Sürdürülebilir kentleşme/kentsel gelişme yaklaşımı, sürdürülebilir kalkınma yönündeki genel amacın önemli bir parçası olarak görmek gerekir

Sürdürülebilir Kalkınmanın Sektörel Politikalara Entegrasyonu Projesi
Kentleşme Tematik Grubu 2. Raporu

Kentleşme Alanında Sürdürülebilirlik Çözümlemesi: Yaklaşımlar, Modeller, Temel Alanlar,

Göstergeler, Uygulama Örnekleri


Kasım 2007
İÇİNDEKİLER

I. GİRİŞ: KENTLEŞME BAKIŞ AÇISI İLE SÜRDÜRÜLEBİLİRİLİK TANIMI 3

II. SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTLEŞME KONUSUNDAKİ YAKLAŞIMLAR, MODELLER, TEMEL ALANLAR 5

II.A. Sürdürülebilir Kentsel Gelişmeyi Açıklamada Tekilci ve Çoğulcu Görüşler 6

II.B. Sürdürülebilir Kentsel Gelişmeyi Açıklamada Ekoloji, Yönetim, Yoksulluk ve Yönetişim Yaklaşımları 6

II.C. Sürdürülebilir Kentsel Gelişmeye Konu Olan Temel Alanlar 8

II.C.1. Büyümenin Denetlenmesi ve Arazi Kullanım Planlaması 8

II.C.2. Kentsel Tasarım 9

II.C.3. Konut 9

II.C.4. Ulaşım 9

II.C.5. Çevre Koruma ve Restorasyon 10

II.C.6. Enerji ve Malzeme Kullanımı 10

II.C.7. Yeşil Mimarlık ve Yapılaşma 11

II.C.8. Eşitlik ve Çevresel Adalet 11

II.C.9. Ekonomik Gelişme 12

II.C.10. Nüfus 12

III. SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTSEL GELİŞMENİN AKTÖRLERİ VE ROLLERİ 12

IV. KENTSEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK GÖSTERGELERİ 13

IV.A. Avrupa Vakfı (European Foundation) Çalışmasında Kentsel Sürdürülebilirlik Göstergeleri 14

V. SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTLER: UYGULAMA ÖRNEKLERİ 18

V.A. Sürdürülebilir Seattle 18

V.A.1. Çevre 19

V.A.2. Nüfus ve Kaynaklar 19

V.A.3. Ekonomi 19

V.A.4. Gençlik ve Eğitim 20

V.A.5. Sağlık ve Toplum 20

V.B. Kentsel Sürdürülebilirliği Artırmak İçin Arazi Kullanımı ve Ulaşıma Yönelik Planlama ve Politika Araştırmaları (PROPOLIS) Çalışmasının Yaklaşımı 21

V.C. Hamilton (Kanada) Sürdürülebilir Kentleşme Projesi 23

V.D. Lübnan’da Belediye Düzeyi İçin Oluşturulan Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Göstergeleri 26

VI. TÜRKİYE’DE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK GÖSTERGELERİ KONUSUNDA YAPILAN ÇALIŞMALAR VE İLGİLİ KURULUŞLAR 28

VI.A. TÜBA Çevre Araştırma Grubu’nun Veri Sistemi Önerisi Çalışması 28

VI.B. DAMPO Çalışma Grubu’nun Bayındırlık ve İskan Bakanlığı İçin Gerçekleştirdiği Çalışma 32

VI.C. Türkiye’de Veri Üreten Kuruluşlar 37

VI.D. Türkiye’den Örnekler 39

VI.D.1. İstanbul İçin Yaşam Kalitesi Göstergeleri Çalışması 39

VI.D.2. Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi 42

VII. SONUÇ 44

KAYNAKLAR 47

KENTLEŞME ALANINDA SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ÇÖZÜMLEMESİ: YAKLAŞIMLAR, MODELLER, TEMEL ALANLAR, GÖSTERGELER, UYGULAMA ÖRNEKLERİ

I. GİRİŞ: KENTLEŞME BAKIŞ AÇISI İLE SÜRDÜRÜLEBİLİRİLİK TANIMI

Sürdürülebilir kentleşme/kentsel gelişme yaklaşımını, sürdürülebilir kalkınma yönündeki genel evrensel amacın önemli bir parçası olarak görmek gerekir. Dünyada kentsel nüfus oranının hızla artması ile, kentler, metropoliten alanlar ve kentsel bölgeler yeni olgu ve sorunlarla karşılaşmaktadır. Kentleşme ve sanayileşme süreçlerinde kaynakların denetimsiz kullanımı ve tüketimi; sera etkisi ve ozon aşınması gibi sorunlara yol açmış, doğal çevre üzerinde olumsuz sonuçlar yaratmıştır. Diğer yandan kentlerde biriken nüfus grupları arasındaki sosyal ve ekonomik farklılaşmalar büyümüş; kentsel yoksulluk, kentsel güvenlik gibi sorunlar da kentsel yaşam kalitesini olumsuz etkilemeye başlamıştır. Bu yeni olgu ve sorunlara karşılık bulabilmek için, sürdürülebilir kentlere¹ ulaşma amacı; özellikle 20. Yüzyılın sonlarından bu yana kentleşme sektörünün gündemindeki en önemli konular arasındadır.

Sürdürülebilir kentsel gelişme yaklaşımı, sosyal adalet, sürdürülebilir ekonomiler ve çevresel sürdürülebilirlik konularının tümünü kapsamaktadır (Sürdürülebilirliğe Doğru Avrupa Kentler ve Kasabalar Şartı --Aalborg Şartı). Sosyal adalet ilkesi ile, insanların sağlık hizmeti, istihdam ve konut gibi temel sosyal gereksinimlere eşit biçimde erişiminin sağlanması ön görülmektedir. Bu temel gereksinimlerin sunumu, çevre koruma amacı ile bütünleştirilmelidir. Sürdürülebilir ekonomi ilkesi, kentlerin ekonomik gelişimi sağlanırken doğal kaynakların (atmosfer, toprak, su ve ormanlar gibi) kısıtlı olduğunun göz önünde bulundurulmasına işaret etmektedir. Çevresel sürdürülebilirlik ilkesi ise, doğal kaynakların sürekliliğinin sağlanması anlamına gelmektedir. Kaynakların kullanım düzeyi, bu kaynakların kendini yenileme hızını aşmamalıdır. Öte yandan salınan kirleticilerin oranının, doğal kaynakların bu kirleticileri işleme tabii tutma hızını aşmaması gerekmektedir. Biyoçeşitliliğin; insan sağlığının; hava, su ve toprak kalitesinin; hayvan ve bitki yaşamlarının korunması da çevresel sürdürülebilirlik ilkesi içinde yer almaktadır.
Ekonomik refahın, sosyal adaletin, çevre koruma ve geliştirmenin sağlanması için, birbirini tamamlayan ve güçlendiren amaçlara gereksinim vardır. Sürdürülebilir kentsel gelişme yaklaşımı, bu dengeli gelişime erişebilmek için, aşağıdaki temel amaçları birbiriyle bütünleştirmektedir (Commission of the European Communities 1998):

• 
  Kentsel alanlarda ekonomik refahı ve istihdamı güçlendirmek
  
• 
  Kentsel alanlarda eşitliği, sosyal katılımı ve kentsel yenilemeyi teşvik etmek
  
• 
  Kentsel çevreyi korumak ve geliştirmek
  
• 
  Kent yönetişimine ve yerel kapasite artırımına katkı yapmak
  

Birinci amaca ulaşmak için, buluşçuluğun teşvik edilmesi, üretkenliğin artırılması, büyük kentlerde olduğu kadar küçük ve orta ölçekli kentlerde de istihdam kaynaklarının değerlendirilmesi yolları ile kentlerin ekonomik canlılığının güçlendirilmesi yönünde eylemler gerekmektedir. İkinci amaç, artan üretkenliğin getirdiği kazanca adil biçimde erişilmesi, sosyal dışlanmanın azaltılması ve güvenliğin artırılması yönündeki eylemleri içermektedir. Üçüncü amaç, kentsel gelişim uğruna, kentleri çevreleyen alanlara bu gelişimin maliyetini yıkmamayı, kentleri çevresel açıdan daha fazla sürdürülebilir kılan eylemleri gerçekleştirmeyi ön görmektedir. Dördüncü amaç, katılımı genişletmeye yönelik yaratıcı ve esnek karar verme süreçlerinin teşvik edilmesini, kurumsal süreçlerde işbirliğinin artırılmasını kapsamaktadır (Commission of the European Communities 1998).

Benzer biçimde, Avrupa Çevre Ajansı da, kentsel sürdürülebilirliği sağlamak için ulaşılması gereken amaçları şu şekilde tarif etmektedir: (European Environment Agency 1995, http://www1.wspgroup.fi/lt/propolis/PROPOLIS_Final_100204.pdf içinde, Erişim tarihi: Kasım 2007):

• 
  Mekanın ve doğal kaynakların tüketimini en aza indirmek
  
• 
  Kentsel akışları etkin biçimde yönetmek
  
• 
  Kentsel nüfusun sağlığını korumak
  
• 
  Kaynaklara ve hizmetlere eşit erişimi sağlamak
  
• 
  Kültürel ve sosyal çeşitliliği sürdürmek
  

Özetle, sürdürülebilir kentsel gelişme yaklaşımı, kentsel gelişmenin etkilediği ve kentsel gelişmeyi etkileyen tüm çevresel (yapılı çevre/doğal çevre), sosyal, ekonomik unsurları birbiriyle ilişkili biçimde içermekte; ekonomik ve sosyal gelişimin çevre koruma ve iyileştirme amacı ile birleştirilmesini ön görmekte; gelişimin biçiminin katılımlı süreçlerle kararlaştırılmasını gerektirmektedir. Tablo 1, Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin üzerinde uzlaştığı sürdürülebilir toplulukların temel özelliklerini sunmaktadır. Bu özellikler, yukarıda açıklanan çevresel, sosyal ve ekonomik gelişim boyutlarından türetilmektedir (Bristol Mutabakatı 2005; http://www.mimarlarodasi.org.tr/UIKDocs%5Cbristolmutabakati.pdf, Erişim Tarihi: Ekim 2007).

Aktiflik, Kapsayıcılık, Güvenlik	Güçlü bir yerel kültür ve diğer ortak topluluk etkinlikleriyle ortaya çıkan eşitlik, hoşgörü ve bağlılık.
İyi İdare	Etkin ve kapsayıcı katılım, temsil ve liderlik.
İyi Ulaşım	İnsanları işlerine, okullarına, sağlık hizmetleri ve diğer hizmetlere bağlayacak iyi ulaşım hizmetleri.
İyi Hizmet	İnsanların ihtiyaçlarına uygun ve herkes tarafından erişilebilecek kamusal, özel, topluluğa ilişkin ve gönüllü hizmetler.
Çevreye Duyarlılık	İnsanların yaşaması için, çevreye saygılı olarak gerçekleştirilen yerler.
İyi Gelişim	Büyüyen, çeşitli ve yenilikçi yerel ekonomi.
İyi Tasarım ve İnşaat	Kaliteli bir yapılı ve doğal çevre.
Herkes İçin Eşitlik	Bugün ve gelecekteki tüm toplulukları içeren bir anlayış

Tablo 1- Sürdürülebilir Toplulukların Sekiz Özelliği