Ko‘pgina dostonlar, xalq kitoblari ilk bor nashr ettirildi. O‘zbek xalq ertaklarining
bir nechta to‘plamlari dunyo yuzini ko‘rdi.
O‘zbek fol‘klorshunoslari, afsona va rivoyatlardan tuzilgan fol‘klor
to‘plamlarini chop ettirdilar.
Istiqlol tufayli marosim fol‘klorining ilgari nashr etilmagan yoki qisman
ommalashtirilgan namunalari chop ettirildi. Xususan, o‘zbek fol‘klorshunosligi
tarixida birinchi marta navro‘z bayrami bilan bog‘liq o‘zbek fol‘klori asarlaridan
tuzilgan «Navro‘z» kitobi.
O‘zbek fol‘klorshunosligi maktabining kelgusidagi rejalari o‘zbek fol‘klori
materiallarini izchil to‘plash maqsadida atoqli alloma H.Zarifov asos solgan ilmiy
ekspeditsiya ishini yanada kengroq qamrovda o‘tkazish va uning muntazamligini
ta`minlash; H.Zarifov nomli O‘zbek fol‘klori arxivi materiallarini to‘la ilmiy tavsif
qilish va kataloglashtirishni amalga oshirish; fol‘klorshunos olimlar tomonidan
qariyib 80 yil mobaynida to‘plangan arxiv materiallari va kelgusidagi ilmiy
ekspeditsiyalar davomida yozib olinadigan fol‘klor namunalari asosida «O‘zbek
fol‘klori yodgorliklari» 100 jildlik akademik nashrini tayyorlash; fol‘klor
asarlarining ilmiy va ommabop nashrlarini tayyorlab chop ettirish; o‘zbek fol‘klori
janrlarining
tarixiy asoslari, tipologiyasi va poetikasini dunyo fol‘kloristikasining
ustuvor ilmiy metodlari asosida tadqiq etish; oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun
xalq og‘zaki badiiy ijodiyoti bo‘yicha yangi darslik va qo‘llanmalar yaratishdan
iboratdir.
Xususan, M.Jo‘raev Samarqand, Navoiy, Buxoro viloyatlari aholisining
tabiat hodisalari va osmon yoritqichlari bilan bog‘liq mifologik qarashlarini
to‘pladi; M.Jo‘raev, U.Sattarov, R.Saidovalar Buxoro va Navoiy viloyatlaridan
toponimik afsonalarni yozib oldilar; M.Jo‘raev va M.Pirmatovaning ko‘p
yillik
izlanishlari natijasida Buxoro, Surxondaryo, Navoiy, Samarqand, Xorazm
viloyatlari hamda Qirg‘iziston respublikasining O‘sh viloyatida istiqomat qiluvchi
o‘zbeklarning an`anaviy taqvimiga oid boy fol‘klor materiallari yozib olindi.
Fol‘klor bo‘limining ilmiy xodimlaridan X.Xolova Buxoro viloyatining Qorako‘l
va Olot tumanlarida ilmiy izlanish ishlari olib borib, to‘y marosim qo‘shiqlarini
to‘plagan bo‘lsa, L.Xudoyqulova Surxon vohasi aholisining bola tug‘ilishi bilan
aloqador irim-sirimlari, beshik to‘yi, sunnat to‘yi va nikoh to‘yi marosimi
fol‘klorini yozib oldi. «Alpomish» dostoni yaratilganligining 1000
yilligi keng
nishonlanishi munosabati bilan professor T.Mirzaev bu dostonning Berdi baxshi,
Po‘lkan va ergash Jumanbulbul o‘g‘li, Bekmurod Jo‘raboy o‘g‘li, Saidmurod
Panoh o‘g‘li variantlarini 1999 yilda alohida kitoblar holida to‘la nashr ettirdi.
XX asr boshlarida mamlakatda qattiq ommaviy ocharchilik hz berdi. Bunga
erlarni chigirtka bosib, ekin-tikinlarga katta talofat etkazgani ma`lum darajada
sabab bo`lgan. SHu munosabat bilan bir necha mashhur termalar yaratilgan.
Jumladan, Fozil shoirning «Qahatchilik», «CHigirtka» kabi termalari shunday
asarlardandir. Ularda kambag`al dehqonning og`ir ahvoli, turmush qiyinchiligi real
aks ettiriladi.
Istiqlol o`zbek fol`klorshunosligining jahoniy miqyosga intilishida keng
yo`l ochib berdi. Milliy hurlik baxsh etgan ijod erkinligi tufayli xalq og`zaki ijodi
namunalarini uzoq ajdodlarimizning tarixi, turmush tarzi,
ibtidoiy, diniy va
e`tiqodiy qarashlari bilan bog`liq holda o`rganish imkoniyatlari tug`ildi. Natijada
ilgari sho`ro mafkurasi taqiqi tufayli nashr etilmagan ―SHoh Mashrab qissasi‖
(1991), ―Ibrohim Adham qissasi‖(1991), ―Hazrati Ali haqida qissalar‖ (1992),
―Abu Muslim jangnomasi‖ (1992) va ―Bobo Ravshan‖ (1992) singari diniy-
axloqiy xarakterdagi xalq kitoblari keng jamoatchilik hukmiga etkazildi.
SHo`ro mafkurasi qatag`on qilgan Navro`z qayta tiklandi. SHu munosabat
bilan har yili Respublika miqyosida ulkan xalq sayllari o`tkazish an`anaga aylanib
bormoqda. Bunda xalq etnografik dastalari faol qatnashmoqda. SHu ommaviy
harakat tufayli juda ko`p unutilib borayotgan an`anaviy xalq ijodi namunalari, urf-
odatlari qayta tiklanib, xalqimiz mentalitetini ifoda etuvchi milliy qadriyatlar
sifatida e`zozlana boshlandi. Bu jihatdan, ayniqsa,
har yili bahorda Boysunda
o`tkaziladigan ―Boysun bahori‖ ko`rik-tanlovi, xalq baxshilari ko`riklari, Jizzax
viloyatining Forish tumanida o`tkaziladigan ―O`zbek xalq o`yinlari‖ va Termizda
o`tkaziladigan ―Alpomish o`yinlari‖ tadbirlari ayricha ahamiyat kasb etmoqda.
SHunisi quvonchliki, ―Boysun bahori‖ HNESKO qarori bilan xalqaro festival
maqomini oldi va nodir ma`naviy yodgorlik sifatida ro`yxatga olindi.
SHuningdek, YUNESKO qarori bilan 1999 yilda o`zbek xalqining
qahramonlik eposi ―Alpomish‖ yaratilganligining 1000 va xalqimiz mifologik
tafakkurining nodir durdonasi ―Avesto‖ yaratilganligining 2700 yilliklari o`zbek
fol`klorshunosligi taraqqiyotida ayricha ahamiyatga ega bo`lib, jahon miqyosida
o`zbek fol`kloriga qiziqishni kuchaytirdi.
Xullas, XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrning boshlari – o`zbek
fol`klori taraqkiyotida alohida bir bosqichni tashkil etadi. Bu davrda yaratilgan
og`zaki ijod namunalarida davrning muhim ijtimoiy – siyosiy voqealarini kuylash,
xalq ommasining sinfiy va siyosiy ongi hksala borishini ko`rsatishga
intilish,
ozodlik harakatlarini tasvirlash muhim o`rin tutadi.
Dostları ilə paylaş: