Rêzimana kurdî kurmancî
Yüklə 19,17 Mb.
|
|
jin, ev gotin ne bi mana »hespê delal« û »hespê Soro« ye. Em li mî sa- la »hespekî Soro« hûr bibin. Di gotina »hespê Soro« de qala hespekî welê dikin ko bi her awayî bi me nas e. Lê gava »hespekî Soro« dibê- jin ev hesp bi me bi temamî ne nas e. Bi tenê em dizanin ko ew, hes- pek ji hespên Soro ye. Lê ew kî jan hespê Soro ye; em pê nizanin. Veqetandekên nebinavkirî di pê iya rengdê ran de 68 Veqetandekên nebinavkirî jî wek ên binavkirî, carina dikevin pê iya rengdê ran. Hingê iklê wan ev e: î, e, en. Hespekî min î qenc hebû. Hespine min en qenc hebûn. Mehî neke min e qenc hebû. Mehî nine min en qenc hebûn. çend mî salên din: Ez çû me derên çeman, çem en ser in. Zozanên bavê te bilind in, berf û baran lê dibarin. Kurê Haco ê mezin î xwenda. Hespekî min î sor hebû. قANEK Gava çend navdêr bi bireserekî ve girê dayî ne û ew hemî ji yek mê je- rê ne, ji yek zayendî nebin jî, mirov dikare wan navdê ran bi yek veqe- tandekê bi bireserî ve girê bide. Veqetandek ji zayendê navdê ra paîn tê te bijartin, yanî heke navdê ra paîn nêr e, veqetandek nêr û heke ew mê ye, veqetandek jî mê ye. Herwekî li û na ko mirov bibê je: »Meta min û mamê min hatine« »pismamê min û dotmama min hatine«. Mirov dikare bibê je: »Met û mamê min hatine«. »Pismam û dotma- ma min hatine«. çend mîsalên din: Hesp û mehî na Lezgîn. Keç û kurekî min hene. Mih û bizinine zozanan. 69 Gava ji yekê bê tir bireser bi navdê rekê ve dibin û ew bireser tev de navdêr û pey hev bireserên hev in hingê her yekî wan li gora mê jer û zayendê xwe veqetandekeke cihê dibe: 66 Ava me ê rîn e. Ava kaniya me ê rîn e. Ava kanî ke me ê rîn e. Ava kanî ne me ê rîn e. Ava kaniya gundê me ê rîn e. Ava kanî ke gundê me ê rîn e. Ava kanî ne gundê me ê rîn e. Ava kanî ke gundekî me ê rîn e. Ava kaniyên gundê me ê rîn e. Ava kaniya gundê cî ranê me ê rîn e. Ava kanî ke gundê cî ranê me ê rîn e. Ava kaniyên me ê rîn e. Avên kaniyên me ê rîn in. Lê heke di nav wan bireseran de rengdê rek heye, hingê û ji ber ko rengdêr ji bê jeyên neguhêrbar e, û ji lewre tu veqetandek pê ve nabe, veqetandeka navdê ra ko rengdêr bireserê wê ye dikeve pê iya wê reng- dê rê û wê bi navdê ra xwe ve girê dide. Herwekî: gava em »kurê Haco ê mezin« dibê jin »ê«-ya ko ketiye pê iya rengdê ra »mezin ji »ê«-ya ko bi »kur« ve bû ye pê ve ne tu tit e. Yanî yê ko mezin e, kur e, û ne »Haco« ye. »Haco« biwa meê hingê bigota »Kurê Hacoyê mezin«. Heke me çê lî keçên Haco bikira hingê meê »a mezin« bigota, ji ber ko veqetandeka keçê »a« ye. »Keça Haco a mezin« Lê heke me mezin- bûn bi aliyê Haco ve da hingê veqetandeka »Haco« pê ve dibe: »Keça Hacoyê mezin«. çend mî salên din: Tifinga min a dirêj. Hespekî min î xurt û beza hebû. Kitê ba Hevind a peritî. Mehî na min a kumêt. Tewanga veqetandekê 70 Ji veqetandekên nebinavkirî »ek, ek, in« gava dikevin paiya bê jeyên ko di qisetê de ne kirar lê bireser in, ew jî weke navdê ran, tê ne tewan- din û dibin: ekî, ekê, ina. Hespek hat. Ez hespekî dibî nim. Hespin hatin. Ez hespina dibî nim. 67 Mehî nek hat. Ez mehî nekê dibî nim. Mehî nin hatin. Ez mehî nina dibî nim. قANEK
Ji qeydê der û di hin cihên Kurdistanê de veqetandeka »in« carina bi »î« û »ê«-yê jî tê te tewandin; herç end »in« veqetandekeke gelejmar e û parkî tên »î« û »ê« yekejmar in. Mesela: Li û na »go tî bide min« û »avê bide min« »go tinî bide min« û »avinê bide min« dibê jin. 71 Gava navdêr bi dengdê rekê temam dibin, dema ko veqetandek bi wan ve dibin mirov dikare hin tî pên ko navdêr û veqetandekê bi hev re girê didin ji navê bê xe û wan kutebir bike. Herwekî li û na ko mirov bibê je: »Piyekî, xaniyekî, çirayekê, maseyekê, coyekê, xwesû yekê, kursiyek, xaniyine, maseya min«. Dikare bibê je: »Pê kî, xanî kî, çirakê, masekê, cokê, xwesû kê, kursîk, xanî- ne, masa min«. قANEKA TARî Xî Gramê ra frensizî dibê je ko zmanê frensizî veqetandekên xwe ji pro- naveke latî nî girtine. Gelo me yên xwe, ev bê jeyên hûr, ji kû girtine? Li gora tedqî qatên ko heta niho min çê kirine, me jî veqetandekên xwe ji hin pronavan girtine, lê ne ji pronavine biyanî, ji pronavine xwe.
Belê, veqetandekên me ên binavkirî ji pronavine me ên iarkî bi der hatine. Herwekî pê detir dê bê te gotin »yê, ya, yên« pronavine iarkî ne û veqetandekên me ên binavkirî ji wan hatine pê. Di esl û bingehî de gava ev pronav diketin pê iya navdê rekê û dibûn reng- dê rine iarkî »di«-yek dikete navbera wan û navdê rê. Mesela gotina »Hespê Soro« di eslê xwe de »Hespê di Soro« (1) ye. (1) Ev ikil hetanî îro di hin cihên Kurdistanê de peyda dibe. Lê tenê di gelejmarê de tê te gotin. Yanî li û na ko bibê jin »hespên Soro« »hes- pê di Soro« dibê jin û gelejmariya hespan bi »di«-yê didin zanîn. 68
Bê diro, pronavên »yê, ya, yên« di iklê »ê, a, ên« de bû ne veqetandek û bi paiya navdê ran ve zeliqî ne; carina jî ketine pê iya rengdê ran. Yanî »Ev hesp yê Soro ye« bû ye »Ev hespê Soro ye«. Mî salên jê rîn biserveketina veqetandekên kurdmancî bi temamî anî didin. Ev hesp, yê di Soro ye. Ev hesp, yê Soro ye. Ev, hespê di Soro ye. Ev, hespê Soro ye. Ev hesp, yên di Soro ne. Ev hesp, yên Soro ne. Ev, hespên di Soro ne. Ev, hespên Soro ne. Ev mehîn, ya di Soro ye. Ev mehîn, ya Soro ye. Ev, mehî na di Soro ye. Ev, mehî na Soro ye. Ev mehîn, yên di Soro ne. Ev mehîn, yên Soro ne. Ev, mehî nên di Soro ne. Ev, mehî nên Soro ne. Herçî veqetandekên me ên nebinavkirî, me iklên wan ên pê în, yanî yên ko bi navdê reke bê bireser in, me ew ji pronavên xwe ên nebi- navkirî »yek« û »hin« girtine û ew xistine paiya navdê ran. Yek hesp hat. Hespek hat. Hin hesp hatin. Hespin hatin. Yek mehîn hat. Mehî nek hat. Hin mehîn hatin. Mehî nin hatin. Herçî veqetandekên nebinavkirî, yên ko dikevin paiya navdê rên ko bireserek bi wan ve bû ye, di pê kanî na wan de, pronavên iarkî û ên nebinavkirî arî kariya hev kirine û ew anî ne pê. Herwekî ji mî salên jê rîn dixuye. Ev hespek yê di Soro ye. Ev hespek yê Soro ye. Ev, hespekî di Soro ye. Ev, hespekî Soro ye. Ev hespin yên di Soro ne. Ev hespin yên Soro ne. Ev, hespine di Soro ne. Ev, hespine Soro ne. 69 Ev mehî nek ya di Soro ye. Ev mehî nek ya Soro ye. Ev, mehî neke di Soro ye. Ev, mehî neke Soro ye. Ev mehî nin yên di Soro ne. Ev mehî nin yên Soro ne. Ev, mehî nine di Soro ne. Ev, mehî nine Soro ne. Bi vî awayî veqetandekên me ên binavkirî û ên nebinavkirî hatine pê. Di vê ravekê de kê mahiyek dikeve ber çavan. Gelo »î« û »e«-yên ko di gotinên »hespekî Soro« û »mehî neke Soro« de tê ne dî tin, ji kû pey- da bû ne. Divêt ev tehsî ra tewanga pronava nebinavkirî »yek« bibe. Ji xwe ev pronav di eslê xwe de jimarnav e û jimarnav navdê ran ditewî- ne û ev tewang yanî û tewanga jimarnavan di ser hemî tewangên din re tê te girtin. Heke me ew gotin vegerandine iklê jê rîn ew »î« û »e« jî bi der tên. Yek hespî Soro. Yek mehî ne Soro. Herçî »e«-ya »hespine Soro« ye ev »e« di eslê xwe de »en« bû û »n« jê ketiye û li û na »hespinen Soro« îro dibê jin »hespine Soro«. Ji xwe »n« iareta gelejmariyê; û ji ber ko di »ine« de »n« ek heye ji xwe jê re hewce namî ne. 70 Pronav
72 Pronav ew bê je ye ko dikeve û na navdê rê. Pronav, mê jer û carina jî zayendê navdê rê dide zanîn. Ji hê la din pronav wezî feyên navdê ra ko dinimî ne li xwe digere û wan ditî ne cih. Di komekên jê rîn de: »Zimanê lalekî ji yê virkerekî çê tir e. Du diz ji bo kerekî dizî pev diçûn; yekî dixwest wî bifroe, ê din dixwest pê karekî bike. Bayê zozanan ji yê de tê xwe tir e. Ewê ko hat birayê min bû.« Bê jeyên »yê, yekî, wî, ê, pê, yê, ewê« pronav in. Ji ber ko ew ketina û na navdê rên: »zimanê, dizekî, kerî, dizê, bi kerî, bayê, mirovê«. Bê diro, heke me ev navdêr vegerandine û na wan pronavan ew komek dikevin iklên jê rîn. »Zimanê lalekî ji zmanê virkerekî çê tir e. Du diz ji bo kerekî dizî pev diçûn; dizekî dixwest kerî bifroe, dizê din dix- west bi kerî karekî bike. Bayê zozan ji bayê de tê xwe tir e. Mirovê ko hat birayê min bû«. Zayendê pronavan 73 Pronavan sê zayend hene: mê, nêr û nê tar. Pronavên nêr Pronavên nêr ew pronav in ko dikevin û na navdê rên nêr. Lêzgîn got, wî got. Pronavên mê Pronavên mê ew pronav in ko dikevin û na navdê rên mê. Qeemê got, wê got. Pronavên nê tar Pronavên nê tar ew pronav in ko dikevin û na navdê rên her du zayen- dan û li gora zayendê navdê ra ko dinimî nin dikarin carina nêr û cari- na jî mê bê ne hesibandin. Lezgîn hat; ew hat. Qeem hat; ew hat. 71 74 Di zmanê kurdmancî de es texlît pronav hene. 1. Pronavên kesîn 2. Pronavên iarkî 3. Pronavên girê kî 4. Pronavên pirsiyarkî 5. Pronavên nebinavkirî 6. Pronavên xwedîn Pronavên kesîn 75 Ji van pronavan re pronavên kesîn dibê jin. Ji ber ko ew, nemaze, dikevin û na kesan û wan dinimî nin. Di qisetê de sê kes hene ko dikevin axaftinê. ت xeberbêj, yanî yê ko daxê ve, û yê ko pê re tê te axaftin û kesê ko axaftin li ser wî ye. Di gramê rê de ji wan re kesê pê în, kesê diwim û kesê seyim dibê jin. 1. Kesê pê în. Yê ko daxê ve: ez, min, em, me, xwe. 2. Kesê diwim. Yê ko pê re tê te axaftin: tu, te, hon, we, xwe. 3. Kesê seyim. Yê ko di axaftinê de qala wî dikin: ew, wî, wê, ew, wan, xwe, ê. Ji van pronavan »wî« nêr, »wê« mê û ên mayin tev de, yanî: »ez, min, tu, te, ew, em, me, hon, we, wan, xwe, ê« nê tar in. 76 Pronavên lihevxistî. Ji pronavên nê tar hinên din hene ko ji wan re pronavên lihevxistî dibê jin. Ji ber ko ew bi lihevxistina daçek û pro- navekê tê ne pê. 77 Pronavên kesîn du tofên biserxwe ditî nin pê: pronavên kirar, prona- vên bireser. Pronavên kirar bi gelemperî dikevin û na wan navdê rên ko di qisetê de kirar in. Herçî bireser dikevin û na navdê rên ko di qisetê de bire- ser in.
