Rêzimana kurdî kurmancî
Yüklə 19,17 Mb.
|
|
çep-il, çiq-il, dîk-il, kak-il, paş-il, pax-il, qaş-il, zeng-il ... 56.-in: Ev qertaf rader e, navên lêkeran çêdike, herwiha hinek navên din jî çêdike. Mînak: baz-in, got-in, hat-in, ket-in, xwar-in ... 57. -inc: Ev qertaf ji navdêr û rengdêran navdêrên nû çêdike. Mînak:
gaz-inc, sar-inc, qol-inc, nar-inc ... 58. -inde: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Bêtir taybetiya ku tê qalkirin li kesan û ajalan bar dike û navê wan çêdike. Mînak: bal-inde, dir-inde, firr-inde, gaz-inde, pêş-inde ... 59. -îng: Ji rengdêr û navdêran navdêrên nû çêdike. TIpa alîkar carinan 296 dibe 'y" carinan jî dibe "w " Bêtir navê alav û ciyan çêdike. Mînak: ar-ing, bêj-ing, dar-ing, êz-ing, kul-ing, nêz-ing, paş-ing, pêş-îng, pis-ing, pil-ing, qul-ing, riv-ing, rê-(w)ing, sip-ing, sor-ing, tiv-ing, til-ing, xuyang, xwe-(y)ing, ziv-ing, 60. -irn: Ev qertaf tê ser navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. Mînak:
hor-im, gor-Un sîr-im ... 61. -is: Ev qertaf rayekên lêkeran çêdike, bi vî awayî ev rayek qertafên lêkerçêker digirin û chbin lêker. Mînak: çilm-is, rep-is, tep-is ... Nîş e: Hinek wateyên din jî dide peyvan û na vên ciyan û kesan çêdike. Mînak: dêr-is, fêr-is ... 62. -is t: Ev qertaf tê ser rayekên lêkeran û navdêran û ji wan navdêrên nû çêdike. Mînak:
şeng-ist, zan-ist. .. 63. -istan: a) Navê hinek welatan çêdike. Mînak:
Afxan-istan, Bulxar-istan, Gurc-istan, Îngil-istan, Kurd-istan ... b) Navê ciyên komî çêdike. Mînak: gor-is tan, gul-istan, bos-tanlbîstan, mûr-istan, dar-istan, çol-istan, qûmistan, dib-istan, şehr-istan ... c) Navê demsalan û ciyên ku bi wan re têkildar in çêdike. 297
Mînak: germ-istan, ziv-istan ... 64. -iş k-îş k: Ev qerta f tê ser navdêran û navdêrên nû çêdike. Mînak:
ba-w-işk/ba-w-işk, hevr-îşk, kur-îşk ... 65. -ix: Ev qertaf rayekên lêkeran çêdike, bi vî awayî ev rayek qertafên lêkerçêker digirin û dibin lêker. Mînak: dew-ix, germ-ix, pel-ix, per-ix ... 66. -(y)î: a) Ev qertaf girêdana bi kom, eşîr, netewe, ziman, zarava, devok, dîn an jî mezheban nîşan dide. Mînak: Alew-î, Ar-î, Badik-î, Bot-Î, Cafer-î, Dimil-î, Ereb-î, Ertoş-î, Êzi'd-î, Frans-î, Hind-î, Îslam-î, Kurd-î, KUI111anc-î, Lor-î, Lûter-i, Mil-î, Sam-î, Soran-î, Yewnan-î ... b) Girêdan û endambûna cî, dever, herêm, gund, bajar, û welatan nîşan dide. Mînak:
Afrîka-yî, Amed-î, Asya-yî, bajar-î, Behdîn-î, Çîn-î, çiya-yî, çol-î, deşt-î, gund-î, Îraq-î, Kurdistan-î, Mêrdin-î, Serhed-î, Wan-î, zozan-Î, .. c) Ji rengdêran navdêrên razber çêdike. Di hinek peyvan de tîpa dawî ya peyvê bi deng be, "w " dibe tîpa alîkar. Mînak: azad-î, baş-î, ba-(w)î, bilind-î, camêr-î, çê-y-î, germ-î, hê-w-î, ner-i, nezan-î, paqij-î, qelew-î, qenc-î, rast-î, reş-î, rê-w-î, serbest-î, sist-î, sor-î, ta-w-î, xweş-î ... d) Ji navdêran navdêrên razber û rengdêran çêdike. Mînak:
çareser-î, çîrok-î, civak-î, dîrok-î, dost-î, welat-i, xulam-î, zanist-î ... 298
e) Ji navdêran navê pîşeyan çêdike. Mînak:
cotkar-î, dengbêj-î, karker-î, karmend-î, ZÎvker-î ... f) Tê ser peyvên demê û deman bi wê wateya demê ve bi sînor dike. Mînak: havîn-î, hefte-y-î, nîvsal-î, payîz-î, roj-î, sêrneh-i, zivistan-î ... g) Ji navdêran rengdêrên nû çêdike. Mînak:
av-î, bej-î, beng-î, pênc-î, sa-y-î, xwîn-î ... h) Ji rengdêran navdêrên şênber çêdike. Mînak: germ-î, şil-î ... i) Ji navdêran navên alavan çêdike. Mînak: baran-î, der-î, dest-î, gul-î, pişt-î ... j) Ji hokeran navdêran çêdike. Mînak:
bin-î, nîv-î, ser-î ... k) Jêçêbûna tiştan nîşan dide. Mînak: darin-i, hesin-î, pola-y-î, sifir-î, zêrrin-i, ZÎv-î ... 1) Ji lêkeran lêkernavan çêdike û dike rengdêr. Mînak:
kuşt-î, mir-î, şûşt-î, ket-î, keland-î, 67. -(î)tk: Qertafa "-if"ê bi qertafa "-k 'yê ve dikelije û tê ser rayekên navdêran ji wan navdêrên nû çêdike. 299 Mînak:
bal-ifk, gul-ifk ... 68. -îk: Ev qertaf tê ser navdêran û ji wan navdêrên nû çêdike. Bêtir navê nexweşiyan çêdike. Mînak: xur-oc, qid-îk, xidxid-îk ... 69. -in: a) Jêçêbûna tiştan nişan dide. Mînak: ar-în, dar-în, derew-în, şev-în, zêrr-în ... b) Ji navdêran bêtir rengdêrên razber çêdike. Mînak:
beng-în, deng-în, dil-în, reng-în, şerm-în, xweşik-în ... c) Ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak: berf-în, çar-în, derew-în, roj-în, tirş-în ... d) Ji hokeran hokerên nû çêdike. Mînak:
îsal-în, jêr-în, jor-în, nav-în, par-în, paş-în, pêş-în ... e) Bi rengdêran re tê bikaranin û radeya rûberîkirinê digihîne herî jor, wateya "herî'tyê dide. Mînak: bilindtir-în, nizimtir-în, xweşiktir-în, zelaltir-în ... 70.-ÎnÎ: Ev qertaf navdêran razber çêdike. Wateya qertafên "_î" û "-tî"yê dide. Di hinek peyvan de tê ser rayekên lêkeran. Mînak:
bav-înî, beng-înî, bûk-înî, dê-y-inî, dost-înî, heval-înî, keç-înî, Kurd-înî, kur-înî, law-înî, mêr-ini, pir-inî, xwir-înî. .. 300
71. -îr: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak:
bang-îr, gis-îr, hev-îr, kiz-îr ... 72. -îs k: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak: pey-îsk, pêpel-îsk ... 73. -îş: Ev qertaf tê ser navdêr û rayekên lêkeran û navdêrên nû çêdike. Mînak:
bexş-îş, spar-îş ... 74. -k:
a) Ev qertaf ji bo biçûkkirinê tê bikaranîn. Mînak:
cênî-k, kanî-k, ke fçî-k, kêlî-k, sêwî-k, tilî-k ... b) Navên alav, aja, kulîlk II terman çêdike. Mînak: bermal-k, berçav-k, binmil-k, cînav-k, çiçir-k, lênûs-k, sîsir-k, sorsor-k ... 75. -ka: Ev qertaf şûna pewywira daçeka "bi 'yê digire ser xwe û awayê kirina karekî nîşan dide. Li gorî peywira xwe dibe hoker. Mînak:
dizî-ka, hêdî-ka, qestî-ka, xwezî-ka, zû-ka ... 76. -ke : Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak: lût-ke, masûl-ke, palû-ke, reş-ke ... 77.-kanîlkantî: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Bêtir wek hoker peywirê digire ser xwe û dema bi tiştekî ve girêdayî û sînorkirî nîşan dide. 301
Mînak: jin-kanî, keç-kani/keç-kantî, law-kanî/ law-kanti, mêr-kanî ... 78. -kî: a) Ev qertaf wateya "awayê" kirina tiştan nîşan dide. Peywira hokerê dide peyvê. Mînak: Alman-kî, dev-kî, dirêj-kî, ecem-kî, Ereb-kî, fileh-kî, gundî-kî, Kurd-kî, qeşmer-kî, serser-kî ... b) Ev qertaf tê ser peyvên hokerî û navên deman çêdike. Mînak: eşa-kî, esir-kî, êvar-kî, mexrib-kî, nîvro-kî ... 79.-ke r: Ev qertaf ji peyva "kar "î bi dest ketiye û ji ber ku bi tena serê xwe nayê bikaranin wek qertaf tê bikaranin. Wateya "kes û tiştê ku bi wî karî radibe" dide peyvê. Mînak:
hesin-ker, kar-ker, xebat-ker, zêrr-ker, ZÎv-ker. .. 80. -lan: Ev qertaf navê ciyan çêdike. Mînak: moz-e-lan, pûş-lan, şêr-Jan ... 81. -lîn: Ev qertaf navê ciyan çêdike. Mînak:
biriq-lîn, hê (k)-lîn, xwê-lîn ... 82.-man: Ev qertaf wateya "ci'iyî dide. Carinan tîpên alîkar "i" û "û" pê re tên bikaranin. Mînak: dirûn-man, nişt-î-man, saz-i-man/sazûman, xan-i-man/xanfunan ... Nîşe: Hinek wateyên cur bi cur jî dide peyvan. 302
Mînak: ra-man, seg-man, şad-î-man ... 83.-men~ Ev qertaf tê ser lêkeran û peyvên nû çêdike. Mînak: dî-men ... 84.-mend: Ev qertaf tê dawiya navdêran û wateya "heyi û xwedi'tyê dide. Mînak:
aqil-mend, bawer-mend, dewlet-mend, huner-mend, kar-mend, şêwirmend ... 85. -n: Ev qertaf tê dawiya navdêran û ji wan navdêrên nû çêdike. Mînak: tev-n, xew-no .. 86. -nak: Ev qertaf tê ser rengdêran û wesfê ku tê qalkirin li rengdêrê bar dike di peywira daçeka "bi ''yê de ye. Bêtir tê ser peyvên ku wateyeke "neyinî" li ser wan e. Mînak:
