Sh. Sh. Shodmonov
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| UDK: 3 3 6 .77(075)
BBK 65.011.3ya73 Ahboi ot-rasur* markazl ISBN 978-9943-05-402-8 © Sh.Sh. Shodmonov va boshq., 2011 © ChoMpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2011 K IR IS H M amlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng iqtisodiy islohotlarm amalga oshirishning dastlabki davrlaridan boshlab, hukumat pul-krcilil munosabatlariga katta e ’tibor berib kelmoqda, chunki biror davlai pul sohasidagi munosabatlarni yo‘lga qo'ym asdan iqtisodiyotni to'laqonli rivojlantira olmaydi. Tashqi iqtisodiy munosabatlar va ichki aloqalarning Respublikami/ tanlagan bozor iqtisodiyoti yo‘liga m os ravishda rivojlanishining pul munosabatlarining rivojlanish darajasiga bogUiqligini alohida ta ’kidlab o ‘tish zarur. Shu sababli P rezidentim iz I.A. K arim ov ushbu m asalaning dol zarbligiga alo h id a e ’tib o r berib: «Bugun dunyo iqtisodiyotidagi ahvolni tah lil qilar ekanm iz, ja h o n m oliyaviy va iqtisodiy in q iro /i h ali-b eri nihoyasiga yetgani y o ‘q, deb aytishga b arch a asosla - rim iz bor. Bugungi kunda bozorni pul resurslari bilan zo ‘r berib to'ldirisli davom etayotgani fond va xom ashyo bozorlarida su n ’iy ravishda oshirib borilgan spekulativ narxlarning yanada k o ‘tarilib ketishiga, t a ’b ir jo iz b o ‘lsa, m oliyaviy k o ‘p ik la rn in g b a tta r avj o lish ig a, inflatsiyaning jilovlab b o !lmas daragada o ‘sish xavfining ko‘payishiga olib kelmoqda. Jahon miqyosida konvertatsiya qilinadigan asosiy valutalarning beqarorligi jiddiy xavotir uyg‘otm asdan qolmaydi. Bu, birinchi navbatda, rivojlanayotgan davlatlarning ushbu valutalarga bo‘lgan ishonchiga jiddiy putur yetkazmoqda. Biz bugun 2010-yil yakunlarini baholar ekanmiz, aw alo, mamla- katimiz iqtisodiyotining yuqori barqaror o ‘sish sur’atlari va makroiq- tisodiy m utanosibligi saqlanib qolayotganini qayd etishim iz zaiur. Iqtisodiyotimizda 2010-yili yuqori o ‘sish sur’atlari ta ’minlanib, alio lining real daromadlari 123,5 foizga oshdi, o ‘tgan yilda inllalsiya daiajasi 2009-yildagi 7,4 foiz o'rniga 7,3 foizni tashkil etdi. 3 Bu aw alam bor qat’iy, shu bilan birga, puxta o ‘ylangan pul-kredit siyosati va inqirozga qarshi ko‘rilgan samarali chora-tadbirlarimizning natijasidir»1 deb ta ’kidladi. Pul sohasidagi munosabatlarni rivojlantirish uchun ular to ‘g‘risidagi turli nazariyalarni o'rganish, umumlashtirish va ulardan 0 ‘zbekistonning iqtisodiy taraqqiyotga erishishini ta ’minlash y o lid a foydalanish zarurdir. Shu bilan birga Respublikada pul m unosabatlarining ilmiy asosda rivojlanishi Iqtisodiy tashkilotlar va Xalqaro moliya institutlari bilan o'rnatiladigan munosabatlarning keng qamrovliligini belgilashda katta ahamiyatga egadir. «Zamonaviy ikki pog‘onali bank tizimini yaratish orqali mustaqil pul-kredit siyosatni yuritish, budjet va pul siyosatining m as’uliyat doirasini aniq belgilab qo‘yish, ulaming o ‘zaro samarali munosabatini ta ’minlash imkoniyati paydo bo ld i. Buning natijasida iqtisodiyotimiz manfaatlarini barqaror va ishonchli tarzda qondirib borishga erishildi».2 Pul sohasidagi munosabatlarning shakllanishi ham da moliya bo- zorining rivojlanishi respublika tijorat banklari tom onidan o ‘tkazi- layotgan pul operatsiyalari ko'lami va turlarining ko'payishiga ham da iqtisodiy faoliyat bilan shug'ullanuvchi xo‘jalik subyektlari uchun respub- likamizdan tashqaridagi hamkorlar bilan aloqalami kengaytirishga zamin yaratadi. Shu sababli «Pul nazariyasi» fani b o ‘yicha ushbu o ‘quv qo‘llanma bozor