72 Ji lewre ev pronavên ha nayine tewandin. Ji ber ko iklên wan ên bireser iklên wan ên tewandî ne. Lê herçî pronavên ko iklên wan ên tewandî nî nin, gava ew, di qisetê de dibin bireser, wek navdê rên ko dinimî nin tê ne tewandin. Pronavên kirar Pronavên bireser ez min tu te
ew wî, wê em me
hon we ew wan
78 Awarte: Herwekî di mada (56) de hate gotin, navdêr gava kirarê lê ke- reke gerguhêz in, di zemanên xwe ên borî de weke bireseran tê ne tewandin û ji bervajî ve bireserên wan ên sererast weke xwe dimî nin. Ji ber vê yekê di van lê keran de pronavên kirar bi ên bireser diguhê- rin û her yeke wan dikeve û na a din; yanî pronavên kirar dibin bire- ser û ên bireser dibin kirar. Ji lewre lê kerên wek »gotin, xwarin, xistin« di zemanên xwe ên borî de bi pronavine bireser tê ne çevandin û bireserên wan ên sererast bi pronavine kirar tê ne nimandin. Herwekî: min got, te xwar, wî xist, we got, wê xwar, wan xist, me xwar. çend mî sal: Zinê Sî sin dît. Wê ew dît Hespan ceh xwar. Wan ew xwar. Min qelem ji destê xwe xist. Min ew ji destê xwe xist. Cî ranan em dî tin. Wan em dî tin. Soro ez xapandim. Wî ez xapandim. Pronavên kirar 79 Pronavên kirar dikevin pê iya lê keran û lê ker rast bi rast didin pey wan: ez hatim, ew çû, min dixwar, wan goti bû, ezê herim, min dê bigota. 73
navbera pronav û lê kerê: îro, ez ji Farqî nê hatim. Ew dihî berî nîvro çû Diyarbekrê. Min nan xwar. Ez diçim nê çî rê. Wan ev tit ji min re di koçka we de goti bû. Ezê sibê bi birayê xwe re herim dibistanê. 81 Heke lê kerê du kirarên tê vel hene pronavên ko dinimî nin, li gora rê za kesên xwe didin pey hev, yanî kesê diwim dide pey kesê pê în û kesê seyim dide pey kesê diwim. Ji bo xurt kirina gotinê pi tî prona- va didowan pronaveke gelejmar û ji kesê pronava pê în tê te hildan. Ji lewre nabe ko mirov bibê je: ew û ez em hatin« lê divêt bibê je »ez û ew em hatin« an »ez û ew hatin«. Ji ber ko »ew« ji kesê seyim û »ez« ji kesê pê în e. çend mî salên din: Tu û ew hon çûn. Ez û tu emê herin. Te û wî we bigota. Min û te me ne xwar. Ez û ew em rabûn. 82 Heke di komekê de çend lê ker, lê kirarekî bi tenê heye hingê ne gerek e ko di pê iya her lê kerê de pronav bê te tekrar kirin. Ji lewre, li û na ko mirov bibê je: »ew çû, ew lê fedkirî û ew vegeriya« dikare bibê je û spehî tir e ko bê je: »ew çû, lê fedkirî û vegeriya«. Dî san li û na »Min kirî, min firot û min pê kar kir« mirov dikare bibê je: »min kirî, firot û pê kar kir«. 83 Lê heke lê ker tev de ne ji yek cisnî ne, yanî hin gerguhêz û hin jî negerguhêz in; hingê li gora pêkhatina komekê lê ker bi pronavekê an bi didowan tê ne çevandin. 84 Pronava lê kera negerguhêz di pê iyê de: Vê ca her lê ker li gora cisnê xwe bi pronavine cihê tê ne çevandin. Yanî lê kerên negerguhêz bi pronavên xwe û ên gerguhêz bi yên xwe. غ herwekî ji mî salên jê rîn dixuye hevokên ko lê keran ew anî ne pê dika- rin bi hevgihanga »û«-yê bi hev re bê ne girê dan: Ez çûm, min ji xwe re hespek kirî. Ez çûm û min ji xwe re hespek kirî. Tu çû yî, te ji xwe re hespek kirî. Tu çû yî û te ji xwe re hespek kirî. 74
