Rêzimana kurdî kurmancî
Yüklə 19,17 Mb.
|
| Kevanek li pê î û li paiya wan pirsan tê te danîn ko bi sebebekê keti-
48
ne komekê û heke jê hatine hilanîn mana komekê ne kêm dibe, û ne jî diguhê re. Belayê (wê nexweiya xedar) ez gelekî êandim. Segmanên me hemiyan (qederê bîst û pênc mêr) li rê lê wer hatine û ergeh girtin. قANEK
Li û na kevanekan mirov dikare xê zikan jî bê xe. Belayê – wê nexwe- iya xedar – ez gelekî êandim. Segmanên me hemiyan – qederê bîst û pênc mêr – li rê lê wer hatin û ergeh girtin. Dunik
Dunik dikevin pê î û paiya wan pirs û komekên ko mirov wan ji derve ditî ne û tê xe qisetê. Te ne bihîstiye ko dibê jin: »Her tit bi zra- vî di kê; mirov bi stû rî«. Ehmedê Xanî ji bo kitê ba xwe gotiye: »Ev meywe eger ne avdar e« «Kurdmancî ye ev qeder li kar e« Xê zek
Dema ko qiset dikeve iklê axaftinê û carê ko xeberbêj diguhê re; li pê iya gotinê xê zekek tê te danîn; Mizgî nî dan kerê û gotin ê: — Dehik ji te re bû. Kerê li wan vegerand û got: — تmê min kêm, barê min zê de bû. Bendek Bendekê datî nin navbera du bê jeyên ko di navbeyna wan de hogiri- yek heye. Kariyê-belek, Kariyê-kelehê, Birca-Belek, Bedir-Xan. Ji milê din gava ji kêmbû na cih kî tên bê jeyê ji hev de dikevin ev nî andek wan kî tan bi hev re girê dide. Hingê bê je dibe du perçe; perç ekî wê di dawiya xê zekê de dimî ne û perçê din dikeve peiya xê zeke nû. Gava ev bê gavî tê te pê, divêt bê je kît bi kît ji hev bê ne xistin; bêî ko 49 tî peke kî tê jê bibe û bikeve xê zeke din. Mesela heke (nermijandin) kete paiya xê zekê û tê de cih ne bû; ev bê je bi vî awayî tê te birîn: (ner mi jan din) û ji van çar kî tan hin divêt bikevin paiya xê zê û ên an a mayîn pê iya xê za nû, bêî ko ji tî pên her çar kî tan ne tu jî ji hev bibin.
50 Navdêr
34 Navdêr ew bê je ye ko kesekî heywanekî an ti tekî anî me dide. Ji lewre bê jeyên Zîn, pismam, êr, hesp, post û kursî navdêr in. Ji ber ko ji van her e bê jeyan dido hin kesan, didowên din hin heywanan û didowên mayîn jî hin ti tan pê me dikin. Hevenav û serenav 35 Navdêr di nav xwe de û di bingehî de bi du biran leva dibin: hevenav û serenav. Hevenav
36 Hevenav ji wê navdê rê re dibê jin ko ji yekî bê tir kes, heywan an ti- tan dinimî ne û wan bi hev re bi nav dike. Herwekî rê wî, hesp, çiya. Bê diro, gava em rê wî dibê jin; ev bê je navê her mirovî ye ko bi rê ve diçe. Bê jeya hesp jî welê ye; pê herçî heywanên wî cisnî hene tê ne seh kirin. Bi bê jeya çiya herçî bilindcihên dinyayê hene ko ne gor, ne mitik in û ji wan bilintir in tê ne bî rê. Ev in çend hevenav: »agirt, xanî, evor, mase, can, bî nahî, derzî, kerî, pez, kevir, dar, qencî, xelk, zî wan, keskesor, navro, girav, eh«. Serenav 37 Serenav ew