İletiŞİm ve iŞBİRLİKÇİ modeller

İLETİŞİM VE İŞBİRLİKÇİ MODELLER

• Sedat AKBAL

• BTÖ611-İnsan Bilgisayar Etkileşimi

İletişim Ve İşbirlikçi Modeller

• E-Posta ve Konferans sistemleri gibi yazılımlar birden fazla insanla etkileşime geçerler

• Buna ek olarak yazılımlar içinde bulundukları ortamda kişilerden ve sosyal durumlardan etkilenir ve etkilerler

İletişim Ve İşbirlikçi Modeller

• Yüz Yüze İletişim

• Diyalog

• Metin Tabanlı İletişim

• Grup Çalışması

1. Yüz Yüze İletişim

• Yüz yüze kontak iletişimin en temel formudur.

• Yüz yüze iletişim sadece konuşma ve duymadan ibaret değildir.

• Vücut dilini ve göz kontağını da içerir

1. Yüz Yüze İletişim

• Etkinin İletimi ve Kişisel Alan

• (Transfer Effects And Personel Space)

• Göz Kontağı ve Bakış

• (Eye Contact and Gaze)

• Jest ve Vücut Dili

• (Gestures And Body Language)

• Arka Kanallar

• (Back Channels)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

1. Yüz Yüze İletişim

• Etkinin İletimi ve Kişisel Alan

• (Transfer Effects And Personel Space)

• Göz Kontağı ve Bakış

• (Eye Contact and Gaze)

• Jest ve Vücut Dili

• (Gestures And Body Language)

• Arka Kanallar

• (Back Channels)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

1-Yüz Yüze İletişim Etkinin İletimi ve Kişisel Alan

• Bilgisayar tabanlı iletişimi kullandığımızda, bütün beklentilerimizi yüz yüze iletişimden alırız.

• Yüz yüze iletişimin kuralları bilinçli değildir.

• Kurallar bozulduğunda gerçek sorunu belirlemek zordur.

1-Yüz Yüze İletişim Etkinin İletimi ve Kişisel Alan

• İnsanlar yeni ortamların kurallarını öğrenebilirler ve uyum sağlayabilirler.

• Örneğin; “Tamam” kelimesinin telsizlerde kullanılması gibi

• Uyum sağlayabilme var olan normlarını kullanabilip kullanamamasına bağlıdır.

1-Yüz Yüze İletişim Etkinin İletimi ve Kişisel Alan

• Kişisel alan; kişinin kendi uzantısıymış gibi algıladığı alan veya boşluktur.

• Kültürden kültüre ve kişiden kişiye değişebilir.

• Yakın hissettiğimiz kişilerde daha dar,
• tanımadığımız kişilerde daha geniştir.

1-Yüz Yüze İletişim Etkinin İletimi ve Kişisel Alan

• Osman Selami

• Kişisel alan sorunu video konferansta da meydana gelebilir.

1-Yüz Yüze İletişim Etkinin İletimi ve Kişisel Alan

• Osman, Selami’yi net görmek için yaklaştıkça, Selami, Osman’ın ekranı kaplayan yüzünden uzaklaşmaya çalışır. “touche”

• Sorun kameranın pozisyonu ve ekranın boyutlarına göre daha da kötüleşebilir.

• Sorunun çözümü için karşılıklı kamera açılarını ayarlayabilme önerilebilir.

1. Yüz Yüze İletişim

• Etkinin İletimi ve Kişisel alan

• (Transfer Effects And Personel Space)

• Göz Kontağı ve Bakış

• (Eye Contact and Gaze)

• Jest ve Vücut Dili

• (Gestures And Body Language)

• Arka Kanallar

• (Back Channels)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

1-Yüz Yüze İletişim Göz Kontağı ve Bakış

• Normal diyaloglarda göz teması yaygın olarak kullanılır

• Gözlerimiz bize karşımızdakinin

• Sıkılıp sıkılmadığını
• Dinleyip dinlemediğini
• İlgilenip ilgilenmediğini
• Anlayıp anlamadığını

• söyler.

1-Yüz Yüze İletişim Göz Kontağı ve Bakış

• Görsel kontak kesildiğinde bütün ipuçları yok olur

• Video konferans

• Görsel ipuçlarını belli bir seviyeye kadar aktarabilir
• Bazı durumlarda yanlış ipuçları gönderebilir.

• Video konferans sesle desteklendiğinde sosyal etkileşim hissi artar

1. Yüz Yüze İletişim

• Etkinin İletimi ve Kişisel alan

• (Transfer Effects And Personel Space)

• Göz Kontağı ve Bakış

• (Eye Contact and Gaze)

• Jest ve Vücut Dili

• (Gestures And Body Language)

• Arka Kanallar

• (Back Channels)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

1-Yüz Yüze İletişim Jest ve Vücut Dili

• İlgilendiğimiz nesneleri belirtmek için ellerimizi kullanırız.

• El harekelerimiz bilinçli ve kasten olabileceği gibi,
• Küçük bir el hareketi yada vücudumuzun hizalanması olabilir.

• Video konferans hareketlerimizin yorumlanması için yeterli olmayabilir.

• Diyalog tamamen “oraya”, “şunu” vb. ifadeler içeriyorsa sorun yaratabilir (referanslı gösterim / deictic reference)

1-Yüz Yüze İletişim Arka Kanallar

• Referanslı gösterim (deictic referece) sorunu aşmak için “group pointer” fikri önerilebilir.

1. Yüz Yüze İletişim

• Etkinin İletimi ve Kişisel alan

• (Transfer Effects And Personel Space)

• Göz Kontağı ve Bakış

• (Eye Contact and Gaze)

• Jest ve Vücut Dili

• (Gestures And Body Language)

• Arka Kanallar

• (Back Channels)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

1-Yüz Yüze İletişim Arka Kanallar

• İletişim sadece kelimeler değildir

• Güneş: Şu filmi hatırladın mı...eee... “Yeşil” hımm... saat sekiz de başlıyor.
• Rüzgar: Mükemmel!

• İletişimde arka kanalları (back channels) da kullanırız.

1-Yüz Yüze İletişim Arka Kanallar

• Arka kanallar (back channels)

• Kafa, omuz sallama
• Yüz buruşturma
• Küçük parazitler

• olabilir.

• Arka kanallar sayesinde ifadeler belirsizlikten kurtulur.

1-Yüz Yüze İletişim Arka Kanallar

• Kullandığımız iletişim ortamlarını arka kanal kullanımında sınırlılıkları bulunur.

• video – vücut dilinin kaybı
• audio – yüz ifadelerini kaybı
• text based – hiç arka kanal yok
• half duplex – büyük miktarda geri bildirim kaybı

1. Yüz Yüze İletişim

• Etkinin İletimi ve Kişisel alan

• (Transfer Effects And Personel Space)

• Göz Kontağı ve Bakış

• (Eye Contact and Gaze)

• Jest ve Vücut Dili

• (Gestures And Body Language)

• Arka Kanallar

• (Back Channels)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

1-Yüz Yüze İletişim Sıra Geçişi

• Konuşma sırasını bir konuşmacıdan diğerine geçmesini sağlamak için

• El kaldırma
• Vücut ve göz hareketleri
• “ahım”, “aeh” vb ses parazitleri
• Duraksamalar

• kullanılabilir

1-Yüz Yüze İletişim Sıra Geçişi

• İletişim ortamlarında ise ses parazitleri ve duraksamalar dışında sıra geçiş kanalı kullanmada

• Eşzamanlı olmaması gibi

• sınırlılıklarımız vardır.

1-Yüz Yüze İletişim Sıra Geçişi

• Örneğin, kıtalar arası yapılan video konferansta bir konuşmasının sesi ve görüntü yaklaşık 4 sn sonra ulaşır.

1-Yüz Yüze İletişim Sıra Geçişi

• Bu durum sıra geçişinin karşımasına ve karşısındaki konuşurken konuşmaya başlanmasına neden olur.

• Karşıdaki kişi konuşmasının kesilmesini kaba olarak yorumlayabilir.