Ew çû, wî ji xwe re hespek kirî. Ew çû û wî ji xwe re hespek kirî. Em çûn, me ji xwe re hespek kirî. Em çûn û me ji xwe re hespek ki¦î. Hon çûn, we ji xwe re hespek kirî. Hon çûn û we ji xwe re hespek kirî. Ew çûn, wan ji xwe re hespek kirî. Ew çûn û wan ji xwe re hespek kirî. قANEK Di kesê seyim de ikilên »ew çû û wî kirî« û » ew çûn û wan kirî« îro hesêb nayine gotin yanî ev ikil ji kar hatine êxistin. Di kesên seyim de pronavên didowan yanî »wî« û »wan« tê ne xistin û komek dikevin iklên jê rîn: Ew çû, ji xwe re hespek kirî. Ew çûn, ji xwe re hespek kirîn. Di vî ikilî de her du pronavên »ew« çi yekejmar çi gelejmar êdî ne pronavine kesîn lê pronavine iarkî ne. 85 Pronava lê kera gerguhêz di pê iyê de: Hingê her du lê ker bi yek pronavê tê ne çevandin, bi pronava lê ke- ra gerguhêz. Min çû ji xwe re hespek kirî. Te çû ji xwe re hespek kirî. Wî (wê) çû ji xwe re hespek kirî. Me çû ji xwe re hespek kirî. We çû ji xwe re hespek kirî. Wan çû ji xwe re hespek kirî. Herwekî di mî salên jorîn de tê te dî tin, di vî ikilî de lê kera negergu- 75 hêz jî – wek lê kere gerguhêz – bê dû pa tê te çevandin. Yanî »çûm, çû yî, çû, çûn, çûn, çûn« tev de dibin »çû«. Mirov dikare bibê je qey lê kerên »çûn« û »kirîn« gihane hev û lê kereke hevedidanî wek »çûn- kirîn« anî ne pê. غ ji ber ko di lê kerên hevedidanî de hikim û îtibar li lê kera paîn e, û di karê me de lê kera paîn »kirîn« lê kereke gergu- hêz e, lê kera hevedidanî »çûnkirîn« lê kereke gerguhêz hatiye hesêb û welê hatiye çevandin. Pronavên bireser 86 min, te, wî, wê, me, we, wan Herwekî di mada (77) an de hate gotin ev pronavên ha di eslên xwe de pronavine bireser in: ez te dibî nim, tu min dibî nî, em wan dibî nin, tu wê dibî nî, em we dibî nin, hon wî dibî nin, ew me dibî nin. Lê di lê kerên gerguhêz û di zemanên wan ên borî de ev pronav dibin kirar û heke lê kerê bireserekî sererast heye ew bireser bi pronaveke kirar tê te guhartin: min tu dî tî, te ez dî tim, wî em dî tin, wê hon dî tin, me tu dî tî, we ez dî tim, wan em dî tin. Lê belê heke bireserê lê kerê ne sererast, lê nerê rast e; hingê û li gorî qeyda bingehîn pronav weke xwe dimî nin; min ji wan re got, te ji min stand, wî ji wan girt, wê li me da, me bi wan nikarî bû. 87 xwe Ev pronava nê tar her du mê jer û zayendan jî dinimî ne; yanî dikeve û na mê û nêr, yekejmar û gelejmar: wî xwe kut, wê xwe kut, wan xwe kut