agir-nak, derd-nak, hêwil-nak, tirs-nak, xern-nak, xeter-nak ... 87. -0: Ev qertaf tê ser navdêr û lêkeran ûji wan navdêrên nû çêdike. Mînak: guhert-o, koj-o, nan-o, piş-o, riş-o, şan-o, zeng-o, zar-o ... 88. -ok: a) Ev qertaf wateya biçûkkirinê dide û wesfê ku tê qalkirin li kesan bar dike. Mînak: bez-ok, fedî-(y)ok, gerr-ok, rev-ok, şerm-ok, xeyd-ok, .. b) Tê ser navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. Mînak:
çîr-ok, dîl-ok, dîr-ok, mesel-ok, xeber-ok, .. 303
c) Navê hinek ajalan jî çêdike. Mînak:
gumgum-ok, xalxal-ok, xapxap-ok ... d) Navê hinek kulîlk û giyayan çêdike. Mînak: bihar-ok, gezgez-ok, şemam-ok, .. e) Tê ser navan, wan biçûk dike wateya "hezkirin, dilgermî û biçûk dîtin nê dide wan. Mînak:
Eyş-ok, jinik-ok, keçk-ok, meşk-ok, reşk-ok, xweşk-ok. .. 89. -ol: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak: rit-ol, tît-ol, zit-ol. .. 90. -ole: Ev qertaf ji rengdêr û navdêran navdêrên nû çêdike. Bêtir hinek taybetiyan li kesan bar dike. Mînak:
gij-ele, gir-ole, keşk-ole, pirr-ole, reş-ele, rix-ole, şîn-ole, tirr-ole, zirrtole ... 91. -one: Ev qertaf ji hokeran navdêran çêdike. Pirr nayê bikaranîn. Mînak: par-one ... 92. -onek: Ev qertaf ji navdêran navên kesan/tiştan çêdike. Mînak: bizd-onek, fet-lonek, gerr-onek, qurf-onek, tirs-onek, zirrt-onek ... 93. -or: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak:
gil-or, hil-or, kul-or, pil-or, şil-or. .. 304
94. -oq: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak:
bel-oq, helb-oq, mezel-oq ... 95. -ot: Ev qertaf tê ser rayekên navdêran û ji wan navdêrên nû çêdike. Bêtir peyvên ku bi êgir re têkildar in vê qertafê digirin. Mînak: biz-ot, qij-et, kiz-ot. .. 96. -ox: a) Ev qertaf tê ser teşeyê lêkerê yê dema borî ya têdeyî û nave kesê ku wî karî pêk tîne çêdike. Mînak: afirand-ox, çêkir-ox, cot-ox, firot-ox, girt-ox, got-ox, kir-ox, kuşt-ox, şand-ox, xeberd-ox, xwend-ox ... b) Navê alavan çêdike. Mînak:
çar-ox, nep-ox ... 97. -tî: Ji navdêran navdêrên nû û razber çêdike. Mînak: axa-tî, heval-ti, kerî-tî, wekîl-tî. .. 98. -tir: a) Dema ku tê ber rengdêr û hokeran rûber iyê çêdike. Mînak: baş-tir, bêh-tir, ciwan-tir, çê-tir, germ-tir, şêrîn-tir, xweşik-tir, zû-tir ... b) Dema ku bi peyvên "şev, do û sibeh "ê re tê bikaranîn dema piştî wan nîşan dide. Mînak:
dî-tir, do-tir, sibeh-tir, şev-tir ... 99. -û: Ev qertaf tê ser lêker û navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. 305 Mînak:
kir-û, mel-û, şel-û zel-û ... IOO.-ûd: Tê ser navdêran û nave kesan/tiştan çêdike. Mînak: sir-ûd, şerr-ûd ... I01.-ûk: Ev qertaf tê ser navdêran û navê kesan/tiştan çêdike. Mînak:
pêpel-ûk, piç-ûk, pişr-ûk, tût-ûk, xas-ûk ... I02.-ûn: Ev qertaf tê ser navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. Mînak: dij-ûn, gerd-ûn, kaş-ûn, qel-ûn, şit-ûn ... I03.-ûr: Ev qertaf tê ser navdêran û navê alav û tiştan çêdike. Mînak:
bil-ûr, dest-ûr, qab-ûr, renc-ûr, renc-ûr, şil-ûr, temb-ûr ... I04.-ûz: Ev qertaftê ser rayekênnavdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. Mînak: berg-ûz, biz-ûz, çel-ûz, çil-ûz, qul-ûz, xar-ûz ... 105.-vanlban: Ev qertaf navê pîşeyê ku tê kirin li kesan bar dike. Mînak:
bêrî-van, bilûr-van, derge-van, ga-van ... 106.-ver: ji navdêran navdêrên nû çêdike, pirr kêm tê bikaranin. Mînak: gil-û-ver. .. 107.-wan: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak: dî-wan, kar-wan, pas-e-wan, pa-wan, qiz-wan, re-wan, ser-wan, sîwan ... 306 108.-war/(e)wer: Ev qertaf tê ser navdêran ûji wan navdêrên nû çêdike. Bêtir wateya "kesê/tiştê ku bi wî karî radibe" dide peyvan. Mînak: bende-war, bext-e-wer/bext-e-war, bîr-e-wer, bûn-e-wer, huner-wer, Kurd-e-war, pêş-wer, can-e-wer/cinawir, pîl-e-wer, pîroz-wer, ser-wer, xwende-war. .. 109.-waz: Ev qertaf ji navdêran navdêrên nû çêdike. Mînak:
cihê-waz, gul-waz, per-waz, şaş-waz ... 110. -wend: Ev qertaf tê ser navdêran û navê tişt û kesan çêdike. Mînak: bir-a-wend, Xweda-wend ... IH.-xane: Ev qertafwateya "dû mal'tê dide peyvan,ji peyva "xan "ê tê û êdî bi pirranî wek qertaf tê bikaranîn. Mînak:
aş-xane, avdest-xane, avrêj-xane, balyoz-xane, barût-xane, bar-xane, bîra-xane, çap-xane, çay-xane, derman-xane ... 112. - yar: Ev qertaf tê ser navdêran û ji wan navdêrên nû çêdike. Bêtir wateya "kesê ku bi wî karî radibe" dide hinek peyvan, herwiha hinek wateyên cur bi cur jî dide peyvan. Mînak: cot-yar, di-yar, endez-yar, geşt-yar, hiş-yar, ji-yar, kir-yar, pe-yar, pirsyar, pî-yar, şal-yar, şand-i-yar, zan-yar ... 307 RA YEKÊN LÊKERAN Yek ji taybetiya Kurmancî ew e ku ji rayekên lêkeran peyv tên çêkirin. Ev rayek li gorî teşeyê dema niha û bê bi dest dikevin. Ev taybetî di warê çêkirina peyvan de gellekî girîng e. Gellek kes van rayekan wek qertaf binav dikin. Lê dema ku em bala xwe didin van raye kan, em dibînin ku ev rayek hem tên ser peyvan û peyvên nû yên hevdudanî çêdikin hem jî qertafan digirin û ji wan gellek peyvên nû tên çêkirin, ji ber vê yekê nabe ku em wan wek qertaf bi nav bikin. Ji van rayekan hinek ji wan wek peyv tên bikaranîn, hinek ji wan jî qertafên çêker digirin û ji wan peyvên nû tên çêkirin. Hinek hêman hene ku wek peyv nayên bikaranîn, bêtir bi lêkeran re têkildar in. Min ew jî di vê mijarê de dan. Rayekên lêkeran ên ku min berhev kirine ev in: 1. -ajo: Ev rayek ji lêkera "ajotin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê ajotinê radibe" dihewîne. Mînak: dû-ajo, ga-ajo, ker-ajo, pêv-ajo ... 2. -alês: Evrayekji lêkera "alastin "ê bidest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê alastinê radibe" dihewîne. Mînak:
frraq-alês, kas-alês, kod-alês ... 3. -avêj: Ev rayekji lêkera "avêtin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê avêtinê radibe" dihewîne. Mînak: dûr-avêj, gû-avêj, tîr-avêj, top-avêj ... 309 4. -axêv: Ev rayek ji lêkera "axaftin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi axaftinê radibe" dihewîne. Mînak: pirr-axêv, xweş-avêx ... 5. -bar: Ev rayek ji lêkera "barîn "ê bi dest dikeve û wateya "tijî, dagirtî'tyê dihewîne. Mînak:
çavne-bar, guneh-bar, tawan-bar, xem-bar, xeta-bar, ziyan-bar. .. 6. -baz: Ev rayek ji lêkera "bazdan "ê ango "lîstin "ê bi dest dikeve. Di Kurmanciya Beraziyan û Rihayê de ji bo lîstina bi wateya di "dîlkirin û reqs "ê de tê bikaranîn. Ji ber vê ev rayek wateya "kesê ku bi karê lîstinê radibe" dihewîne. Mînak: can-baz, çene-baz, dek-baz, fêl-baz, hîle-baz, hoqe-baz, qumar-baz, sêhr-baz, ser-baz, şûr-baz ... 7. -ber: Ev rayekji lêkera "burden "ê a Farisîû "berdene 'ya Kirmanckî bi dest dikeve ku di Kurmancî de "birin "e. Wateya "kesê/tiştê ku bi karê birinê radibe" dihewîne. Mînak:
ajne-ber, dil-ber, ferman-ber, name-ber, pena-ber, peyam-ber, rê-ber, rêve-ber. .. 8. -best: Ev rayek ji lêkera "bestin "ê ango "girêdan "ê bi dest dikeve ku di Kirmanckî de "bestene" ye. Wateya "kesê/tiştê ku bi karê girêdanê radibe" dihewîne. Mînak: dar-best, hel-best, pê-best, ser-best. .. 9. -bêj: Ev rayek di dema niha de şûna lêkera "gotin "ê digire. Ji rayeka lêkera Kirmanckî "vatene 'yê bi dest ketiye ku ew jî di dema niha de "va)" e ku "b "û "v" pev guherîne. Wateya "kesê/tiştê ku bi karê gotinê radibe JI dihewîne. Mînak:
çîrok-bêj, deng-bêj, henek-bêj, pirr-bêj, stran-bêj, xweş-bêj ... 310
10.-bijêr: Ev rayek ji lêkera "bijartin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê bijartinê radibe" dihewîne. Mînak:
hil-bijêr, hûr-bijêr, ve-biiêr Ll.vbirêj: Ev rayek ji lêkera "biraştin/'ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê biraştinê radibe" dihewîne. Mînak: goşt-birêj ... I2.-bir: Ev rayekji lêkera "birin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê birinê radibe" dihewîne. Mînak: bar-bir, bîr-bir, jê-bir, zor-bir ... I3.-birr: Ev rayekji lêkera "birrîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê birrînê radibe" dihewîne. Mînak:
av-birr, berx-birr, caw-birr, co-birr, çil-birr, çol-birr, dar-birr, dest-birr, dew-birr, mehr-birr, nav-birr, qut-birr, rê-birr, ser-birr ... I4.-bihêrk/buhêrk/bêrk: Ev rayekji lêkera "bihartin'tê bi dest dikeve û wateya "tiştê ku bi karê bihartinê radibe" dihewîne û qertafa "k 'yê jî pê re tê bikaranîn. Mînak: dil-bihêrk, şev-bihêrk, rê-bihêrk, .. I5.-bîn: Ev rayek di dema niha de şûna lêkera "dîtin "ê digire. Ji rayeka lêkera Kirmanckî "vînayene 'yê tê ku rayeka wê "vîn" e "b " û "v " pev guherîne. Wateya "kesê/tiştê ku bi karê dîtinê radibe" dihewîne. Mînak:
bed-bîn, dûr-bin, geş-bîn, hûr-bin, kûr-bin, ne-bin, rast-bîn, reş-bin, xweşbîn ... I6.-çin: Ev rayek ji lêkera "çinîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê çinînê radibe" dihewîne. 311 Mînak:
gul-çin, mazî-çin, pembû-çin, titûn-çin ... 17.-çîn: Ev rayekji lêkera "çandin Hê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê çandinê radibe" dihewîne. Mînak: derew-çîn, gul-çîn ... 18. -da": Ev teşeyê lêkera "dan Hê yê dema borî ya têdeyî ye. Wateya "kesê/tiştê ku bi karê danê radibe" dihewîne. Mînak:
can-da, nan-da, Xwedê-da ... 19.-dank: Ev hêman ji lêkera "dan Hê Û bi qertafa "-k 'yê pêk tê û wateya ciyê ku tişt lê tên danin dihewîne. Mînak: agir-dank, çay-dank, derzî-dank, gul-dank, kevçî-dank, kil-dank, mûmdank, şekir-dank, xwê-dank, xwelî-dank ... 20.-(e)dar: Ev rayekji lêkera "daştin'tê ya Farisî tê ku di Kurmancî de "darîn" e û hevwateya "hebûn Hê ye. Ev rayek wateya "heye, heyî'tyê dihewîne. Mînak:
agah-dar, aheng-dar, bal-dar, beş-dar, birîn-dar, deng-dar, deyn-dar, di-kan-dar, evîn-dar, ferman-dar, kir-dar, mal-dar, nan-dar, ol-dar, paye-dar, remil-dar, ser-dar, xwîn-dar, zor-dar. .. 21.-de: Ev hêman ji lêkera "dan/dayîn'lê, ji teşeyê dema borî ya têdeyîbi dest dikeve û wateya "dayîn "ê dihewîne, "a" guheriye û bûye ile ". Mînak: dîyar-de, mayî-(n)de, nan-de, qûn-de, rev-de, tal-de ... 22.-derz: Ev rayekji lêkera "dirûtin Hê bi dest dikeve û wateya "kesê ku bi karê dirûtinê radibe" dihewîne. 35 Di dema niha de rayeka vê lêkerê dibe "d", ji ber ku tîpek tenê ye bi wî awayî nayê bikaranîn. 312 Mînak:
guh-derz, gûn-derz ... 23.-dêr: Ev rayek ji lêkera "dêran "ê bi dest dikeve û wateya "dayîn" û "xwedîbûn "ê dihewîne. Mînak: av-dêr, çav-dêr, ga-dêr, guh-dêr, kar-dêr, kirê-dêr, nav-dêr, reng-dêr. .. 24.-dirû: Ev rayekji lêkera "dirûtin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê ku bi karê dirûtinê radibe" dihewîne. Mînak:
cil-dirû, kurtan-dirû, sol-dirû ... 25.-doş: Ev rayekji lêkera "doştin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê dotinê radibe" dihewîne. Mînak: çêlek-doş, ker-doş, pez-doş ... 26.-dozldiz: Ev rayek ji lêkera "dirûtin "ê tê û wateya "kesê/tiştê ku bi karê dirûn/dirûtinê radibe" dihewîne. Mînak:
çewal-doz/çewal-diz, pîne-doz/pîne-diz ... 27.-doz: Ev rayek ji lêkera "dozk irin "ê tê û wateya "kesê/tiştê ku bi karê peydakirin û bidestxistinê radibe" dihewîne. Minak: bîr-doz, nan-doz, war-doz ... 28.-êş: Evrayekji lêkera "êşîn "ê tê û wateya "kesê/tiştê ku êşê di xwe de dihewîne" dihewîne. Mînak:
dil-êş, ser-êş-î. .. 29. -firoş: Ev rayekji lêkera 'firotin "ê tê û wateya "kesê/tiştê ku bi karê firotinê radibe. " dihewîne. 313 Mînak:
bela-firoş, gul-firoş, mal-firoş, pirtûk-firoş, xwe-firoş, zembil-frroş ... 30.-geil6: Ev rayek ji lêkera "gerîn" bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê gerandinê radibe" dihewîne. Mînak: ba-ger, ban-ger, dad-ger, doz-ger, şev-ger, şop-ger, temaşe-ger. .. Nîşe: Ev rayek navê hinek pîş eyan jî çêdike. Mînak:
hesin-ger, kîmya-ger, zêrrin-ger. .. 31.-gê r: Ev rayek ji lêkera "gêrîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê ku karê bi karê gêrandinê radibe" dihewîne. Mînak: civat-gêr, çilin-gêr, dolab-gêr, govend-gêr, kar-gêr, mey-gêr, pîlan-gêr, şoreş-gêr, wer-gêr. .. 32.-gez: Ev rayekji lêkera "ges tin nê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê gestinê radibe" dihewîne. Mînak:
ba-gez, ker-gez, me-gez ... 33.-gihanJgihîn/gîn: Ev rayek ji lêkera "gihandin nê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê gihandinê radibe" dihewîne. Mînak: nûçe-gihan, tê-gihîn/tê-gîn ... 34.-gir: Ev rayek ji lêkera "girtin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê girtinê radibe" dihewîne. Mînak:
alî-gir, dil-gir, ho-gir, mal-gir, masî-gir, mîrat-gir, pişt-gir, rê-gir, rexnegir, saw-gir, xû-gir ... 36 Ev rayek "gerr" e deng dubare dibe, lê ji ber ku pirr kartêker e û peyv dirêj dibe, ji xeynî bikaranîna lêkerê di hinek peyvên din de me ev deng dubare kir. Ev rêz ik ji bo "gêrr " ê jî derbas dibe. 314 35.-gîr: Ev rayekjî ji lêkera "girtin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê girtinê radibe" dihewîne. Mînak: av-gîr, ber-gir/bar-gir, kef-gir, pêş-gîr, xem-gîr ... 36.-go: Ev teşeyê lêkera "gotin "ê yê dema borî ya têdeyî bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê gotinê radibe" dihewîne, "t" ji lêkerê ketiye. Mînak:
bilind-go, rast-go, xweş-go ... 37.-guhêr: Ev rayek ji lêkera "guhartin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê guhartinê radibe" dihewîne. Mînak: ba-guhêr, deng-guhêr, çerm-guhêr, reng-guhêr ... 38.-guhêz: Ev rayek ji lêkera "guhastin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê guhastinê radibe" dihewîne. Mînak:
bar-guhêz, war-guhêz, xeber-guhêz ... 39.-hêl: Ev rayek ji lêkera "hêlan "ê tê û wateya "kesê/tiştê ku bi karê hêlanê/hiştinê radibe" dihewîne. Mînak: keç-hêl, kur-hêl. .. 40.-hilgir: Ev rayek ji lêkera "hi/girtin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê hi/girtinê radibe" dihewîne. Mînak:
bar - hilgir , guman - hilgir, saw - hilgir ... 41.-hinêr: Ev rayekji lêkera "hinartin nê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê hinartinê radibe" dihewîne. Mînak: bang-hinêr, peyam-hinêr. .. 315 42.-hingêv: Ev rayek ji lêkera "hinga/tin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê hinga/tinê radibe" dihewîne. Mînak: dar-hingêv, derb-hingêv, rim-hingêv, şûr-hingêv, tîr-hingêv ... 43.-jen: Ev rayek ji lêkera "jentin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê bi karê jentinê radibe" dihewîne. Mînak:
agir-jen, ar-jen, av-jen, ba-jen, bilûr-jen, bû-jen, hirî-jen, keman-jen, kevan-jen, Iiva-jen, muzik-jen, nû-jen ... 44.-jimêr: Ev rayek ji lêkera "hejmartin nê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê hejmar/inê radibe" dihewîne. Mînak: dem-jimêr, peyv-jimêr. .. 45.-keft: Ev rayek ji lêkera "ketin nê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê ketinê radibe" dihewîne. Mînak:
dest-keft, ser-keft-î ... 46.-ken: Ev rayekji lêkera "kenîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê ku bi karê kenînê radibe" dihewîne. Mînak: dev-ken, ru-ken ... 4 7.-kel: Ev rayekji lêkera "kelinl'ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê ke/înê radibe" dihewîne. Mînak:
ber-kel, dû-kel..; 48. -kê ş: a) Ev rayekji lêkera "kêşan'îê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê bi karê kêşana dûyî radibe" dihewîne. 316
Mînak: cixare-kêş, esrar-kêş, qelûn-kêş ... b) Ev rayekjî lêkera "kêşan'tê bi dest dikeve û wateya "kesê ku bi karê kêşanê radibe" dihewîne. Mînak:
bal-kêş, cefa-kêş, dil-kêş, ser-kêş, şûr-kêş, zehmet-kêş, ziyan-kêş ... 49.-kil: Ev rayekji lêkera "kilandin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê kilandinê radibe" dihewîne. Mînak: dew-kil ... 50.-kir: Ev hêman teşeyê lêkera "kirin nê yê dema borî ya têdeyî ye û wateya "kesê/tiştê ku bi karê kirinê radibe" dihewîne. Mînak: dest-kir, kar-kir, mal-kir, şixul-kir ... 51.-kirr: Ev rayekji lêkera "kirrîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê k irrînê radibe" dihewîne. Mînak: bi-kirr ... 52.-koj: Ev rayekji lêkera "koştin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê koştinê radibe" dihewîne. Mînak:
dar-koj, eyar-kej, hestî-ko] ... 53.-kol: Ev rayek ji lêkera "kolîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê kolinê radibe" dihewîne. Mînak: erd-kol, pî-kol-î ... 54.-kuj: Ev rayekji lêkera "kuştin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê kuştinê radibe" dihewîne. 317
Mînak: agir-kuj, bi-kuj, dest-kuj, karwan-kuj, mêr-kuj, mêş-kuj, spî-kuj, xwekuj ... 55.-kut: Ev rayek ji lêkera "kutan "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê kulanê radibe" dihewîne. Mînak:
ban-kut, dan-kut, dar-kut, mîr-kut, sîr-kut. .. 56.-leq/leqe: Ev rayek ji lêkera "leqîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê leqînê radibe" dihewîne. Mînak: çene-leqe/çeleqe, dev-leq/devloq ... 57.-mal: Ev rayekji lêkera "maliştin "ê bi dest dikeve û wateya "tiştê ku bi karê maliştinê radibe" dihewîne. Mînak:
dest-mal, pêşte-mal. .. 58.-mêjlmij: Ev rayek ji lêkera "mêtin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê mêtinê radibe" dihewîne. Mînak: mar-mêj (mar-mij), şîr-mêj (şîr-mij), xwîn-mêj (xwîn-mij) ... 59.-nas: Ev rayek ji lêkera "nasîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê bi karê nasînê radibe" dihewîne. Mînak:
aborî-nas, civak-nas, çav-nas, rê-nas, rojhilat-nas, stêr-nas ... 60.-nihêr/nêr: Ev rayek ji lêkera "nêrîn" bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê nêrînê radibe" dihewîne. Mînak: çav-nêr, nexweş-nêr, zarok-nihêr (zarok-nêr) ... 61.-nişîn: Ev rayek ji lêkera "niştin "ê bi dest dikeve û wateya "ciyê ku kes lê rûniştine" dihewîne. 318
Mînak: kurd-nişîn, nûr-nişîn, şah-nişîn ... 62.-nivîs/nûs: Ev rayek ji lêkera "nivisîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê nivisînê radibe" dihewîne. Mînak:
çare-nûs, çîrok-nivîs (çîrok-nûs), dest-nivîs, rast-nivîs, ser-nivîs ... 63.-parêz: Ev rayek ji lêkera "parastin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê ku bi karê parastinê radibe" dihewîne. Mînak: ba-parêz, bas tan-parêz, bext-parêz, kevn-e-parêz, welat-parêz, xweparêz ... 64.-pîv: Ev rayek ji lêkera "pîvandin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê pîvandinê radibe" dihewîne. Mînak: germ-pîv ... 65.-perest: Ev hêman, li gorî dema borî ji lêkera "peres fin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê perestin radibe" dihewîne. Mînak:
agir-perest, aştî-perest, ax-perest, bajar-perest, gel-perest, herêrn-perest, kevne-perest, kornar-perest, mal-perst, namûs-pere st, netewe-perest, nîjad-perest, ol-pere st, pût-perest, 66.-revîn: Ev rayek ji lêkera "revandin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi revandinê radibe" dihewîne. Mînak: bal-revîn, çav-revîn, ç tik-re vîn, derd-revîn, dil-revîn, kul-revîn, tirs- revîn, xem-revîn ... 67. -pêj: Ev rayekji "pehtin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê pehtinê radibe" dihewîne. Mînak: aş-pêj, nan-pêj ... 319 68.-rêjJ-rij: Ev rayek ji lêkera "rêtin Hê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê rijtinê radibe" dihewîne. Mînak: av-rêj, hesin-rêj, xwîn-rêj ... 69.-saz: Ev rayek ji rayeka dema niha ya lêkera Farisî "saxten Hê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê sazkirinê radibe" dihewîne. Mînak:
aş-saz, bar-saz, berçavk-saz, çek-saz, derman-saz, diran-saz, hebûn-saz, hevok-saz, kar-saz, komel-saz, pîşe-saz, plan-saz ... 70. -s tîn: Ev rayekji lêkera "standin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê ku bi karê standinê radibe" dihewîne. Mînak: ruh-stin. .. 71.-soj: Ev rayekji lêkera "sotin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê sotinê radibe" dihewîne. Mînak: ceger-soj, dil-soj, mal-soj ... 72.-şo: Ev rayekji lêkera "şûştin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bikarê şûştinê radibe" dihewîne. Mînak:
cil-şo, firaq-şo, ser-şo, mirî-şe ... 73.-şikînJşikên: Ev rayek ji lêkera "şikandin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê şikandinê radibe" dihewîne. Mînak: balafir-şikên, şekir-şikîn ... 74.-tiraş: Ev rayek ji lêkera "tiraş tin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê tiraştinê radibe" dihewîne. Mînak:
dar-tiraş, qelem-tiraş, ser-tiraş ... 320
75.-veşêr: Ev rayek ji lêkera "veşartin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê veşartinê radibe" dihewîne. Mînak:
eyb-veşêr, dîn-veşêr, deng-veşêr, raz-veşêr... 76.-xenêq: Ev rayek ji lêkera "xeniqîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi karê xeniqînê radibe" dihewîne. Mînak: gur-xenêq, pez-xenêq ... 77.-xwir: Ev rayek ji lêkera "xwarin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi xwarinê radibe" dihewîne. Mînak:
ber-xwir, goşt-xwir, ked-xwir, kurtêl-xwir, mirov-xwir, nan-xwtr, xem- xwir, xêr-xwir, xwîn-xwir ... 78.-xwaz: Ev rayek ji lêkera "xwastin "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi xwastinê radibe" dihewîne. Mînak:
aştî-xwaz, azadî-xwaz, başîtî-xwaz, dad-xw az, dahatû-xwaz, da-xwaz, dil-xw az, maf-xwaz, şerr-xwaz, xême-xwaz, xêr-xwaz ... 79.-za: Ev rayek ji lêkera "zayîn "ê ji teşeyê dema borî ya têdeyî bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi zayînê radibe" dihewîne. Mînak: bira-za, heval-za, mam-za, mê-za, mir-za, neft-za, nêr-za, nû-za, raste-za, şehre-za, xwe-za ... 80.-zan: Ev rayek ji lêkera "zanîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi zanînê radibe" dihewîne. Mînak:
bazar-zan, cî-zan, dane-zan, deng-zan, dîrok-zan, fêl-zan, henek-zan, hîle-zan, hiqûq-zan, hurmet-zan ... 81.-zar: Ev rayek ji lêkera "zarîn "ê bi dest dikeve û wateya "kesê/tiştê ku bi zarînê radibe" dihewîne. 321 Mînak:
dil-zar, teng-e-zar. .. Nîşe: Hinek raye kên van lêkeran, dema ku qertafên çêker digirin ji wan peyvên nû çêdibin, Mînak: bêj-e, ger-ok, gihan-ek, go-van, guher-bar, kuj-er, mij-ok, parêz-er, pêjer, rêj-e, xwir-e, xwaz-gîn, za-yend ... 322 RASTNIVîSA HINEK PEYVAN Di warê rastnivîsa Kurmanc] de gellek alozî hene û gellek kes awayên cuda cuda bi kar tînin. Ev yek rê li ber tevliheviyan vedike û têgihîştinê asteng dike. Ez li ser hinek pirtûk û ferhengan xebitîm, ez li awayên peyvan ên ku pirr tên bikaranîn geriyam û min lîsteyek amade kir. Min awayên çewt û rast li ber hevdu dan ku tevlihevî û pirsgirêk berbiçav bibin. Helbet dê kêmasiyên vê lîsteyê hebin, lê ev xebat di ji bo rastnivîsê dê bibe pêlikek. çewt: ---+ Rast A abûr: ---+ abor a nûka: ---+ a niha arhandin: ---+ arihandin arîkar: ---+ alîkar asman: ---+ asîman aşiv: ---+ eşêf aşîtî: ---+ aştî aşkere: ---+ eşkera Awesta: ---+ Avesta . .
aclS: ---+ ac1Z adiz: ---+ aciz aferîm: ---+ aferîn ageh: ---+ agah agirdan: ---+ agirdank ajel: ---+ ajal a1istin: ---+ alastin alosî: ---+ alozî alûçe: ---+ alûce amac: ---+ armanc awur: ---+ awrr ayinde: ---+ ayende azib: ---+ azeb azman: ---+ ezman . .