navdêr e ko bi tenê kesekî, heywanekî an ti tekî dini- mî ne û xweserî wî kesî, wî ti tî an wî heywanî ye. Herwekî: Sado, Bê lan, Herekol. Ev navdê rên ha yeko yeko xweserî mirovekî, seyekî û çiyakî ne. Ev in çend serenav: Hevind, Sî pan, Xabûr, Hindistan, Hez- ro, Kerevan, Zîn, Dêrgul, Kurdistan, Agirî, Cemîd, Ferezende Guhêrbariya navdê ran 38 Navdê rên zmanê kurdmancî ji du awirên tê vel ve guhêrbar in: zayend û mê jer. Ev guhêrbariya navdê ran bi tewangê tê te pê. Bi gelemperî dû paê navdê ran li gora zayend û mê jerê wan diguhê- rin. Carina jî ev guhêrbarî bi guhê rina tî peke rayekî tê te pê. 51 39 Zayend: Di zmanê kurdmancî de du zayend hene: mê û nêr. Zayendê nêr 40 Navên mirov, heywanên nêr û navên ti tine nerihber yên ko kurd- mancan ew nêr hesibandine, tev de ji zayendên nêr in. Wek: »Cem- îd, mê, nê rî, ga, xanî, gir, Ferat, can, beran, Xurîd, derî, êzing, hi, çem, kevir, law, dirhav«. Zayendê mê 41 Navên jin, heywanên mê û navên ti tine nerihber yên ko kurdman- can ew mê hesibandine, tev de ji zayendê mê ne. Mî na: »Sî nemxan, jin, meh, dar, çê lek, mehîn, tifing, bizin, bîr, gol, pehnav, Herekol, Hezarom, co, enî, top, ejnû, Kurdistan«. 42 Navên heyberên rihber: Di heyberên rihber de, carina mê û nê rê wê heyberê bi bê jeyine cihê û biserxwe tê ne nî an kirin. Herwekî di bê jeyên jê rîn de: bra xweh
pismam dotmam bû ra di kur keç brazî brazê hesp mehîn yekane mehû beran mih nê rî bizin dîk mirîk Lê gava ew heyber bi awayê jorîn, bi bê jeyine biserxwe û cihê ne binavkirî ne, hingê bê jeyên »mê« û »nêr« bi ser wan ve datî nin û bi vî awayî zayendê wan, yanî mê û nê rên wan didin zanîn. Di vî ikilî de veqetandekek dikeve navbera bê jeya rayî û bê jeyên »mê« û »nêr«. Veqetandek bi xwe jî zayendê wan anî dide. Wekî niho: kewê nêr kewa mê kerê nêr kera mê 52 pisingê nêr pisinga mê sî xurê nêr sî xura mê hirçê nêr hirça mê gurê nêr gura mê fî lê nêr fî la mê kevro kê nêr kevro ka mê 43 Qeyda jorîn, qeyda gelemper e. Yanî mê û nê rên heyberên rihber, nemaze heywanan, bi gelemperî bi vî awayî tê ne nî an kirin. Lê kêm caran û ji vê qeydê der, bê jeyên »mê, nêr, dêl, mak, mang« dikevin pê iya bê jeya rayî û bêî tu ti tî bi wan ve dibin; bê jeke nû û bihevketî ditî nin pê. Hingê ew bê je bi hev ve tê ne nivî sandin. Herwekî: »nê re- ker, maker, mê kew, dê legur, mange« قANEK
Zayendê heywanekî, carina, bi veqetandek û tewangê jî tê te nî an kirin. Gava em dibê jin: »hespa min bî ne« an »kera min bî ne« xuyaye ko em qala mehîn û makerê dikin. Dî san gava em dibê jin: »ez li hes- pê siwar bûm« an »ez li kerê siwar bûm« gelek kif e ko heywanê ko em lê siwar bû ne »mehîn« an »maker« e û ne »hespê nêr« û »kerê nêr« e.
