Sürdürülebilir kentleşme/kentsel gelişme yaklaşımı, sürdürülebilir kalkınma yönündeki genel amacın önemli bir parçası olarak görmek gerekir

V.B. Kentsel Sürdürülebilirliği Artırmak İçin Arazi Kullanımı ve Ulaşıma Yönelik Planlama ve Politika Araştırmaları (PROPOLIS) Çalışmasının Yaklaşımı

Bilindiği gibi, ulaşım, arazi kullanımı, yatırım, ücretlendirme gibi çeşitli alanlara ilişkin politikalarla kentlerin durumlarının iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. Ancak, kentlerin gelişimine yönelik geliştirilen strateji ve politikaların işe yarayıp yaramadığını anlamak için, bunların etkilerinin belirli göstergeler yoluyla ölçülebilir olması önemlidir. Bu gereksinimden hareketle, PROPOLIS⁴ isimli AB Araştırma Projesi, kentsel stratejileri değerlendirmek ve Avrupa kentleri üzerindeki uzun dönemli etkilerini göstermek amacıyla geliştirilmiştir. Bu amaca ulaşmak için, bütünleşik arazi kullanımı, ulaşım ve çevresel modelleme; gösterge, değerlendirme ve sunum sistemlerini içeren kapsamlı bir metodoloji çerçevesi geliştirilmiştir. Projenin ortakları şöyledir: IRPUD and S&W (Dortmund), LT (Helsinki), ME&P (Cambridge), MECSA (Bilbao), STRATEC (Brüksel), TRT (Milano) ve UCL (Londra) (Spiekermann ve Wegener 2003).

Sürdürülebilirliğe ilişkin tanımlar zaman içinde genişledikçe, sürdürülebilirliği ölçmeye yönelik göstergelerin sayısı da neredeyse yaşamın her alanını içerecek biçimde artmıştır. PROPOLIS projesinde, çevresel, sosyo-kültürel ve ekonomik boyutların tümünü kapsayacak göstergeler, belirli ölçütler göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Bu ölçütler aşağıda verilmektedir:

• 
  İlişkililik: Gösterge sürdürülebilirliğin önemli boyutlarını açıklayabilmek için konuyla ilişkili olmalıdır.
  
• 
  Temsil edebilirlik: Gösterge sisteminin işleyebilir olması için, uygun olan her gösterge dahil edilmemelidir; yalnızca sürdürülebilirliğin farklı boyutlarını temsil edebilen anahtar göstergeler kullanılmalıdır.
  
• 
  Politikaya duyarlılık: Yalnızca araştırmaya konu olan politikalara duyarlı göstergeler seçilmelidir.
  
• 
  Kestirilebilirlik: İzleme-değerlendirmeye tabii tutulabilecek çok sayıda gösterge mevcuttur; ancak amaç, politikaların gelecekteki etkilerini modellemek olduğu için, gösterge değerlerinin gelecekte ne olacağının model sistemi ile kestirilebilmesi esas olmalıdır.
  

Söz konusu ölçütler dikkate alınarak, sürdürülebilirliğin üç boyutunu ölçmek için, PROPOLIS projesi kapsamında, 9 tema ve 35 anahtar gösterge belirlenmiştir. Projenin kapsamı, kimi arazi kullanım göstergelerini (sera gazı etkisi, hava kirliliği, gürültü, enerji kullanımı, ekonomik kanaç gibi) dışarıda bırakmakta, bu göstergeleri sadece bazı bireysel örneklerde test etmektedir. Belirlenen ölçütler Tablo 4’te verilmektedir:

	Tema	Gösterge
Çevresel göstergeler	Küresel iklim değişikliği	Ulaşım kaynaklı sera gazları
	Hava kirliliği	Ulaşım kaynaklı asitleşen gazlar Ulaşım kaynaklı uçucu organic bileşikler
	Doğal kaynakların tüketimi	Mineral petrol ürünlerinin tüketimi, taşınması Arazilerin kaplanması Yeni inşaatlar için ek gereksinimler
	Çevresel kalite	Açık alanların parçalanması Açık alanların kalitesi
Sosyal göstergeler	Sağlık	Yaşama çevresinde ulaşım kaynaklı PM’ye maruz kalma Yaşama çevresinde ulaşım kaynaklı NO2’ye maruz kalma Trafik gürültüsüne maruz kalma Trafik ölümleri Trafik yaralanmaları
	Eşitlik	Ekonomik karın dağıtımında eşitlik PM’ye maruz kalmada eşitlik NO2’ye maruz kalmada eşitlik Gürültüye maruz kalmada eşitlik Ayrışma
	Fırsatlar	Konut standardı Kent merkezinin canlılığı Çevreleyen bölgenin canlılığı Arazi kullanımından elde edilen üretkenlik kazancı
	Erişilebilirlik ve trafik	Trafikte harcanan toplam zaman Toplutaşım hizmeti düzeyi ve yavaş türler Kent merkezine erişilebilirlik Hizmetlere erişebilirlik Açık alanlara erişebilirlik
Ekonomik göstergeler	Ulaşımdan elde edilen toplam net kazanç	Ulaşım yatırımı maliyetleri Ulaşım kullanıcı faydaları Ulaşım operatör faydaları Hükümetin ulaşımdan kazancı Ulaşım dışsal kaza maliyetleri Ulaşım dışsal sera gazı maliyetleri Ulaşım dışsal gürültü maliyetleri

Tablo 4-PROPOLIS Projesi’nde Yer Alan Sürdürülebilirlik Göstergeleri
Projede incelenen kentlere ilişkin bilgiler ise Tablo 5’te verilmektedir. Tablo’da görüldüğü gibi projede ele alınan 7 kent birbirinden pek çok açıdan farklılaşmaktadır. Nüfus büyüklükleri 130.000-3.000.000’a aralığında seyretmektedir. Bazı kentler önemli büyüme gösterirken, bazıları gerilemektedir veya yeniden yapılanmaktadır. Kimisinin yüksek, kimisinin düşük işsizlik oranlarına sahip oldukları gözlemlenmektedir. Kişi başına gelir ve otomobil sahipliliği büyük ölçüde farklılaşmaktadır. Mekansal yapıları kompakt ve merkezileşmiş kent modelinden dağınık veya çok merkezli yapıya dopru farklılaşmaktadır. Ancak kentlerin hepsinde otomobille seyahatin baskın olduğu görülmektedir.

Şehir	Bilbao	Brüksel	Dortmund	Helsinki	Inverness	Napoli	Vicenza
Yüzölçümü (km2)	2217	4332	2014	764	4152	1171	2722
Nüfus (1000)	1140	2841	2516	946	132	3099	787
Yoğunluk (oturan/km2)	514	656	1249	1238	32	2647	289
Ortalama hanehalkı büyüklüğü	3.2	2.7	2.1	2.1	2.8	3.1	2.7
İşsizlik oranı (%)	25	11	12.6	6	8.1	27.8	2.8
Gelir/oturan/ay (euro)	750	713	1570	1100	n.a.	695	1079
Otomobil/1000 kişi	418	461	492	345	332	526	591

Tablo 5-PROPOLIS Projesi Kapsamında İncelenen Kentler
Bu çalışmada PROPOLIS projesinde gerçekleştirilen modellere yer verilmeyecektir. Burada yalnızca çeşitli büyüklükteki kentlerdeki arazi kullanım ve ulaşım politikalarının sonuçlarını ölçmek açısından ne tür göstergelerin dahil edilebileceği gösterilmeye çalışılmıştır. PROPOLIS projesinin sürdürülebilirlik göstergeleri ile ilgili yaklaşımı, diğer sürdürülebilrilik gösterge sistemlerinden farklılaşmaktadır. Diğer sistemler göstergelere ilişkin miktarları gözlemleme ve ölçme üzerine kurulu iken, PROPOLIS sisteminde göstergeler modellenmekte ve ileriye yönelik kestirimleri yapılabilmektedir (Spiekermann ve Wegener 2003).