amoJger: ---+ amojgar ana: ---+ niha a niho: ---+ aniha a nika: ---+ a niha anî: ---+ enî B ba: ---+ bal bab: ---+ bav bahar : ---+ bihar 323
bajo: ~ biajo balefrrr: ~ balafrrr bandûr: ~ bandor bas: ~ behs bastîq: ~ bastêq befr: ~ berf beha: ~ biha behec: ~ behic behecîn ~ behicîn bahs: -7 behs beheşt: ~ bihuşt behetîn: ~ behitîn behlican: -7 balîcan bela: -7 bila (bilanî) belepaş: -7 berepaş beleseb: ~belesebeb belgî : ~ balgî be lk: -7 be 19 belovajî: -7 berevajî belox: -7 beloq belû: ~berrû beramber: ~ beranber beraştin: -7 biraştin berbad: -7 berbat berbû: -7 berbûk bergîl: -7 bergîr berhevker:~ berhevkar berîkirin: -7 bêrîkirin beroşk: -7 berojk bersîv: ~ bersiv berik: -7 berîk berûş: ~ beroş bêçi: ~ pêçî bêhtir: ~ bêtir bêyder: ~ bênder bihnijîn: -7 bêhnijîn bihorîn: ~ bihurîn bihust: ~ bihost bimêne: ~birnîne (lkr.) binefş: -7 binevş birêne: ~ binêre (lkr.) bişa vtin: ~ bişaftin bişkifm: ~ bişkivîn bişkof: -7 bişkok bizrik: ~ pizrik bivêje: ~ bibêje (lkr.) bivînin: ~ bibînin (lkr.) bîn: ~ bêhn biso: -7 pîşo bost: ~ bihost buhişt: ~ bihuşt buhurandin.-» bihurandin bust: ~ bihost buxçe: ~ boxçe bûrin: ~ bihurîn (lk r.) bûsat: ~ pûsat C canega: ~ conega/ciwanga cenk: ~ ceng cerk: ~ cerg cêv: -7 cêb cida: ~ cuda cidiyet: ~ ciddiyet . . cigare: ~ cjxare cineh: ~ cinah cihan: ~ cihan cîan: ~ cihan cih: ~ cih/cî cînar: ~ cîran conge: -7 conega/ciwanga cur be cur: ~ cur bi cur 324 ç
çemil: ~ çembil çenber: ~ çember çeşît: ~ çeşîd çewa, çewan: ~ çawa/çawan çikos: ~ çikûz . . çrre: ~ çrra ÇIX1Z: ~ çixêz çok: ~ çong D dabe: ~ dehbe dabik: ~dafik dadianî: ~ datanî (lkr.) dagîr: ~ dagir dagîrker: ~ dagirker dahl: ~ dehl dalde: ~ talde danî: ~ dianî (lkr.) daşil: ~ daşir dawşandin: ~ daweşandin daxwazker: ~ daxwazkar dayîk: ~ dayik debançe:~ demançe dehnû: ~ danû dehul: ~ dahol derbaz: ~ derbas derbirin: ~ derbirîn derge: ~ dergeh derge ban: ~ dergevan derînce: ~ derence derpî: ~ derpê Dersim: ~ Dêrsim derva: ~ derve derxûm: ~ derxûn desgeh:~ dezgeh destbira: ~ destbirak destlimêj-» destmêj destû: ~ destî devançe:~ demançe devxûn: ~ derxûn dewe:~ dawe de zma 1: ~ destmal dezgirtî: ---+ destgirtî dên: ~ dêhn dêriz: ~ dêris dihiliya: ~ diheliya (lkr.) direw: ~ derew dişwar: ~ dijwar dixwast: ~ dixwest dizdan: ~ cuzdan dîsin: ~ dîsa domam: ~dotmam dunya: ~ dinya E ebr: ~ ebir ecilandin: ~ ecinandin egît: ~ egîd enbaz: ~ embaz encax: ~ ancax ese: ~ eseh estewr: ~ stewr estî: ~ hestî eşkere: ~ eşkera eşîrat: ~ eşîret e tle bî: ~ atlahî ezêb: ~ ezeb ênî; ~ enî 325
F fanolî: ---+ fanorî fanûs: ---+ fanos fatireşk: ---+ fatereşk fasûle: ---+ fasûlî fatore: ---+ fatûre fayda: ---+ fêde fehêt: ---+ fehît feqe: ---+ feqî feraq: ---+ firaq fereh: ---+ fireh fire: ---+ fireh firotan: ---+ firotin firq: ---+ ferq fitilandin: ---+ fetilandin fiqên: ---+ fîqin G galgal: ---+ galegal gelimşe: ---+ gelemşe gere: ---+ gerek gerik: ---+ gêrik gewrandin: ---+ gewirandin geya: ---+ glya gêle: ---+ gêre gê laz: ---+ ge lyaz gilih: ---+ gilî gimgimok: ---+ gumgumok girover: ---+ gilover gîsn: ---+ gîsin go: ---+ got (lkr.) gohar: ---+ guhar gok: ---+ gog gowend: ---+ govend goz: ---+ gûz gozek: ---+ gûzek guhdêr: ---+ guhdar gulberoşk: ---+ gulberojk gune: ---+ guneh gustîl: ---+ gustîlk guwaştin: ---+ guvaştin H haş bûn: ---+ aş bûn hawa: ---+ hewa hawîr: ---+ hawir hawîrdor: ---+ hawirdor hawurdor: ---+ hawirdor hebs: ---+ heps hefda: ---+ hevda heftsed: ---+ hefsed heg, hege: ---+ heger heja: ---+ hêja hejar: ---+ hêjar hejmêr: ---+ hejmar heker: ---+ heger helawestin : ---+ hilawistin helbijartin: ---+ hilbijartin helkirin: ---+ halkirin helpekin: ---+ hilpekin helwa: ---+ helaw hemî: ---+ hemû hemin: ---+ hemin henas: ---+ henase henav: ---+ hinav hencet: ---+ hincet henî: ---+ enî herem: ---+herêm herivtin: ---+ heriftin he rvîş im: ---+ hevrîşim hesandin: ---+ hisandin hesav: ---+ hesab he sîn: ---+ hesin hestû: ---+ hestî 326 heş:----+hiş heşêf: ----+ eşêf heşdeh: ----+ hejdeh hetaw: ----+ hetav hetiketî: ----+ hetîketî hevirrnêş: ----+ hevrîşim Hevlêr: ----+ Hewlêr hewal: ----+ heval hew ez: ----+ ewez hewqas: ----+ ewqas hewar: ----+ hawar hewr: ----+ ewr hewser: ----+ hevser heywan: ----+ eywan hêdî: ----+ êdî (hkr.) hûqûq: ----+ hiqûk bikim: ----+ hukim hilîn: --+ he1înlhe1iyan (Ikr.) him: ----+ hem his in: ----+ hesin himbûn: ----+ hînbûn hîvî: ----+ hêvî hûnandin: ----+ honandin hunda: ----+ winda hundur: ----+ hundir hungulîsk: ----+ hingulîsk hustû: ----+ stû 1 ilorî: ----+ hilorî incas: ----+ încas inda: ----+ wenda/winda ingulîsk: ----+ hingulisk is tû: ----+ stû isan: ----+ wisa/wisan istêrk: ----+ stêrk izraîl: ----+ ezraîl Î îfleh: ----+ îflah ija, ijar: ----+ îcar în: ----+ ÎIÛ încar: ----+ îcar îmza: ----+ îmze îtaetker: ----+ îtaetkar îxtiyar: ----+ extiyar îstasyon: ----+ stasyon J jehir: ----+ jehr jengal: ----+ jengar jêder: --+ jêderk jidandin: ----+ şidandin jjo: ----+ jûjî . .
jorxan: ----+ Jorxane K kabos: ----+ kabûs kamiran: ----+ kamran karîkator: ----+ karikatur karkir: ----+ karker ka wuk: ----+ kawik kaxez: ----+ kaxiz kaxit: ----+ kaxiz kedxur: ----+ kedxwar ke fç ik: ----+ kevçik kefçî; ----+ kevçî kefjal: --+ kevjal kehil: ----+ kihêl kelebçe: ----+ kelemçe ke leng: ----+ kereng keleparçe: ----+ kelepaçe keleste: ----+ kereste kelex: ----+ kelax kelgirî: -- kelegiri/kelogirî 327 ke Imê 1: -- kelmel kelpîç: -- kerpîç kennençe: -- kennançe kendir: -- kindir kepû: -- kepî kerîdar: -- kirîdar kernnorî: -- kunnorî ke sîp: -- kesib kesîv: -- kesib kesp: -- kesb ke vzan/qizw an: -- kizwan kewan: -- kevan ke wanî: -- kevanî kewn: -- kevn kewran: -- karwan kezev: -- kezeb kezexanctin: -- kezixandin kezexin: -- kezixîn kês: -- keys kiflet: -- kuf1et kifşlkivş: -- keşf kirbît: -- kibrit kilot: -- kîlot kirib: -- kirîv kirnnî: -- kurmî kiror: -- kilor kirvît: -- kibrit kiryaz: -- gelyaz kivav: -- kebab kiwar: -- kibar kiwar: -- kewar kîrko: -- kriko kiso: -- kûsî kîşwer: -- kişwer kolîdar: -- koledar koloz: -- kolos konner: -- komir konçal: -- koncal kûvî: -- kovî kufên: -- kurm kuf1et: -- kulfet kulênnek: -- ku1înnek kumbed: -- kumbet kuncik: -- quncik kurdonde: -- kordunde kuwark: -- kuvark kuwî: -- kuvî kûnnêt: -- kumêt L labikandin: -- lebikandin lablabok: -- lavlavk lannba: -- lennba lavekar: -- lavakar lawij: -- lavij Iawje: -- lavij lazinnatî: -- laznnatî legen: -- legan lehêf -- lihêf lehîztok: -- leyîstok lendik: -- landik lenet: -- lanet lennpe: -- lennba leş: -- laş lewlewî: -- leblebû lexer: -- laxer leyrnûn: -- lînnon lêrna: -- lewnna lê nuhartin: -- lê nihêrtin Iê nîştin: -- lê niştin lila v: --!îla v limêj: -- ninnêj liqat: -- leqat livîn: -- nivîn 328
lokis: ~ lokiz lohb: ~ loleb lorik: ~ lorik luqme: ~ loqme M mad: ~ mehd macer: ~ macrr madtirş: ~ me hd tirş mah: ~ meh mahf: ~ mehf mafbûn: ~ mehfbûn maliştin: ~ malaştin (lkr.) malza.ro: ~ malza.rok malxirav: ~ malxerab malxu: ~ malxwe mandala: ~ mandele mandel: ~ mandele mange: ~ manga mantik: ~ mantiq maraz: ~ merez maşoq: ~ maşûq medh: ~ meth mecrefe: ~ micirfe mecûn: ~ macûn mehîj: ~ mewij mejî: ~ mêjî mehrecan: ~ mîhrîcan mehw: ~ mehf mehwan: ~ mêvan mehyet: ~ maiyet mekroh: ~ mekrûh mele: ~ mela melheb: ~ melêv melhêf: ~ melêv melêb: ~ melêv meliştin: ~ malaştin melkez: ~ melkis menend: ~ manend me qle dûz: ~ meqnetîz mereq: ~ meraq meraz: ~ merez merhamet: ~ merhemet merhele: ~ merhale merg: ~ mêrg med: ~ mirov merkemot: ~ melkemot merov: ~ mIrOV mem: ~ meriv mesilhet: ~ meslehet merzel: ~ mezel me sîn: ~ misîn methel: ~ metel methelok: ~ metelok metro: ~ metr meved: ~ mevred meyij: ~ mewij meznatî; ~ mezinatî mêlkemot: ~ melkemot mêrdezme: ~ mêrdezime rnêrxwas: ~ mêrxas mêtînger: ~ mêtinger mêzên: ~ mêzîn mic ilge: ~ miç ilge miçkul: ~ bişkul midîr: ~ midûr mihreb: ~ mihrap mihrecan: ~ mîhrîcan mihrêban: ~ mihriban mikûn: ~ mimkûn mindal: ~ mendal miqilik: ~ miqilk mirç ên: ~ mirç în mirdal: ~ mirdar 329 mirêbe: ---t mirêba mirêz: ---t mirês mirhov: ---t mirov mitrib/mirtiv: ---t mirtib mirûs: ---t mirrûz misken: ---t mesken rnişak: ---t mişag mitran: ---t metran mitî!: ---t mitê! . . lnIyeser: ---t lnIYaser nûh: ---t mih/mî mîla k: ---t mê lak mikut: ---t mîrkut rnîtan: ---t mintan mîtîng: ---t mitîng mofik: ---t movik momik: ---t mûmik motk: ---t motik moziqirt: ---t mozeqirt mowij: ---t mewij mucehwer: ---t mucewher mukum: ---t mukim muhrik: ---t morîk mumkûn: ---t mimkûn muqewele: ---t muqawele musa!et: ---t musellet musebeqe: ---t musabeqe muşext: ---t mişext mutehîd: ---t muteahîd mûristan: ~ moristan mûzîk: ---t muzîk N naçar: ---t neçar naha: ---t niha nala: ---t nola nagon: ---t nogm naqûs: ---t naqos nasîb: ---t nisib navbên: ---t navbeyn navbênçî: ---t navbeynkar navting: ---t navteng nawaze: ---t nuwaze nawçe: ---t navçe ne jdî: ---t nijdî nehşî: ---t naşî nejd: ---t nijd nene: ---t nane nenûk: ---t neynok neqev: ---t neqeb neqew: ---t neqeb neqil: ---t neq! neqşandin: ---t neqişandin neqitîn: ---t niqutîn nerdîwan: ---t nerdewan ne rx: ---t rurx nerxandin: ---t nirxandin nesil: ---t nesl netirandin: ---t nitirandin nevs: ---t nefs nexoş: -+ nexweş newtik: ---t niftik nexaş: ---t nexweş newzin: -+ nûzîn neynûk/nênûk: ---t neynok neyt: ---t niyet/nêt nêvî: ---t nîvî nift: -+ neft nig: ---t ling nifaq: ---t nîfaq nihe: -+ niha niheq: -+ neheq nihînî: -+ neyînî nikil: ---t nikul 330