• Geniş bant internet teknolojileri uydulara göre daha etkili olabilir.

2. Diyalog

• Diyalog analizinin tasarım için 3 kullanım şekli vardır.

• İnsanların elektronik iletişim ortamlarıyla nasıl başa çıktıklarını anlamamızı sağlar
• Tasarıma karar vermek için rehber olarak kullanılabilir.
• Sistemi teoriler etrafında yapılandırarak tasarlamamızı sağlar (örneğin :söz edimi teorisi / speech act theory)

2. Diyalog

• Temel Diyalog Yapısı

• (Basick Conversational Structure)

• Bağlam

• (Contex)

• İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi

• (Topics, Focus And Forms Of Utterance)

• Bozulma ve Tamir

• (Breakdown And Repair)

• Ortak Anlayış İnşa Etme

• (Constructing A Shared Understanding)

• Söz Edimi Teoremi

• (Speech Act Theory)

2. Diyalog

• Temel Diyalog Yapısı

• (Basick Conversational Structure)

• Bağlam

• (Contex)

• İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi

• (Topics, focus and forms of utterance)

• Bozulma ve Tamir

• (Breakdown And Repair)

• Ortak Anlayış İnşa Etme

• (Constructing A Shared Understanding)

• Söz Edimi Teoremi

• (Speech Act Theory)

2-Diyalog Temel Diyalog Yapısı

• “Sıra Değişimi” en temel diyalog yapısıdır.

• ‘A’ bir şeyler söyler sonra ‘B’ bir şeyler söyler

• Her sıra değişimindeki konuşma ifade (utterance) olarak tanımlanır.

• Diyalog ifadeleri çift olarak gruplanabilir. (Soru-cevap--bitişik çiftler/adjancency pair)

2-Diyalog Temel Diyalog Yapısı

• Bitişiklik bazen açıklamalar yapmak için içsel çiftlerle bozulabilir.

• Burak:Biraz kremalı pasta ister misin?
• Ada:Çok şişmanlatıcı değil mi?
• Burak:Evet, çok
• Ada:Ve çokça çikolata?
• Burak:Çokça
• Ada: Öyleyse büyük bir dilim alacağım.

• Yapı:B-x, A-y, B-y, A-z, B-z, A-x

2. Diyalog

• Temel Diyalog Yapısı

• (Basick Conversational Structure)

• Bağlam

• (Contex)

• İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi

• (Topics, focus and forms of utterance)

• Bozulma ve Tamir

• (Breakdown And Repair)

• Ortak Anlayış İnşa Etme

• (Constructing A Shared Understanding)

• Söz Edimi Teoremi

• (Speech Act Theory)

2-Diyalog Bağlam

• İfadeler tek başlarına yorumlandıkları zaman belirsiz olabilirler.

• Belirsizliği ortadan kaldırmak için bağlamı bilmek gerekir.

• İki çeşit bağlam vardır.

• İçsel bağlam
• Dışsal bağlam

2-Diyalog Bağlam

• İçsel Bağlam: Önceki ifadelerin oluşturduğu bağlamdır.

• Dışsal bağlam: Çevrenin oluşturduğu bağlamdır.

• Bu bakımdan jestleri, bakışları, çevredeki detayları not etmek önemlidir.

• Fazlaya kaçmadan

2. Diyalog

• Temel Diyalog Yapısı

• (Basick Conversational Structure)

• Bağlam

• (Contex)

• İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi

• (Topics, focus and forms of utterance)

• Bozulma ve Tamir

• (Breakdown And Repair)

• Ortak Anlayış İnşa Etme

• (Constructing A Shared Understanding)

• Söz Edimi Teoremi

• (Speech Act Theory)

2-Diyalog İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi

• Diyalogun ortak odağı olması önemlidir.

• Bu odak zaman zaman bozulabilir ve düzeltilmelidir.

• Odağın bozulmasındaki sebebin teknoloji olup olmadığını belirlemek önemlidir.

2-Diyalog İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi

• İfadeler teknolojinin işbirliğini desteklemesi ile ilgili ise sorun teknoloji olabilir.