Gava di komekê de kirar û bireser ji yek kesî û ji yek mê jerî ne û tevgera kirêr rast bi rast li ser wî bi xwe ye, hingê pronava bireser bi pronava »xwe« tê te nimandin. Bi gotinên din pronavên ji yek kes û mê jerî û yeke wan kirar û a din bireser di komekê de nagehin hev. Ji lewre mirov nikare bibê je »ez min di neynikê de dibî nim« ji ber ko »ez« û »min« her du jî ji yek kesî û ji yek mê jerî ne; û yeke wan kirar û a din bireser e. Ji ber vê hindê divêt bê te gotin: »ez xwe di neynikê de dibî nim«. 76 Lê di komeka: »ez pezê me diçê rî nim« de du pronav ji yek kesî û yeke wan kirar û a din bireser gihane hev. Ji ber ko ew herç end ji yek kesî bin jî ne ji yek mê jerî ne; »min« yekejmar û herçî »me« gelejmar e. Lê ji milê din em dibî nin ko di komeka »ez te û birayê te dibî nim« de du pronav ji yek kes û mê jerî gihane hev. Ji ber ko her du jî bire- ser in û di wan de tu kirar nî ne. 88 Awarte: Pronava »xwe« ya ko di eslê xwe de pronaveke bireser e cari- na û bi kirarekî dî ve di cihê kirar de tê te dî tin. Herwekî: »Ez û bira- yê xwe em hatin. Min û birayê xwe me got. Tu û birayên xwe hon ji min re sax bin«. Di vî halî de mî na ko di mî salên jorîn de tê te dî tin pronavên ji yek kes û ji yek mê jerî nagehin hev. Lê heke mê jer guhê rî hingê ew dige- hin hev: Ez û birayê xwe em hatin. Min û birayên me xwar. 89 [y]ê
Ev pronava nê tar bi tenê yekejmarê dinimî ne û dikeve û na prona- vên »vî, vê, wî, wê« yên ko di komekê de pi tî lê kerê hatine hildan, herwekî di mî salên jê rîn de: Min da vî, vê Min da ê Min da wî, wê Min da ê Ezê bidim vî, vê Ezê bidim ê Ezê bidim wî, wê Ezê bidim ê Lê li û na »min da wan« »min da ê« nayê gotin; ji ber ko pronava »ê« nikare mê jerê gelejmar binimî ne. Pronava berbihevîn 90 hev, êk Pronava berbihevîn ew pronav e ko di qisetê du kesên tê vel bi hev re dinimî ne û li û na wan dikeve. Ferqa vê pronavê ji yên din ev e ko pronavên din bi tenê kesekî (kesê pê în, kesê diwim an kesê seyim) dinimî nin. Herçî pronava berbihevîn divêt du kesan an sê kesan bi hev re binimî ne; an ji kesekî çend peyan. Ev pronava ha tucaran nika- 77 re kesekî bi tenê binimî ne. Herwekî li jor tê te dî tin ev pronav du ikil hene: hev û êk. قikilê paîn »êk« bi tenê li nîvrorohelatê Kurdistanê de tê te gotin. Me got ko ev pronava ha du an sê kesên tê vel dinimî ne. Bê diro, gava em »em birayên hev in« an »em birayên êk in« dibê jin pronava berbihevîn; li gora hazirbû na kesan du an sê kesên tê vel dinimî ne. Heke yên hazir »ez« û peyakî din e »hev« kesê pê în û diwim û heke yên hazir ji du kesan bê tir in, hingê »hev« her sê kesên qisetê dikare binî mî ne. 1. Yên hazir »ez« û peyakî din e. Hingê komeka »Em brayên hev in« mana jê rin dide: »Ez brayê te me, tu jî brayê min î«. 2. Yên hazir »ez« û peyayine din in. Hingê komeka »Em brayên hev in« bi awayê jê rîn tê te mana kirin: »Ez brayê we me, hon jî (yanî tu û ew ) brayên min in«. çend mî salên din. Medhelokê gotiye: »Kalo ji bê kesî, pî rê ji bê nefsî her diwan li hev pirsî«. Di vê medhelokê de »hev« ji kesê seyim du mirovan dinimî ne: kalo û pî rê. Heke me medhelok ji hev de xist mana jê rîn jê bi der têt: »Wî (kalo) li pî rê pirsî; wê »pirê« jî li kalo pirsî.