nimê: ~ nimêj nimênandin: ~ nimandin nipixandin: ~ nepixandin nipixîn: ~ nepixin niqitîn: ~ niqutin niqte: ~ nuqte nişiv: ~ nişîv niştiman: ~ niştiman nivêj: ~ nimêj niwaztin: ~ niwastin nixa vtin: ~ nixaftin l1lZ1111: ~ nizm nînik: ~ neynok nîvcû: ~ nîvco nîvîşikan: ~ nivişkan nuha: ~ niha nuho: ~ niha nuqt: ~ nutq nuxte: ~ nuqte o ojdan: ~ wijdan oqyanûs: ~ okyanûs p pabende: ~ pabend padşah: ~ padîşah page: ~ pageh paldang: ~ paldank paldim: ~ paldûm palûr: ~ pilor palzûm: ~ parzûn pan: ~ pehn paqiş: ~ paqij paras û: ~ parsû parxane: ~ parxan pasa van: ~ pasvan pasban:~ pasvan pasta: ~ paste patereşk: ~ fatereşk patî: ~ pehtî pa tin: ~ pehtin paxel: ~ paxil pa yîtext: ~ paytext pe Iç ixandin: ~ pelçiqandin pelçixin: ~ pelçiqîn peleguşk: ~ belegoşk peleng: ~ piling pelpizêk: ~ pirpizêk pejin: ~ pêjn pelçixandin: ~ pelçiqandin pe Iç ixîn: ~ pelçiqîn pembo: ~ pembû pemo: ~ pembû pemû: ~ pembû penbe: ~ pembe penbû: ~ pembû peyde: ~ peyda peransû: ~ parsû perepaş: ~ berepaş perepêş: ~ berepêş perhîz: ~ parêz perixandin: ~ pelixandin pertûk: ~ pirtûk pestix: ~ bastêq peyitandin: ~ peyitandin peyde: ~ peyda peytext: ~ paytext peywendî; ~ pêwendî peywestî: ~ pêwîstî peywîst: ~ pêwîst peyxamber: ~ pêxember pezkûvî: ~ pezkovî pêpelink: ~ pêpeling 331 pêşe: ~ pîşe pêşgîr=» pêjgir pêwist: ~ pêwîst pifên: ~ pifin pihnijandin: ~ bêhnijandin pihnijîn: ~ bêhnijin pijik: ~ pizrik pijkoj: ~ bişkok pirtal: ~ perta 1 pirtûqal: ~ porteqal pişirîn: ~ biş irîn pişkul: ~ bişkul pixare: ~ pixêrî . . pIZmam: ~ pismam pînpînk: ~ pinpinîk pipîk: ~ pîpik pîvonk: ~ pîvong pîza v: ~ pîvaz polês: ~ polîs pîvonk: ~ pîvong pîzank: ~ pîzang pîza v: ~ pîvaz posad: ---7 posat propaxande: ---7 propaganda pûxte: ---7 puxte Q qaçik: ~ qaçor qahfik: ~ qafik qampanya: ~ kampanya qamûş: ~ qarniş qanat: ~ qanad qane: ~ qaneh qankol: ~ kankol qanz: ~ qaz qaqil: ~ kakil qaqût: ~ qaqot qaranfîl: ~ qerenfil qase: ~ kase qaspûn: ~ qapsûl qaşing: ~ qaşil qayîl: ---7 qayil qayiş: ~ qayîş qebhet: ---7 qebehet qedir: ---7 qedr qcfrax: ---7 qebrax qehfik: ---7 qafik qelefat: ~ qelafet qenaet: ~ qeneat qepût: ~ qapût qerac: ---7 qeraç qerbaş: ~ qerwaş qerrnûçok: ---7 qermiçok qernefil: ---7 qerenfil qerqîtik: ~ qerqitk qerqot: ---7 qerqode qesav: ~ qesab qese: ~ qIse qesewat: ~ qesawet qe şûl: ~ qeşûr qêjîn: ~ qîjîn qêrîn: ~ qîrrin qetil: ~ qe tl qewd: ~ qeyd qewraş: ~ qerwaş qeynat: ---7 qenaet q ibrax: ---7 qe brax qilafisk: ---7 qelefisk qilonç: ---7 qiloç qilozn: ---7 qiloz qtrar: ---7 qerar qirêc: ---7 qirêj qirmiçaq: ~ qermiçok qtroctr: ---7 xrrecir 332 qirqilandin: ~ qilqilandin qirqilîn: ~ qilqilin qizwan: ~ kizwan qoalisyon: ~ koalîsyon qolej: --+ ko lej qomîser: ~ komîser qomîsyon: ~ komîsyon qomunîst: ~ komunîst qomunîzm: ~ komunîzm qongre: --+ kongre qonser: --+ konser qonserve: ~ konserve qonvoy: --+ konvoy qooperatîf: --+ kooperatîf qopal: --+ gopal qortan: ~ kurtan qoşxane: ~ qûşxane qum: ~ qufl qûçik: --+ kuçik qulipandin: ~ qulibandin qulteyn: --+ quleteyn qumbara: --+ qumbere qumqumok: --+ gumgumok qûpon: ~ qupon qurçini: --+ qirçinî qurisîn : ~ qerrisîn quwet: ~ qewet R raburîn: ~ raborîn raftar: ~ reftar rag: --+ reh ragehandin: ~ ragihandin rawir: ~ lawir recifandin: ~ ricifandin recifm: --+ ricifm reçel: --+ rîçal rehoştin: --+ rihoştin rehwan: ~ rewan reilandin: --+ rihilandin re ilîn: --* rihilîn renza: ~ ranza rewas: ~ ribês rewende: ~ rewendî rewil: --+ lawir rewneq: --+ rewnaq rewrew: --* rewrewk reqên: --* reqîn rêbuwar: --+ rêbiwar rêgah: --* rêgeh rêgiz: --* rêgez reşît: --+ reşîd rêştin: ~ rêtin rêvîn: --+ rêvin rig: ~ rik rih: --+ ruh (giyan) rih: ~ rî/rih riha 1: --+ rewal rihet: --* rehet rihnî: ~ ronî rikat: --+ rekat rike: ~ rekeh rikeb: --+ rikêb risyank: --+ rizyank . . nşm: --* nşme rivî; --* rovî rizge: ~ rizde nzvan: ~ rezvan risikin: --* rûsikîn rîwayet: ~ riwayet roava: --+ rojava rohilat: ~ rojhilat rohnî: --+ ronî rûda w: --+ rûda v 333
rûkêf: ~ rikêb rûper: ~ rûpel rûvî; ~ rovî ruxandin: ~ rûxandin ruxin: ~ rûxîn S safûk: ~ safok salûx: ~ salox satircemî: ~ satilcanî sawar: ~ savar sazman: ~ sazûman sebab: ~ sebav sebir: ~ sebr sedeqet: ~ sedeqat sehet: ~ saet sehet.-» sihet sêhrebaz: ~ sêhrbaz sehw: ~ saw selam: ~ silav selamineleykinu-e selamunaleykum selawat: ~ selewat selehiyet: ~ selahiyet semah: ~ sema semed: ~ sedem semtûr: ~ sentûr sengû: ~ sengo sere ser: ~ seranser sernişûv: ~ sernişîv sernixwîn: ~ sernixûn seropî: ~ serûpê serpirişt: ~ serperişt serqût: ~ serqot serteser: ~ sertaser serve birin: ~ bi ser ve birin serve bûn: ~ bi ser ve bûn serw: ~ serwî setem: ~ stem setlican: ~ satilcan sewesî: ~ sewsî sêhir: ~ sêhr sêlik: ~ selik (zembil) sênik: ~ sênik sêr: ~ seyr sêrangeh: ~ seyrangeh sêsed: ---+ sê sed sêşemb: ---+ sêşern sêtî: ~ sihêtî sibat: ~ sebat sibe: ~ sibeh silam: ~ silav simêl: ~ simbêl sinbêl: ~ simbêl sinbil: ---+ simbil sinç: ~ sênc sipardin: ~ spartin SIpas: ~ spas sipehî: ~ spehî sipî: ~ spî sipindar: ~ spîndar siqêf: ~ sixêf sirûşt: ~ siruşt sivat: ~ sebat sive: ~ sibeh sixûr: ~ sîxur . . SIyar: ~ SIwar sIyax: ~ sewax sînç: ~ sinc sîsik: ~ sîsark sîta v: ~ sîta vk sîxorte: ~ sîgorte sofre: ---+ sifre somya: ~ somye . . sosmg: ~ sosm 334 standin: ---> stendin stî: ---> stû sto: ---> stû strih: ---> strî sûdwar: ---> sûdwer suhtin: ---> sotin sulav: ---> sûlav sund: ---> sond sûnd: ---> sond sm: ---> sor suwar: ---> stwar Ş şikênastin: ---> şikandin (lkr.) şekil: ---> şikl şeplZe: ---> şerpeze şerjêkirin: ---> serjêkirin şerpandin: ---> şelpandin şerwal: ---> şarwar şew: ---> şev şewutîn: ---> şewitîn şêhr: ---> şêr şêlihandin: ---> şelihandin şêrin: ---> ŞîrÛ1 şêwrdar: ---> şêwirdar ŞêyÛ1: ---> ŞihÛ1 şibihandin: ---> şibandin şijûn: ---> şûjin şikat : ---> şikayet şilape: ---> şilope şilû: ---> şolî şimaq: ---> şîrmaq şingên: ---> şingîn şiqêr: ---> şikêr şiqîn: ---> ŞîqÛ1 şiqul: ---> şixul şivak: --->şibak şiyandin: ---> şandin şkand in: ---> şikandin şîiing: ---> şûjin şîşe: ---> şûşe şîtik: ---> şûtik şîv: ---> şûv şîwaz: ---> şêwaz şofer: ---> şofêr şoreşgêr: ---> şoreşger şonş: ---> şoreş şov: ---> şûv şûf : ---> şûv T tade: ---> tehde tahew: ---> tihokltahûk talaş: ---> telaş taloz: ---> tolaz ta1îh: ---> talih tamar: ---> damar tam: ---> tehm tame: ---> dama tandan: ---> tehndan (lkr.) tapî: ---> tapo taqdim: ---> teqdim tasûwas: ---> tasewas ta vger: ---> tevger tafil: ---> ta vil taw: ---> tav tawandin: ---> tewandin tawang: ---> tewang ta w il: ---> ta vil teahût: ---> teahûd tebançe: ---> demançe tefsik: ---> tepsîk tefş: ---> tevş tehesandin: ---> tehisandin 335 tehû: -+ tahûk tejî: -+ tijî tekil: -+ têkil tekilî: -+ têkilî tekoşîn: -+ têkoşîn teles: -+ teres tamaşe: -+ temaşe temûl: -+ tehemûl tenaşo: -+ teneşo tenbel: -+ tembel tengizandin: -+ tengijandin tengizîn: -+ tengijîn tenûke: -+ teneke teqsir: -+ texsîr teraf: -+ tiraf teral: -+ tirral tercî: -+ tercîh terence: -+ derence teris: -+ terez terkiwelat: -+ terkewelat terkîser: -+ terkeser teşirêsik: -+ teşirêsk teşît: -+ çeşîd teşxele: -+ teşqele teva: -+ teba tevlîhev: -+ tevlihev tevneger: -+ tevneker tevzênok: -+ tevzînok tevşû: -+ tevşo tewa: -+ teba tewa: -+ tawe tewn: -+ tevn texsît: -+ teqsît tezkere: -+ teskere têhn: -+ dêhn (bal) têjk: -+ çêjik têkilî: -+ têkilî têkûz: -+ tekûz ti: -+ tu (cnv.) tifing: -+ tiving tifl: -+ tif Il tifsî: -- tepsi tilq: -- dilq timatîk: -- otomatik timam: -- temam tine: -- tune tingijîn: --+ tengijîn tintêl: -+ timtêl tip: --+ tib tirrale: --+ tirral tirh: -+ terrh tirince: --+ derence tirincû: -- tirincî tirij: --+ tîrêj tirşûk: -- tirşok tiş tîl: --+ tiş tîr tivaq: --+ tifaq tivik: --+ tifik tivş. -+ tevş tîrej: --+ tîrêj tîroşk: --+ tîrojk tixwib: --+ tixûb tiyar: --+ teyar tijkirin: -+ tûjkirin tîroşk: --+ tîrojk tove: -+ tobe tof: --+ tov tofil: --+ tovil totiştîl: -+ tiştîr tof: --+ tov tofil; --+ tovil toxm: --+ toxim tule: --+ tûle tundrew: --+ tundraw 336 turune: ----+ turinc tuxm: ~ toxim tûjik: ----+ tûzik till: ----+ tol tûpişk: ----+ dûpişk tûtin: ----+ titûn tw~: ----+ tûj U unda: ----+ winda/ wenda usa, usan: ----+ wisa, wisan ustri: ----+ strî Û ûedan: ----+ wijdan ûha: ----+ wiha ûs tûrî: ----+ strî V vaca: ----+ vajî vapor: ----+ vapûr veguhostin: ----+ veguhastin vêhisandin: ----+ vêsihandin vehûnandin: ----+ vehonandin ve lezandin: ----+ vezelandin vemaliştin: ----+ vemalaştin veniştin: ----+ veniştin verqilin: ----+ vearqilin veşirtî: ----+ veşartî vên: ----+ vin vingên: ----+ vingin W wele: ----+ welleh welo: ----+ wilo wenî; ----+ wam weqaet: ----+ wuqeat werg: ----+ werge wesa: ----+ wisa/wisan weşangêr: ----+ weşanger wesif: ----+ wesf wicdan: ----+ wijdan win: ----+ hûn winî: ----+ wanî wistî: ----+ stû wusa: ----+ wisa/wisan X xaf: ----+ xav xaîn: ----+ xayin xame: ----+ xama (hkr.) xang: ----+ xweng xardirop: ----+ gardirop . .