44 Mana zayend: Bê jeyin hene ko gava mana wan diguhê re zayendê wan jî tê te guhartin. Mesela »dar« gava bi mana dara heîn e mê ye »Vê darê ji min re daweî ne«. Lê ev »dar« bi xwe gava bi mana darê hik e nêr e »Vî darî ji min re bi kê nî ne«. 45 Di zayendê hin navdê rên ko ti tine nerihber dinimî nin kurdmanc ne yek in. Hinan ew nêr, hinên din ew mê hesibandine. Ji wan bê jeyan ti tê ko heta niho me kari bû em bisenifî nin bê jeyên jê rîn in. Heye ko hinên din jî peyda bibin: çax, wext, mixdar, qeder, sîng, kursî, bal- gih, xeber. Wezî feyên navdê rê 46 Navdêr di komekê de gelek wezî fan dibî nin. Bi kurtî ên bingehîn ev in: 53 Kirar: Soro îro ji bajêr hat. Bireserê lê kerê: Min Soro dît. Min ji Soro re got. Bireserê navdê reke din: Kitê ba Soro nû ye. Pê veberê lê kerê: Xerî bî ne tu çek e. 54 Mê jer
47 Di gramê rê de mê jer ew xweseriya navdê ran e ko navdêr pê heybere- ke bi tenê an heyberine gelêr dikarin anî bidin. Bi gotinên din mê jer yekejmarî û gelejmariya navdê ran anî me dike û em pê dizanin gelo di qisetê de qala heybereke bi tenê dikin an ji yekê bê tir. Heke nav- dêr heybereke bi tenê dinimî ne hingê ew yekejmar e; û heke ji yekê bê tir dinimî ne hingê ew gelejmar e. Yekejmar 48 Navdêr yekejmar e, gava ew ji tit, mirov û heywanên ko dinimî ne yekî bi tenê raberî me dike. Navdê rên komekên jê rîn yekejmar in: »Mîr hat. Ez hespekî dibî nim. Ez çiyayê bilind dibî nim«. Ji ber ko ew ji mî ran mî rekî, ji hespan hespekî û ji çiyan çiyakî bi tenê anî dikin.
Gelejmar 49 Navdêr gelejmar e, gava ew ji tit, mirov û heywanên ko dinimî ne ji yekî bê tir raberî me dike. Navdê rên komekên jê rîn gelejmar in: »Mîr hatin. Ez hespina dibî nim. Ez çiyayên bilind dibî nim«. Ji ber ko ew ji mî ran çend mî ran, ji hespan çend hespan û ji çiyan çend çiyan anî dikin.
50 Herwekî ji mî salên madeyên 48 û 49 dixuye di zmanê kurdmancî de yekejmarî û gelejmariya navdê ran bi çend awayên tê vel xuya dibin. Ew nemaze ji mê jerê lê ker, tewang û veqetandekê dixuyin. Yekejmar Gelejmar Ev mehîn e. Ev mehîn in. Min mehîn dît. Min mehîn dî tin. Ez mehî nê dibî nim. Ez mehî nan dibî nim. Ez mehî nekê dibî nim. Ez mehî nina dibî nim. Ezê ji te re mehî neke qenc Ezê ji te re mehî nine [peyda bikim. [qenc peyda bikim. 55 Ev kurê kê ye? Ev kurên kê ne? Mehî nê xwar. Mehî nan xwar. Tu vî hespî dibî nî? Tu van hespan dibî nî? Gelejmariya serenavan 51 Ji ber ko serenav xweserî ti tekî, mirovekî an heywanekî ne, û pê bi tenê ew bi nav dibin, di rastiyê de serenav tucaran nabin gelejmar. Lê bi mecazî û ji bo mî salê bi gelejmarî tê ne gotin. Herwekî: Ez ji te re Melayên Cizerî, Ehmedên Xanî û Feqehên teyran ji kû peyda bikim. Tu di beyabanên bê dar û belg de li Bîngolan digerî. 56 Tewang