• Upps, Orada başka siyah kalem var mı? Bu bitti.

2. Diyalog

• Temel Diyalog Yapısı

• (Basick Conversational Structure)

• Bağlam

• (Contex)

• İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi

• (Topics, focus and forms of utterance)

• Bozulma ve Tamir

• (Breakdown And Repair)

• Ortak Anlayış İnşa Etme

• (Constructing A Shared Understanding)

• Söz Edimi Teoremi

• (Speech Act Theory)

2-Diyalog Bozulma ve Tamir

• Bozulma iletişim sırasında odağın kaymasıdır.

• Bozulmadan sonra yapılan düzeltme tamir olarak isimlendirilir.

• Bozulma her seviyede oluşabilir.

• Ayrışma bozulmanın en yüksek seviyesidir.

2-Diyalog Bozulma ve Tamir

• Bozulmanın sebebinin kaynağını bulunca düzeltmek kolaydır.

• Bazen bozulmayı belirlemek zor olabilir

2. Diyalog

• Temel Diyalog Yapısı

• (Basick Conversational Structure)

• Bağlam

• (Contex)

• İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi

• (Topics, focus and forms of utterance)

• Bozulma ve Tamir

• (Breakdown And Repair)

• Ortak Anlayış İnşa Etme

• (Constructing A Shared Understanding)

• Söz Edimi Teoremi

• (Speech Act Theory)

2-Diyalog Ortak Anlayış İnşa Etme

• Bireyler farklı yaşantı ve bilgi birikimlerine sahiptirler.

• Başkasını hayatını yaşamadan yaşantılarımızı ve bilgi birikimlerimizi birleştiremeyiz.

2-Diyalog Ortak Anlayış İnşa Etme

• Ortak yaşantı ve bilgi birikimi yerine ortak anlayış yaratmak yeterlidir.

• Diyalog, grupların birbirlerini anlaması için sürekli test ve karşılıklı kontroller içerir.

2. Diyalog

• Temel Diyalog Yapısı

• (Basick Conversational Structure)

• Bağlam

• (Contex)

• İfadenin, Konusu, Odağı ve Biçimi

• (Topics, focus and forms of utterance)

• Bozulma ve Tamir

• (Breakdown And Repair)

• Ortak Anlayış İnşa Etme

• (Constructing A Shared Understanding)

• Söz Edimi Teoremi

• (Speech Act Theory)

2-Diyalog Söz Edim Teoremi

• Söz edimi teoremi, ifadelerin, katılımcıların hareketleriyle etkileşim yoluyla ilgilenir.

• Söz edim teoremin temel varsayımı, ifadeler ne yaptıkları ile tanımlanabilirler.

• İfadelerin anlamları kime söylediğimize göre anlam değiştirebilir.

• Bu özellikleri sayesinde “Koordinatör” olarak kullanılmışlardır.

2-Diyalog Söz Edim Teoremi

• Koordinatörler

• Yapısallaştırılmış e-posta sistemleridir
• Kullanıcı CFA (Conversation For Act) ile uyumlu olmalıdır.
• Kullanıcılar tarafından sevilmezler.

2-Diyalog Söz Edim Teoremi

3-Metin Tabanlı İletişim

• Metin tabanlı diyalog konuşma işbirlikçi grup yazılımlarında vekili olarak davranır.

• Bu iki ortamın arasında adaptasyon sorunu vardır.

• metin tabanlı iletişim yazılımları 4 çeşittir.

• Ayrık (discrete)
• Doğrusal (linear)
• Doğrusal olmayan (non-linear)
• Uzaysal (Spatial)

3-Metin Tabanlı İletişim

• Arka Kanallar ve Etkililik Durumu

• (Back Channels and Affective State)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

• Bağlam ve Deixis

• (Context and Deixis)

• Tempo ve Tanesellik

• (Pace and Granularity)

• Doğrusal Metin ve Hypertext

• (Linear text vs. Hypertest)

3-Metin Tabanlı İletişim

• Arka Kanallar ve Etkililik Durumu

• (Back Channels and Affective State)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

• Bağlam ve Deixis

• (Context and Deixis)

• Tempo ve Tanesellik

• (Pace and Granularity)

• Doğrusal Metin ve Hypertext

• (Linear text vs. Hypertest)

3-Metin Tabanlı İletişim Arka Kanallar ve Etkililik Durumu

• Metin tabanlı iletişim de arka kanallar tamamen kaybolur.