xarm: ----+ xwarm xarzî: ----+ xwarzê xasar: ----+ xesar xastin: ----+ xwestin xayî: ----+ xweyî xayis: ----+ xa yîs xazgînî: ----+ xwazgînî xazî: ----+ xwezî xazil: ----+ xwezil xeden: ----+ xedeng xelmaş: ----+ xilmaş xemse: ----+ xernze xemtan: ----+ xeftan xemxor: ----+ xemxwlf xend: ----+ xeynî xenîp: ----+ xenîm xerad: ----+ xerrat xerav: ----+ xerab xerç: ----+ xerc xerîq: ----+ xerîk xerîv: ----+ xerib 337
xeter: - xetere xet.n: - xitm xevat: - xe bat xever: - xeber xevtan: - xef tan xewer: - xeber xewf: - xof xewgêr: - xew ger xewroşk: - xeberoşk xewx: - xox xeyîdîn: - xeyidîn xêzan: - xizan xilamî: - xinamî xilas: - xelas xilat: - xelat xilaz: - xe las xilmiş: - xilmaş XJrUZ: - XlillS xirab: - xerab xirav: - xerab .. .. xrrocrr: - xrrrecirr X1Sar: - xesar X1Sun: - XlZffi xişir: - xişr xişk: - hişk xiyal: - xeyal X1Zun: - XlZffi xizme: - xizêm xong: - xweng xortom: - xortimlxortûm xoş: - xweş xoşî: - xweşî xoy: - xwê xoydank: - xwêdank xu: - xûy xû: - xûy xu: - xwe xudê: - Xwedê/Xweda xuh: - xweh xukî: - xûgî xulî: - xwelî xulmaş: - xilmaş xulwet: - xelwet xumar: - qumar xûn: - xwîn xundegeh: - xwendegeh xundin: - xwendin xûnxwar: - xwînxwar xurçik: - xurcik xurifandin: - xerrifandin xurifin: - xerrifin xurist: - xwerist xusar: - xesar xûşk!xuşk: - xwişk xwandin: - xwendin xwastin: - xwestin xwehr: - xwar xwerandin: - xurandin xwerînî: - xwirînî xweşab: - xweşav xweşxan: - xweşxwan xwirt: -+ xurt xwî: - xûy xwirînî: - xurînî xwiyanî: -+ xuyanî y yêxsir: - hêsîr yextiyar: -+ extiyar Z zahmet: -+ zehmet zam: - zem zarawa: -+ zarava 338
zaro: - zarûk/zarok zarzar: - zarezar zavoq: - zaboq zelam: - zilam zelete: - selete zeliqoq: - zeliqok zencîr: - zincîr ze ngelûr: - zengelork zeqt: - zext zerer: - zerar zerû: - zelû zevk: - zewq ze wanî: - zebanî zewucîn: - zewicîn zexferan: - zehferan zêrzemin: - jêrzernîn zêrek: - zîrek zêtûn: - zeytûn zîlç: ~ zilq zilim: ~ zilm zilût: - zelût zimistan: - zivistan zînekar: - zinêkar zmgar: ~ zengar zingil: - zengil zrraq: - zeraq zrrar: - zerar zirehpûş: - ziripûş zirêç: - zirîç zirrên: - zirrîn zirîet: - ziraet zîrik: - jîrik zirrtaboz: - zirrteboz zîvirrandin: ~ zivirrandin zivîrrok: - zivirrok zixt: - zext zuha: - ziwa zûlam: - zilam zuwa: -+ ZIwa zuxur--szixur 339
FERHEN GA TERMÊN RÊZIMAN Ê Avanî: Li gOIÎ hebûna kirde û bireserê rewşa lêkerê. Aqûzativi: Rewşa diyarkirina bireserê ji bo dema niha û bê. Baneşan: Nîşeneka xalbendiyê ya ji bo kelecan, hey irîn , tirs û bangkirinê tê bikaranîn. Bêhnok: Nîşeneka xalbendiyê ya ku ji bo bêhnstendinê tê bikaranîn. Kirde: Kes an tiştê ku karî pêk tîne, biker. Bilêvkirin: Awayê vegotinê, telafûz. Bireser: Hêmana ku bandora kirdeyê li serwê çêdibe. Biwêj: Gotinên zimên ên qalibî û mecazî ku ji bo rewşê tên gotin. Cînavk: Hêmana ku ciyê nav û kesan digire. Cudanavî: Navlêkirina peyvê ya ne rasterast. çawanî: Ji bo peyvan rewşa wesfi. Çendîtî: Ji bo peyvan rewşa mêjerê. Dema Borî ya Çîrokî: Dema bori ya ku wext di ser re derbas bûye û bi "bûn "ê çêdibe. Daçek: Hêmanên ku peywirên wek "man, derbasbûn, derketin û berpêbûn "ê li peyvan bar dikin, awa, şibandin, sedem û armancê didin. Dançêker: Rewşa lêkerê ya ku kar bi kesên din dide kirin. Dem: Wext, ji bo lêkeran tê bikaranîn. Dema Bê: Ew dema ku vegotin heye lê bûyer hîn pêk nehatiye. Dema Boriya Dûr a Nediyar: Ew dema boriya dûr a ku nediyarî li ser heye. Dema Boriya Dûr a Pêknehatî: Ew dema borî ya ku dûr e û bûyer pêk nehatiye. Dema Boriya Nêz a Pêknehatî: Ew dema borî ya ku di demeke nêz de pêk nehatiye. Dema Borî ya Domdar: Ew dema borî ya ku domdarî li ser heye. Dema Borî ya Dûdar: Dema borî ya ku hatiye bihîstin û wext di ser re derbas bûye. Dema Borî ya Têdeyî: Dema borî ya ku kirde bixwe tê de ye û pirr wext di ser re derbas nebûye. Dema Niha: Ew dema ku niha didome, di vê demê de gotin û kirin di heman demê de pêk tên. Dengdar: Tîpên bêdeng. Dengdêr: Tîpên bideng. Dengzanî: Zanista ku li ser dengan dişixule, taybetî û guherînên wan vedikole. Ki rpandin: Li gorî asta deng cuda-bilêvkirina kîte an peyvekê. Dijwate: Peyvên ku wateyên wan li dijberî hev in. Dunik: Nîşaneka xalbendiyê ya ku axaftin û hêmanên taybet dikevin nava wê. Erênî: Tiştê ku tê erêkirin, wateya erênî dide. Gerguhêz: Lêkera ku bireserê dihewîne. Gihanek: Hêmana ku peyv û hevokan digihîne hev. 341 Gotinên Navdaran: Gotinên ku xwediyên wan diyar in. Gotinên Pêşiyan: Gotinên ku ji aliyê pêşiyan ve hatine gotin, xwedî daraz in û mirov ji wan sûd werdigire. Hevwate: Peyvên ku teşeyên wan cuda, lê wateyên wan wekhev in. Hevdeng: Peyvên ku teşêyên wan wekhev in; lê wateyên wan cuda ne. Hevdu danî: Hêmana ku ji du an zêdetir peyvan pêk hatiye. Hevok: Rêzepeyvên watedar ên ku bi pêveberekê bi dawî dibin. Hêman: Parçeya peyvan jî hevokê. Hoker: Hêmana ku ji aliyê dem, mêjer û çawaniyê ve bandorê li ser lêker û rengdêrê çêdike. Kite: Parçeya peyvê ya helî biçûk. Komepeyv: Peyvên ku bi hev re tên bikaranîn û dibin qalib. Lêker: Hêmana ku kar, tevger, kirin û bûyinê nîşan dide. Lêkerên Birist: Lêkerên ku rayekên wan li gorî deman naguherin. Lêkerên Bêrist: Lêkerên ku rayekên wan li gorî deman diguherin. Lêkerên Tebatî: Lêkerên ku kirdeya wan ne diyar e. Lêkerên Lebatî: Lêkerên ku kirdeya wan diyar e. Lêkerên Têraniyê: Lêkerên "zanîn, karîn, wêrîn û xwestin "ê, lêkerên alîkar. Lêkernav: Lêkerên ku peywira navdêr, rengdêr û hokerê digirin ser xwe. Lêkernava Hoker: Lêkerên ku wek hoker tên bikaranîn. Lêkernava Navdêr: Lêkerên ku wek navdêr tên bikaranîn. Lêkernava Rengdêr: Lêkerên ku wek rengdêr tên bikaranîn. Mêjer: Yekjimarî û pirrjimariya peyvê. Navdêr: Terma rêzimanê yaji bo hêmanên ku ne lêker in tê bikaranîn, nav. Negerguhêz: Lêkera ku ne xwedî bireserê ye. Neyînî: Tiştê ku tê "na "kirin, wateya neyînî dide. Nêzwate: Peyvên ku wateyên wan nêzî hev in. Paşgir: Qertafa ku tê dawiya peyvê. Perçînkirin: Xurtkirin, têkûzkirin. Pêş gir: Qertafa ku tê pêşiya peyvê. Pêkhatî: Peyva ku ji tiştekî pêk hatiye, çêbûye, dariştî. Pêveber: Hêmana bingehîn a ku hevokê temam dike. Pirrjimar: Pirrbûna mêj erî. Pirsnîşan: Nîşaneka pirsê. Qertaf: Qertaf, pirtikên ku bi nav û lêkeran ve dizeliqin. Qertafên Çêker: Qertafên ku peyvên nû çêdikin. Qertafên Diyariyê: Qertafên zayend û mêjerê. Qertafên Nenasiyê: Qertafên ku navdêran nediyar dikin, "-ek" û "-in ", Qertafên Raweyî: Qertafên dem, xwestek û daxwazê. Qertafên Raveberê: Qertafên hêmana ku rave dibe, veqetandek. Qertafên Ravekerê: Qertafên hêmana ku rave dike, qertafên diyariyê. Qertafên Peywirî: Qertafên ku wateya peyvan naguherînin, peywiran li wan bar dikin. Racivîn: Kurtbûna kîteyekê. Ras tnivîs: Îmla, ras tnivîsa peyvan. 