52 Zimanê kurdmancî zmanekî tewangbar e. Yanî bê jeyên wî di qisetê de weke xwe namî nin û li gora cihê ko di qisetê de dikevin ê, û wezî- fa ko li ser xwe digirin tê ne tewandin û hin parkît bi wan ve dibin, an hin tî pên wan bi tî pine din diguhê rin. 53 Ji birên qisetê bi tenê ên guhêrbar tê ne tewandin. تn neguhêrbar tucaran nayine tewandin û ew hergav weke xwe dimî nin. 54 Bi gelemperî bê je di qisetê de an kirar an bireser in. Gava ew kirar in weke xwe dimî nin û gava dibin bireser hingê tê ne tewandin. Tewanga her birê qisetê herç end yekcar ji hev cida nebin jî ew kêm û zê de ji hev biferq in. Tewanga her birî di cih de û di devera wê de dê bê te gotin. Tewanga navdê ran 55 Navdêr, hevenav bin serenav bin, li gora mê jer û zayenden xwe tê ne tewandin. Bi gelemperî û di yekejmariyê de navdê rên nêr bi »î«-yê û navdê rên mê bi »ê«-yê û gelejmara herdiwan bi »an«-ê tê ne tewan- din. Ev parkît bi paiya navdê ran ve dibin. Hesp hat. Hesp hatin. Mehîn hat. Mehîn hatin. Di komekên jorîn de navdê rên »hesp« û »mehîn« ne hatine tewan- din. Ji ber ko ew her du jî di wan komekan de kirar in û kirar nayine tewandin. Lê ev navdêr bi xwe di komekên jê rîn de hatine tewandin. Ji ber ko tê de êdî ne kirar lê bireser in. Ez hespî dibî nim. Ez hespan dibî nim. Ez mehinê dibî nim. Ez mehî nan dibî nim. Di mî salên jorîn de navdêr hemî bireserê lê kerê ne. Lê navdêr birese- rê navdê reke din jî dibin. Hingê jî navdêr tê ne tewandin. Herwekî: 57 Ev go tê çê lekê ye. Ava golê ê rîn e. Di çiyayên Kurdistanê de her texlît dehbe û cenawir hene. Gola Wanê goleke spehî ye. قANEK
Di nav bê jeyên ko bi »an«-ekê temam dibin, di hinan de ev »an« ji esil û rayekê bê jeyê ye. Mî na: Rewan, baran, peyman, garan, kevan, diran h.d. Lê di hinên din de ev »an« bi xwe, tewang e, û ji ber sebe- bekê bi wan ve bû ye. Mî na: Serhedan, Botan, قêrwan, Xerzan, Hevêr- kan h.d. Ji lewre ev bê jeyên ha bi tu awayî nikarin bê ne tewandin. Ji ber vê yekê herwekî mirov dibê je »Ez ji Rewanê têm« nikare bibê je »Ez ji Botanê têm«. Ji ber ko eslê bê jeyê »bot« e, »an« ko pê ve bû ye tewanga gelejmarê ye. Ji xwe gava em Botan dibê jin mexsed »cihê« an »eî rên Botan« e. Bê jeya »bot« bireserê cih û eî rê ye û ji lewre hatiye tewandin û bû ye »Botan«. Mî na bê jeya »dar« gava dibe bire- serê bê jeke din tê te tewandin. Herwekî: »pê lên daran«. Bê jeyên wek Serhedan, قêrwan, Xerzan, Hevêrkan, Soran jî mî na wê ne û tev de yek hawî ne. Di vê navê de bê jeya »gulan« rexma ko ji vî cisnî ye tê te tewandin. Bi rastî eslê vê bê jeyê »meha gul, meha gulan« e; yanî »an« tewang e. Ji lewre diviya bu »gulan« ne hata tewandin. Lê ev bê je ji qeydê der û bi awarteyî careke din tê te tewandin û dibe gulanê« û li û na ko bibê jin »meha gulan« dibê jin »meha gulanê«. Ji ber vê yekê »an«-a gulanê divêt ji eslê bê jeyê bê te hesibandin. 56 Awarte: Bi tenê û ji qeydê der di lê kerên gerguhêz û di zemanê wan ên borî de bireserên wan weke xwe dimî nin û ji berevajî ve kirarên wan tê ne tewandin. Ji lewre, di komekên jê rîn de rexma ko bê jeyên: »Zîn, hesp, çê lek, zarok« kirar in, hatine tewandin û bê jeyên; »Sî sin, ceh, pencere« yên ko bireser in weke xwe mane û ne hatine tewan- din. Zî nê Sî sin dît. Hespan ceh xwar. çê lekan giha xwari bû. Zarokan pencere kê nand. 57 Herçî navdê rên nêr in heke di wan de tî pên »ê« û »a« hene ev navdêr dikarin bi guhartina van tî pan bi »ê«-kê jî bê ne tewandin. Herwekî 58
