim-ik, zend-ik ... c) Ev qertaf navê hinek nexweşiyan çêdike. Mînak: bûk-ik, efn-ik, kuf-ik, kux-ik, sor-ik, xur-ik, zer-ik ... d) Navê hin xwarinan jî çêdike. Mînak:
çel-ik, dolm-ik, kilor-ik, lor-ik, nan-ik, pel-ik, tirş-ik, xilor-ik ... e) Dema ku tê ser rengan nêzikatiya rengî dide wan. Mînak: sor-ik, reş-ik, zer-iko .. 55. -il: Ev qertaf bêtir navên beşên ciyan çêdike. Mînak:
Yüklə 19,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|