• Sıra sunma söz konusu değildir.

• İfadeler yüz yüze olduğundan daha gramatikseldir.

• Duyguların iletimindeki eksiklikten dolayı etkiliği belirtmek için ‘gülümsemeler :-)” ve ‘kısaltmalar-LOL’ gelişmiştir

3-Metin Tabanlı İletişim

• Arka Kanallar ve Etkililik Durumu

• (Back Channels and Affective State)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

• Bağlam ve Deixis

• (Context and Deixis)

• Tempo ve Tanesellik

• (Pace and Granularity)

• Doğrusal Metin ve Hypertext

• (Linear text vs. Hypertest)

3-Metin Tabanlı İletişim Sıra Geçişi

• Metin tabanlı iletişimde konuşmanın bitişini belirten kesilmeler iletişimdeki gecikmeler nedeniyle belirgin olmadığı için ifadeler birbirlerini beklemeden gönderilir.

• Gecikme e-posta da daha çok sohbet programlarında daha azdır.

3-Metin Tabanlı İletişim Sıra Geçişi

• Sıra geçişi sorunu bitişik ifade çiftlerini yorumlayarak bir nebze çözülebilinir.

• Katılımcı sayısı ikiden fazla oldukça sıra geçişinde sorunlar katlanarak artmaya başlar

3-Metin Tabanlı İletişim

• Arka Kanallar ve Etkililik Durumu

• (Back Channels and Affective State)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

• Bağlam ve Deixis

• (Context and Deixis)

• Tempo ve Tanesellik

• (Pace and Granularity)

• Doğrusal Metin ve Hypertext

• (Linear text vs. Hypertest)

3-Metin Tabanlı İletişim Bağlam Ve Deixis

• Metin tabanlı iletişim ortamları dış bağlamdan yoksundur.

• Bu belirsiz ifadelerin anlamlandırılmasını zorlaştırır.

• Metin tabanlı iletişimde “bu”, “şunu” gibi ifadeler yerine daha çok tanımlayıcı ifadeler kullanılmalıdır.

3-Metin Tabanlı İletişim

• Arka Kanallar ve Etkililik Durumu

• (Back Channels and Affective State)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

• Bağlam ve Deixis

• (Context and Deixis)

• Tempo ve Tanesellik

• (Pace and Granularity)

• Doğrusal Metin ve Hypertext

• (Linear text vs. Hypertest)

3-Metin Tabanlı İletişim Tempo ve Tanesellik

• Temponun azalması etkileşimi azaltır.

• Metin tabanlı iletişimde tempo görece az olduğu için taneselliği arttırma eğilimi vardır.

• Etkileşimi arttırmak için

• Birden fazla ifadeyi aynı anda kullanma
• Ve olasılıkları tahmin ederek ifadenin içine dahil etme

• yöntemleri kullanılır.

3-Metin Tabanlı İletişim

• Arka Kanallar ve Etkililik Durumu

• (Back Channels and Affective State)

• Sıra Geçişi

• (Turn-Taking)

• Bağlam ve Deixis

• (Context and Deixis)

• Tempo ve Tanesellik

• (Pace and Granularity)

• Doğrusal Metin ve Hypertext

• (Linear text vs. Hypertest)

3-Metin Tabanlı İletişim Doğrusal Metin ve Hypertext

• Hypertext iletişimi doğrusal olan iletişimde meydana gelen

• Üst üste bine
• Tempo

• sorunlarına çözüm olarak kullanılabilir.

• Hypertextlerin takibi zor olabilir.

3-Metin Tabanlı İletişim Doğrusal Metin ve Hypertext

3-Metin Tabanlı İletişim Doğrusal Metin ve Hypertext

• Doğrusal olmayan iletişim

4-Grup Çalışması

• Dinamik sosyal ilişkilere sahip olduğundan grup davranışları daha karmaşıktır.