di van komekan de: »Soro ji kê vir ket. Gurgîn çû ê. Balafir ber bi ezmên firî. Ez li hêsp siwar bûm. Ferzo ji bajêr têt. Kî li ser bên bû? Em ji xê nî derketin«. Bi vê qeydê ve, divêt di qisetê de hin navdê rên nêr bê tewang bimî- nin. Ji ber ko di hemî navdê rên nêr de dengdê rên »e« û »a« peyda nabin. Ji lewre û li nik kurdmancên ko bi vê qeydê ve diçin bê jeyen wek: »kum, got, dil, hi, mirov, mê rik, gir, kur, mîr, mêr, gund« nayine tewandin, ji ber ko di wan de ne »e« ne jî »a« heye. Ji ber vê yekê gava ew di qisetê de dibin bireser jî weke xwe dimî nin. Pi tî ko ev qeyda di zmên de cih bû ye navdê rên bi »e« û »a« jî di qisetê de bê tewang hatine gotin. Ji lewre herwekî mirov dikare bibê je »ez ji kevirî an kê vir ketim« dika- re bibê je jî »ez ji kevir ketim« û bê jeya »kevir« netewî ne. قANEK
Ji raveka jorîn dixuye ko di navdê rên nêr de meyildariya zimên ber bi terikandina tewanga wan a yekejmar e; nemaze iklê pê în. Ji lewre her sê iklên jê rîn rast in Soro kevirî tavê je. Soro kê vir tavê je. Soro kevir tavê je. Gurgîn çû aî. Gurgîn çû ê. Gurgîn çû a. Balafir ber bi ezmanî firî. Balafir ber bi ezmên firî. Balafir ber bi ezman firî. Ez li hespî siwar bûm. Ez li hêsp siwar bûm. Ez li hesp siwar bûm. 59 Ferzo ji bajarî têt. Ferzo ji bajêr têt. Ferzo ji bajar têt. Kî li ser banî bû? Kî li ser bên bû? Kî li ser ban bû? Em ji xaniyî derketin. Em ji xê nî derketin. Em ji xanî derketin. 58 Gava çend navdêr didin pey hev herwekî mirov dikare wan navdê ra li gora mê jer û zayendê heryekê yek bi yek bitewî ne, dikare bi tewan- dina hinekan jî bes bike. Navdê rên ko dane pey hev ne ji yek zayendî ne; lê tev de ji yek mê jerî ne. Tewandina navdê ra paîn bes e. »Ez hesp û mehî nê dibî- nim. Ez hesp û mehî nan dibî nim. Hesp û mehî nan xwar«. Navdê rên ko dane pey hev, ne ji yek mê jerî ne. Her navdêr cihê û li gora mê jer û zayendê xwe tê te tewandin. »Ez mihê û bizinan dibî- nim. Ez hêsp û mehî nan dibî nim. Mihê û bizinan xwar«. Navdê rên ko dane pey hev ji yek mê jerî û tev de yekejmar in, lê ew ne ji yek zayendî ne; û navdê ra paîn nêr e. Ji ber ko di tewangê de esil navdê ra paîn e û hikim li mê jerê wê ye heke ew ne hatiye tewan- din navdê ra mê jî bê tewang dimî ne. »Ezê herim keçik û kurik bibî- nim. Tu Rewen û Felemêz dibî nî?« قANEK: 1 Herçî navdê rên ko bi »e« an bi »a«-yê temam dibin, çi mê çi nêr, ji ber kurtiyê, di yekejmarê de bi guhartina van tî pan bi »ê«-kê jî tê ne tewandin. Di gelejmarê de ew »e« û »a« yekcar dikevin û »a«-ya tewangê dikeve û na wan. Li ser maseyê Li ser masê Li ser maseyan Li ser masan 60
Ber bi çiyayî Ber bi çiyê çirayê vemirî ne çirê vemirî ne Perdeyê rake Perdê rake Perdeyan rake Perdan rake قANEK: 2
Bê jeyên weke Frense, Sû riye, Emê rî ke, Efrî qe h.d. yên ko bi »e«-kê temam dibin, heke ew bi guhartina wê »e«-yê bi »ê«-kê ne hatine tewandin û ketine bin hikmê qeyda gelemper ew »e« bi »a«-kê digu- hê re û ew bê je bi awayê jê rîn tê ne tewandin: »Ji Sû riyayê, ji Frensayê, ji Emê rî kayê, ji Efrî qayê. Lê iklê din, yanî iklê: Ji Frensê, ji Sû riyê, ji Emê rî kê, ji Efrî qê« siviktir e. Bireserê navdê rê 59 Navdêr di komekê de an bi tena xwe ne, an bê jeyeke din bi wan ve bû ye û hevaltiya wan dike. Ji wê bê jeyê re bireser dibê jin; ji ber ko ew mana navdê rê diedilî ne û dibe serî. Bireserên navdê ran, li gora cisnên xwe li pê î an li paiya navdê ran tê ne zede kirin. Bireser gava dikevin pê iya navdê ran bêî tu ti tî bi wan ve dibin: ev keçik, kî jan mirov, çar xanî, hin çiya, çend kitêb, deh bizin, van zaro- kan Lê gava navdêr bi xwe li pê e û bireser dane pey, hingê veqetandekek dikeve navbera navdêr û bireser û wan digihî ne hev: Beriya Mêrdinê, hespê beza, mehî na spehî, çiyayê bilind, pehnava çiyê, newala kûr, rê ke dirêj, stû na xê nî, destê bi tenê, dara ikestî, xencera min 60 Navdê rek dikare çend bireseran bibe. Hin ji wan dikarin bikevin pê î hinên din jî paiya navdê rê. Bireserên ko ketine pê iya navdê rê û yên ko dane pey wê ji alî kî û tev de bireserên navdê rê ne û ji aliyê din ew bi xwe bireserên hev in: Min çend kitêb hene. Min çend kitê bên qenc hene. Ev xencera min e. Ev xencera xulamê min e. Ev xencera xulamê pismamê min e. Ev xencera xulamê cî ranê pismamê min e. 61 Veqetandek 61 Veqetandek bê jeke kiçik e ko dikeve paiya navdê ran û paiya wan bê jeyên ko li û na navdê ran radibin û wan dinimî nin. Veqetandek carina di pê iya rengdê ran de jî peyda dibin. Veqetandek bi gelemperî mê jer û zayendê navdê rê anî didin û nav- dêr ji wekhevên wê vediqetî nin. Bi pê vebû na veqetandekê navdêr carina binavkirî û carina jî nebinav- kirî dibin. 62 Di zimanê kurdmancî de du texlît veqetandek hene: veqetandekên binavkirî û veqetandekên nebinavkirî. Veqetandekên binavkirî 63 Veqetandekên binavkirî dikevin paiya navdê rên ko bireserek bi wan ve bû ye û ev veqetandek wan navdê ran binavkirî dikin. Ev navdêr bi vî awayî ji wekhevên xwe vediqetin, dibin xweserî kesekî, ti tekî, an wesfekî wan didin zanîn. Veqetandekên binavkirî sisê ne: ê, a, ên. ت — Ji bo yekejmara zayendê nêr. Hespê Soro, çiyayê bilind, deriyê malê, dî warê hewê, pismamê min, mirovê qenc, kewê nêr. A — Ji bo yekejmara zayendê mê. Mehî na Cemîd, newala kûr, dotmama wî, jina delal, stû na stûr, ava tenik, destmala Sî nemê, kewa mê. تN — Ji bo gelejmara her du zayendan. Hespên Soro, çiyayên bilind, deriyên malê, dî warên hewê, pismamên 62 min, mirovên qenc, kewên nêr, mehî nên Cemîd, newalên kûr, dotma- mên wî, jinên delal, stû nên stûr, avên tenik, destmalên Sî nemê, kewên mê.
Bi rastî, gava em »Hespê Soro« dibê jin, vî hespî bi veqetandeka »ê« ji hespên din vediqetî nin, û xweserî Soro dikin. Bi vî awayî em diza- nin ko ev hesp hespê mirovekî ye ko navê wî Soro ye û ew ne hespê Gurgîn, Felemêz an mirovekî din e. Dî san di mî sala »çiyayê bilind« de jî bi veqetandekê wesfê bilindbû- nê em pê ve dikin û vî çiyayî ji wekhevên wî û nemaze ji çiyayê nizim cida dikin û ferqa bilind û nizimbû nê dixin navbera wan. Gava em »dotmama wî« dibê jin, em çê lî wê dotmamê dikin ko ne ya min e, ne jî ya te ye, lê ya wî mirovî ye ko ew bi me her diwan nas e.