iqtisodiyoti va jahon moliya munosabatlarining negizini tashkil etuvchi pulning mazmunini, uning harakatlarini, undan foydalanish to ‘g‘risidagi nazariyalarni o'rganish va ulardan 0 ‘zbekiston Respublikasi uchun zarur b o ‘lgan am aliyjihatlw ini ham tadqiq qilishga bag‘ishlangan dolzarb o ‘quv qo‘llanma hisoblanadi. Shu va boshqa muhim iqtisodiy m asalalarni tezroq hal qilish, ularning yechim ini topish pul va pul sohasidagi munosabatlarining m azm unini, ulam ing talablari hamda xususiyatlarini, qonun-qoidalarini 1 Karimov I. A. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksal- tirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi. /Xalq so‘zi, 2011-yil/. 2 0 ‘zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‘li. Prezident Islom Kari- movning 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, V azirlar M ahkam asi va Prezident Devonining 0 ‘zbekiston mustaqilligining 16 yilligiga bag'ishlangan qo‘shma majlisidagi m a’ruzasi. «Xalq so‘zi» gazetasi, 2007-yil 31-avgus£, 173- soni. 4 amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning maqsadi va m ohiyatini chuqurroq bilishlariga bog'liqdiir. «Pul nazariyasi» fani pul to ‘g ‘risidagi tushunchalam i, nazariyalarni, uning qonun-qoidalarini o ‘rgata-di. «Pul nazariyasi» fani magistr talaba- larga m am lakatim izda yashay-otgan insonlarning tu rm u sh darajasi ko‘pdan-ko‘p pul sohasidagi m a salalarning to ‘g‘ri hal qilinishiga, milliy pul barqarorligining ta ’minlanishiiga h am bog‘liqligini o ‘rgatadi va milliy istiqlol mafkurasining odamlar ongida shakllanishida, ulaming intellektual kamolotga erishuvida m uhim ro l o ‘ynaydi. Lekin shu vaqtgacha o ‘zbek tilid a pulning hozirgi davrdagi m az m unini, uning ichki sir-asrorlarini, u n in g haqiqiy mohiyatini sinchiklab o'rganishga intilayotgan o'q u vch ilar va talabalarimiz uchun m o’ljal- langan iqtisodiy m uam m olarni hal qilishga harakat qilayotgan rahbar xodimlar, iqtisodchi mutaxassislar, p ul to ‘g ‘risidagi nazariyalar bilan qiziquvchi keng kitobxonlar om m asi talablariga javob beradigan ada- biyotlar, o ‘quv q o ‘llanm alar, ay n iq sa, darsliklar yetarli em as edi. Yurtboshimiz aytganidek: «...birinchi galda, taraqqiyotimizning h ar bir y o ‘nalishi — jam iyatim izdagi siyosiy, ijtim oiy-iqtisodiy, m a ’naviy munosabatlarning rivoji haqida maxsus darsliklar, qo‘llanmalar, om m a- bop adabiyotlar yaratish zarur»1. D arsliklar va o ‘quv qo'U anm alari yetishmasligi bo‘yicha Oliy o ‘quv yurtlari va kollejlardagi ahvolni, shu- ningdek, kadrlar tayyorlash milliy dasturida qo'yilgan muhim vazifalarni hisobga olib, «Pul nazariyasi» fani b o ‘yicha ushbu o ‘quv qo'llanm ani yozishga jazm qildik. Bozor iqtisodiyotiga kirib borayotganim izni, bu sharoitda yashashi- miz, faoliyat ko'rsatishim iz, iqtisodiy m unosabatlarda bo'lishim izni hisobga olib, pul munosabatlari sohasidagi m uam m olarni, uning sabab- oqibatlarini, qonun-qoidalarini, tushunchalarini, ular bizning sharoiti- mizda qay darajada, qanday shaklda amal qilayotganligini batafsilroq yoritishga harakat qildik. Ushbu o ‘quv qo ‘llanmada pul m unosabatlari sohasidagi jarayon- larning faqatgina yuzaki ko‘rinib tu rg an tomonlarigagina emas, balki ulam ing ichki mohiyati, ziddiyatlari va bog‘lanishlariga, bu jarayon- larning sabab va oqibatlariga alohida e ’tibor berildi. U shbu o'quv q o ‘llanm ada 0 ‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o ‘tish davrida pul 1 Karimov I.A. «Donishmand xalqitnizning mustahkam irodasiga ishonaman». «Fidokor» gazetasi, 2000-yil 8-iyun. 5 |