342 Raveber: Hêmana ku rave dibe. Ravek: Peyvên ku hev temam dikin, rave dikin û dibin qalib. Rawker: Hêmana ku rave dike. Rawe: Teşeyê lêkerê yê li gorî dem, xwestek û daxwazê. Razber: Tiştê ku ne li ber çavan e, di hişî de cî digire. Rengdêr: Hêmana ku wesfê navdêran ji aliyê reng, teşe, mêjer, çawanî û nîşanî ve dide diyarkirin. Sazkirin: Çêkirin û avakirana peyv û hevokê. Sêxal: Nîşaneka ku ji bo zêdekirina mînakan û hevokên netemambûyî tê bikaranîn. Şênber: Tiştên bûjenî, cîgirtî, berbiçav. Teşe: Şikl, dirûv Tewang: Xwarbûn, çivandina hundirîn, guherîna dengdêran. Têkel: Tevlihev. Term: Peyvên ku di qadên wek "huner, ziman û zanist "ê de di warê xwe de tên bikaranîn. Tîp: Herf, deng. Vegotin: Qalkirin. Veguhastin: cî guhertina tîpan û peyvan. cî guhertina taybetiyên xweza û mirov û sehekan. Veqetandek: Qertafên ku di ravekê de tên ser raveberê û zayend û mêjera wê diyar dikin. Wate: Maneya tiştekî. Wateye Bingehîn: Wateya esil a peyvê. Wateya Lêkirî: Wateya ku bi dûre li peyvê hatiye zêdekirin. Wateya Termî: Wateya ku di warê huner û zanistê de tê bikaranîn. Wekînek: Nîşaneka ku ji bo rêzepeyvên wekhev tê bikaranîn. Xal: Nîşaneka xalbendiyê ya ku li dawiya hevokên temambûyî tê bikaranîn. Xalbendî: Nîşaneyên nivîsê. Xalebêhnok: Xal û bêhnoka li bin, ji bo girêdana hevokan tê bikaranîn. Xalecot: Du xalên li ser hev, bêtir ji bo vegotin û ravekirinê tê bikaranîn. Xwerû: Peyvên ku qertafên çêker nes tendine, resen. Xweş navî: Ji bo rewşên nebaş, navlêkirina baş a peyvan. Yekjimar: Tiştê ku li gorî mêjerê yek e ne pirr e. Zayend: Rewşa mêtî û nêrtiya peyvê. 343 ÇAVKANÎ
1. Aksan, Dogan, Her Yonuyle Dil & Ana Çizgileriyle Dilbilim, weşanên TDK 'ê, Enqere, 2007. 2. Aydogan, Î. Seydo, Rêz imanên kurdî û termînolojiya wan a zimannasiyê, Tnalco- Parîs,2011. 3. Balî, Abuzer, Kurtçe Dilbilgisi, Rêzimana Kurdî, Alan Yay mcthk, Stenbol, 1992. 4. Badilh, Kemal, Tûrkçe lzahh Kûrtçe Grameri, Ankara Basrrn ve Cilt Evi, 1965. 5. Bedir-Xan, Celadet Alî, Elfabêya Kurdî Bingehên Gramera Kurmancî, weşanên Dozê, Stenbol 1998. 6. Bedir-Xan, Celadet Alî li Roger Lescot, Kûrtçe Dilbilgisi, weşanên Dozê, Stenbol, 2004. 7. Bedirxan, Kamuran, Kolay Kûrtçe, weşanên Dozê, Stenbol, 2000. 8. Bilbil, Mikaîl & Baran, Bahoz, Rêzimana Kurmancî, weşanên Enstituya Kurdî ya Amedê, Stenbol, 2008. 9. Borak, Mustafa, Ferhenga Biwêjan, weşanên Enstituya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol, 2005. 10. Bozarslan, M. Emin, Baxçê Zimên, weşanên Dozê, Stenbol, 2008. l l, Bozarslan, M. Emîn, Ferhenga Kurdî, weşanên Dozê, Stenbol, 20 Il. 12. Bozaraslan, M. Emîn, M em û ZIn, weşanên Dozê, Stenbol, 2005. 13. Bozkurt, Aynur, Kesane . .na Lêkerên Kurmancî, weşanên Dozê, Stenbol, 2008. 14. Ciwan, Mûrad, Tûrkçe Açiklamah Kurtçe Dilbilgisi, weşanên Jiyana Nû, Stockholm, 1992. 15. Dêrşewî, Mele Mehmûd, MiştaxaÇiyaji Gotinên Pêşiya, Stockholm, 1989. 16. Ebdulfettah, Deharn, Cînav di Zimanê Kurdî de, Enstituya Kurdî ya Amedê, Stenbol, 2006. 17. Ebdulfettah, Deham, Navdêr di Zimanê Kurdî de, Enstituya Kurdi ya Amedê, Stenbol, 2006. 18. Ebdulfettah, Deham, Kar (lêker), Enstituya Kurdî ya Amedê, Stenbol, 20 Il. 19. Ehmedê Xanî, Memozîn, weşanên Nefelê, Stockholm, 2004. 20. Farqînî, Zana, Ji aliyê binyadê ve lêkerên me, kovara Zendê, hjm. 4. Stenbol, 1996. 21. Farqînî, Zana, Ferhenga Kurdî-Tirkî, weşanên Enstituya Stenbolê, Stenbol, 2004. 22. Gunduz, Deniz, KirmanccaJZazaca dil dersleri, weşanên Vateyê, Stenbol, 2006. 23. Hawar, Kovar 2 cîld, weşanên Nûdemê, Stockholm, 1998. 24. Hepçilingirler, Feyza, Tûrkçe Dilbilgisi, Rernzi Kitabevi, Stenbol, 2005. 25. Kurmancî Rojname, weşanên Avestayê, Stenbol, 20 Il. 26. Melayê Cizîrî, Diwan, weşanên Roja Nû, Stockholm, 1987. 27. Qanatê Kurdo, Gramera Zimanê Kurdî, weşanên Koralê, Stenbol, 1991. 28. Rizgar, Baran, Uy gulmah Kûrtçe Dersleri, Dersên Kurdî, weşanên Dozê, Stenbol, 2005. 29. Ronahî, Kovar, weşanên Belkiyê, Stenbol, 2010. 345 30. Sagniç, Feqî Huseyîn Hêmana Rêzimana Kurmancî, Mclsa Yay111 lari, Stenbol, 1991. 31. Tan, Samî Rêzimana Kurmancî weşanên Enstituya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol, 201 J. 32. Taş, Birahîm Xelîl, Kêşana Lêkeran, weşanên Lîsê, Stenbol, 20 I 1. 33. Tîgrîs, Amed, Pêş kît ci Parkît, Weşanên Medya, Stockholm, 2001. 34. Xweşhêvî, Zilkîf, Du lêkerên ciyawaz li bikaranîna wan a çewt, kovara Nûbiharê, hjm. I 13. Stenbol, 2010. 35. Zal, Azad, Zimanê Kurdî, Enstituya Kurdî ya Amedê, Stenbol, 2009. 36. Zîlan, Reşo, Paşgirên Kurdî-!, Kurmnaci, weşana Enstituya Kurdî ya Parîsê, hjm. 36, rp. 9. 2005. 37. Zîlan, Reşo, Paşgirên Kurdî-2, Kurmancî, weşana Enstituya Kurdîya Parîsê, hjm. 37, rp. 6.2005. 346
Li ser rêzimana Kurmancî heta niha gellek xebat hatine kirin. Van xebatan, rê li pêşiya zimên vekiriye û ew aniye qonaxa îro. Lê ziman jî wek mirovan zindî ye û divê xebatine berfireh li ser wî bên kirin û pirsgirêkên heyî bên çareserkirin. Ev pirtûk bi vê mebestê hatiye amadekirin. Di vê pirtûkê de, bi awayekî berfireh û bipergal qala hemû mijarên rêzimanê hatiye kirin. Mijarên wek "Wateyên Peyvan", "Lêkemav", "Çewtiyên Vegotinê" hinek mijarên nû ne ku li rêzimanê hatine zêdekirin. Di vê pirtûkê de li ser qertafan û rayekên lêkeran, xebateke berfireh hatiye kirin. Herwiha li gorî fonetîka zimên di vê xebatê de li ciyên pêwîst dengdar hatine dubarekirin. Ji bo rêzimaneke têkûz û bipergal, qertafa diyariyê, ya ku zayend û mêjera peyvên nêr diyar dike bi temamî hatiye bikaranîn. Di vê pitûkê de li ser zayenda peyvan jî xebatek hatiye kirin. Zayenda hinek tiştên sereke wek lîste hatiye dayîn. 111111111111111111111111 9 786056211478 ISBN 978-605-62114-7-8 www.facebook.com/Cirusk.Belki **
Yüklə 19,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|