Shaxs va jamiyat

Antik dunyo 
sivilizatsiyasi
vi bob. Jamiyat va sivilizatsiya
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

114
nasroniy sivilizatsiya
ilk bosqichda polis tuzilmalari (shahar-davlatlari) tashkil topgan 
va yunon etnosining o‘z-o‘zini anglash jarayoni yuz bergan.
yaratilgan antik sivilizatsiyaning mazmunini qullar mehnatidan 
foydalanib ustun darajada bozorga yo‘naltirilgan, xususiy tovar 
ishlab chiqarishga asoslangan xo‘jalik yurgizish tashkil etgan. 
bunda jamoalar, shahar-davlatlarning o‘z-o‘zini boshqarishi amalda 
bo‘lishida markazlashgan hokimiyatning nisbatan kuchsizligi 
sharoitida erishilgan.
Afina hokimi Solon tashabbusi bilan qabul qilingan qonunlar 
kuchga kirishi bilan yunonistonda xususiy mulkchilikka asoslangan 
shunday tuzilma maydonga keldiki, bunday institut dunyoning biron 
boshqa joyida bo‘lmagan edi. gap bu yerda xususiy mulkchilikning 
ehtiyojlariga javob beradigan siyosiy-huquqiy tizim – demokratik 
o‘z-o‘zini boshqarish to‘g‘risida boradi.
bu o‘rinda polis a’zolari teng huquqli fuqarolar sifatida 
o‘zlarining zarur majburiyatlariga muvofiq jamoat ishlarida va 
polisni boshqarishda ishtirok etishi mumkin edi. bular oxir-oqibatda 
antik dunyoda, hozirgi zamon tili bilan aytganda, fuqarolik jamiyati 
muayyan asoslari qo‘yilganligini bildirar edi.
keyinroq polislik tamoyillar (fuqarolik, avtarkiya, avtonomiya) 
tovar-pul munosabatlari rivojlanishiga xalaqit bera boshlagan edi. 
Yunon sotsiumi, Aflotun aytganidek, «bir-biriga dushman bo‘lgan 
ikki – kambag‘allar va boylar davlatiga bo‘linib ketadi». polis 
axloqini shaxsiyatparastlik, yangi qudratlar – «kumush va oltin» 
egallab, ichki urushlar oqibatida yunoniston siyosiy mustaqilligini 
yo‘qotib, sivilizatsiya sifatida ham ahamiyatini yo‘qotishga olib 
keldi. albatta, bu sivilizatsiya mutlaqo o‘chib ketmadi, balki o‘zidan 
keyingi ellin davri uchun hal qiluvchi zamin tayyorladi.
Rim sivilizatsiyasining asosiy qadriyatlari vatanparvarlik, tez-tez 
urushlar olib borish, fuqarolarning vatan oldidagi burchlarini ifodalash 
uchun mardlik, chidamlilik, to‘g‘rilik, vafodorlik ko‘rsatishlari, 
intizom va qonunga bo‘ysunuvchilik, xudoga itoat etuvchilik 
bo‘lgan.
Rim saltanati o‘rnida avvalgi ko‘rinishida 
quldorchilik barham topib, asosan aholi 
dehqonlardan iborat bo‘lib qoldi. ijtimoiy-
madaniy jarayonning yangi shakli qaror topdi.