4-Grup Çalışması

• Grup Dinamikleri

• (Group Dynamics)

• Fiziksel Yerleşim

• (Physical Layout)

• Dağıtık Biliş

• (Distributed Cognition)

4-Grup Çalışması

• Grup Dinamikleri

• (Group Dynamics)

• Fiziksel Yerleşim

• (Physical Layout)

• Dağıtık Biliş

• (Distributed Cognition)

4-Grup Çalışması Grup Dinamikleri

• Grup içi ilişkiler ve görevler genellikle sabit olmakla birlikte, göreve süresince dramatik bir şekilde değişebilir.

• Sistemin bu rollerin değişimine izin verebilmesi gerekir.

4-Grup Çalışması Grup Dinamikleri

• Ayrıca grubun yapısından

• Bir üyenin gruptan ayrılması,
• yeni bir üyenin gruba katılması ve
• ayrıntılı tartışma için alt gruplara bölünmesi

• nedenleri ile değişebilir.

4-Grup Çalışması Grup Dinamikleri

• Grup yazılımları

• Yeni gelen üyenin uyumunu kolaylaştıracak özelliklere sahip olmalıdır.
• Geçmiş içerik kaydı
• Eşzamanlı konferansta yeniden gözden geçirebilme özelliği
• Grupların alt gruplara bölünmesine, alt gruplar arası ve alt grupların kendi içinde iletişimlerine izin verebilmelidir.

4-Grup Çalışması

• Grup Dinamikleri

• (Group Dynamics)

• Fiziksel Yerleşim

• (Physical Layout)

• Dağıtık Biliş

• (Distributed Cognition)

4-Grup Çalışması Fiziksel Yerleşim

• Grup toplantı odaların tasarımında

• Ekranların yerleşimi
• Toplantıyı yönetenin konumu

• etkileşimde önemli rol oynamaktadır.

• Masaya dahil edilmiş ekranlar yüz yüze etkileşim kurmayı kolaylaştırır.

• Yönetenin konumu kullanılan teknolojiye göre farklılık gösterebilir.

4-Grup Çalışması Fiziksel Yerleşim

• Toplantıyı yöneten geleneksel beyaz perdede en önde.

4-Grup Çalışması Fiziksel Yerleşim

• Toplantıyı yöneten, ekran kontrollü ortamda en arkada

4-Grup Çalışması

• Grup Dinamikleri

• (Group Dynamics)

• Fiziksel Yerleşim

• (Physical Layout)

• Dağıtık Biliş

• (Distributed Cognition)

4-Grup Çalışması Dağıtık Biliş

• Düşünme sadece bireyin kafasındakilerler ilgili değildir.

• Diğer bireyler ve dış dünyadaki uyaranlarla ilişkiyi de içerir. (dağıtık biliş)

• Bu bağlamda

• Aracı gösterim ortamları vurgulanmalıdır.
• Yeni grup bilgisi yaratımı, bireylerinkinden önemlidir.
• Harici formlar vurgulanmalıdır.

Özet

• Yüz yüze iletişim karmaşıktır.

• Her ifadeye arka kanallar eşlik eder.

• Jest ve mimikler arka kanalları oluşturur.

• Üst seviyede, iletişimin yapısı, sıra değişim dizisi olarak görülebilir.

• İfadelerin belirsizliğini önlemek için bağlam önemlidir.

Özet

• Katılımcıların ortak anlayış oluşturması önemlidir

• Odaktan kaymalar oluşabilir. Etkileşimli tamir çok etkilidir.

• Metin tabanlı iletişim arka kanalların çoğuna sahip değildir.

• Sıra değişimlerinin aşırılığı ifadeleri belirsizleştirir.

Özet

• Metin tabalı iletişim katılımcıları, taneselliği arttırmaya zorlar.

• Grubun nasıl davranacağını grup dinamikleri zorlaştırır.

• Grup içi düşünmeyi dağıtık biliş olarak görebiliriz