Veqetandek di pê iya rengdê ran de 64 Gava veqetandeka binavkirî dikeve pê iya rengdê rekê ew li û na wê navdê rê radibe ko berî bîstekê çêl li wê kirine û ew bi xeberbê jan nas e. Hingê veqetandek mî na pronavekî navdê rekê dinimî ne. Herwekî di bersivên komekên jê rîn de: — Tu kî jan kumî dixwazî? — Ez ê gewir dixwazim (yanî kumê gewir dixwazim). — Tu kî jan destmalê dixwazî? — Ez a sor dixwazim (yanî destmala sor dixwazim). Di gelejmarê de: — Ez ên gewir dixwazim (yanî kumên gewir dixwazim). — Ez ên sor dixwazim (yanî destmalên sor dixwazim). Veqetandekên nebinavkirî 65 Veqetandekên nebinavkirî dikevin paiya wan navdê rên ko ji wekhe- vên xwe hatine veqetandin, lê ne hatine bi nav kirin û bi biservebû na 63 van veqetandekan kesine an ti tine nebinavkirî anî didin. Du texlît veqetandekên nebinavkirî hene: 1) yên ko dikevin paiya wan navdê- rên ko hêj tu bireser bi wan ve nebû ne, 2) yên ko dikevin paiya wan navdê ran ko bireserek daye pey wan. 66 EK, EK, IN EK — Ji bo yekejmara zayendê nêr. EK — Ji bo yekejmara zayendê mê. IN — Ji bo gelejmara her du zayendan. Ev veqetandek dikevin paiya wan navdê rên ko hêj bi serê xwe ne û tu bireser bi wan ve ne bû ne. Hespek hat. Hespin hatin. Mehî nek hat. Mehî nin hatin. Min hespek dît. Min hespin dî tin. Min mehî nek dît. Min mehî nin dî tin. Ev hespek e. Ev hespinin in. Ev mehî nek e. Ev mehî nin in. Gava em »hespek hat« dibê jin, em vî hespî ji wekhevên wî vediqetî- nin, lê em wî nadin zanîn gelo ev kî jan hesp e? an hespê kê ye? Em wî bi vê veqetandekê nebinavkirî dikin. Wezî fa veqetandeka nebinavkirî ji hevdû bê ja jê rîn xwe tê te seh kirin. Kur ji bavê xwe re dibê je: — Ezbenî min dît, hespek hat û kete hewê. Bav: – Gelo ew kî jan hesp e? an hespê kê ye? Kur: – Nizanim ez herim lê fedkirim. Kur diçe, lê fedkire, vedigere û ji bavê xwe re dibê je: — Ezbenî, hespê ko hat hespê kumêt e; an, hespê ko hat hespê Gur- gîn e.
Bê diro, hetanî ko kur ne çû û li hêsp fenekirî, kur û bav bi tenê diza- 64
nîn ko yek ji heywanên ko jê re hesp dibê jin hatiye û ketiye hewê. Lê ji ber ko tu wesfê wî bi wan ne nas e, ew hesp bi wan ne binavkirî ye û ew nizanin ew kî jan hesp e. Ji lewre veqetandekeke nebinavkirî pê ve ye. Lê pi tî ko kur diçe lê fedkire û vedigere, hingê kur û bav dizanin ko ew hesp, hespê kumêt e; an hespê Gurgîn e. Bi gotinên din ew hesp bi wan binavkirî dibe. Ji xwe veqetandeka binavkirî »ê« pê ve bû ye. قANEK
Heke navdê rine ji yek mê jerî dane pey hev veqetandekeke bi tenê besî wan e. Hesp û mehî nek hatin. Min keç û kurek hene. Li û na: Hespek û mehî nek hatin. Min keçek û kurek hene. Lê heke navdêr ne ji yek mê jerî ne, hinên wan yekejmar û hinên din gelejmar in, hingê heryek ji wan cihê cihê veqetandeka xwe a xweser dibe.
Hespek û mehî nin hatin. Min keçek û kurin hene. 67 EKî, EKE, INE EKî — Ji bo yekejmara zayendê nêr. EKE — Ji bo yekejmara zayendê mê. INE — Ji bo gelejmara her du zayendan. Ev veqetandek dikevin paiya wan navdê rên ko bireserek daye pey wan. Hespekî delal hat. Hespine delal hatin. Mehî neke delal hat. Mehî nine delal hatin. Hespekî sor hat. Hespine sor hatin. Mehî neke sor hat. Mehî nine sor hatin. 65 Gelek e kere ye ko gava em »hespekî delal« an »hespekî Soro« dibê- Yüklə 19,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|