Dijminan xar berda hev. Yanî vî aliyî berda wî aliyî û wî aliyî jî berda vî aliyî.
Em du heval in û em ji hev ne razî ne. Yanî ez ji wî ne razî me, ew jî ji min ne razî ye. قANEKA TARî Xî Pronava berbihevîn bi biserveçû na zimên ketiye ikilê xwe ê îro »hev, êk«. Ev pronav di esilê xwe de ji sê bê jeyan bihevketî ye: »hev-û-din« an »êk-û-din«. Ji lewra berê li û na »em birayên hev in« »em birayên êk in« »em birayên hevû din in« an »birayên êkû din in« digotin. Pit- re »û« jî ji navê ket û pronav bû »hevdin, êkdin«. Lê birê va di vî ikilî de jî hin tadîl hatine rû. Herwekî: Hevdi, hevdu, hevdû. تkdi, êkdu, êkdû.
78 قikilê bingehîn bi temamî winda ne bû ye û hetanî îro di hin derên Kurdistanê de weke xwe tê te gotin. Ji milê din, ji ber xwe dengiyê, nemaze di zimanê nivîskî de û gava pronavên berbihevîn didin pey hev an ev pronav ketine pê an paê bê jeyine yekî te di ikilên kevin de tê ne istî mal kirin. Me ji hev re goti bû ko sibe em hev bibî nin. Me ji hev re goti bû ko sibe em hevdû bibî nin. Me hev nas ne kir. Me hevdû nas ne kir. Pi tî ko em li esilê vê pronavê hûr bûn emê wê ji hev de bê xin û li hê manên ko ew anî ne pê hûr mê ze bikin. Ji xwe di ikilê »êk-û-din« de mana her bê jeyê e kere ye. Bi tenê tê de »yek« bû ye »êk«. Herçî »hev-û-din« gelek heye ko »hev« jî bi mana »yek« e. Bê diro di zarekî kurdî, di zarê dumilî de ji »yek« re »jew« an »yew« dibê jin. Pronavên lihevxistî 91 Ev pronavên ha herwekî di mada 76an de hate gotin bi lihevxistina hin daçekan bi hin pronavan hatine pê û li gora pêkhatina komekê ev wan daçek û pronavan dinimî nin. Herçî daçek »ji, li, bi, di« ne. Herçî pronav an »vî, vê, wî, wê« ne, an »hev, êk« in. Ji lewre ev pro- navên ha du tofan ditî nin pê. 92 Tofa pê în: jê, lê, pê, tê Min jê stand: min ji vî stand, min ji wî stand, min ji vê stand, min ji wê stand. Ez jê distî nim: ez ji vî distî nim, ez ji wî distî nim, ez ji vê distî nim, ez ji wê distî nim. Min lê pirsî: min li vî pirsî, min li wî pirsî; min li vê pirsî, min li wê pirsî. Ez lê dipirsim: ez li vî dipirsim, ez li wî dipirsim, ez li vê dipirsim, ez li wê dipirsim. 79 Min pê karî bû: min bi vî karî bû, min bi wî karî bû, min bi vê karî bû, min bi wê karî bû. Ez pê dikarim: ez bi vî dikarim, ez bi wî dikarim, ez bi vê dikarim, ez bi wê dikarim. Min tê da: min di vî da, min di wî da min di vê da min di wê da Ez tê didim: ez di vî didim, ez di wî didim, ez di vê didim, ez di wê didim.
Herwekî ji mî salên jorîn ve dixuye ev pronavên ha bi tenê yekejmarê dinimî nin û nikarin bikevin û na gelejmarê. Ji lewre li û na »min ji wan stand« »min jê stand« nayete gotin. 93 Tofa diwim: jev/jêk, lev/lêk, pev/pêk, tev/têk Me jev/jêk stand: me ji hev/êk stand. Me lev/lêk pirsî: me li hev/êk pirsî. Yüklə 19,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|