T. C. Adnan menderes üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İŞletme anabiLİm dali

Yöntem

Bu araştırmadan optimal verimi alabilmek için araştırma yönteminin seçiminde gerekli titizlik gösterilmiştir. Özellikle birincil kaynaklara dayanılarak yapılan araştırmalarda elde edilen bulguların geçerliliği ve güvenirliği toplanan verilerin kalitesi ile yakından ilgilidir. Çünkü istatistiki analizlerin gerektiği gibi yapılabilmesi için toplanan verilerin gerekli şartları taşıması lazımdır.

1.2.1.Örnek İşletmelerin Seçiminde Uygulanan Yöntem

Araştırmanın temel hedefi Aydın İlindeki küçük ve orta ölçekli tarıma dayalı sanayi işletmelerinin ihracat pazarlaması sorunlarını tespit etmek olduğundan öncelikle ildeki işletmelerin isim ve adresleri, ihracat durumları, çalışan sayıları gibi çeşitli bilgilerine ulaşmak gerekmiştir. Günümüzde belirli ölçüde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin çoğunda olduğu gibi ülkemizde de KOBİ’lerin ihracat alanındaki katkılarına, etkilerine ve rollerine ilişkin bir bütünlük içerisinde toplanmış ve araştırmacılar tarafından yeterli ölçüde değerlendirilebilecek açık, kesin ve doyurucu verilere ulaşmak son derece güçtür. KOBİ’lere yönelik hizmet vermeyi amaçlayan çeşitli kuruluşlar arasında da herhangi bir koordinasyon bulunmamaktadır.

Aydın ili için bu konudaki bilgilerin en doğru olarak Ege Bölgesi Sanayi Odası Aydın Şubesi tarafından sağlanabileceği düşünülerek, araştırmada EBSO verilerinin kulllanılması kararlaştırılmış, bu amaçla araştırmanın anket kısımının gerçekleştirileceği Ocak 2003 tarihinde bu kuruluşa başvurulmuştur. EBSO verilerinin kullanılmasının bir diğer amacı, bu verilerin çoğunlukla imalat sanayinde çalışan firmalara dayanması, üretici-ihracatçı, özellikle geleneksel KOBİ niteliğinin dışında, yenilikçi-üretken ve ürettiği ürünleri ihraç edebilecek potansiyele sahip firmaları kapsamasıdır. Ayrıca bölgeyle ilgili yapılmış çeşitli çalışmalarda EBSO verilerinin kullanılması ve bu çalışmalarla paralellik kurulmasının sağlanabilmesi amaçlanmıştır.

Bu gerekçelerle EBSO Aydın Şubesine kayıtlı küçük ve orta ölçekli tarıma dayalı sanayi işletmeleri ana kitle olarak seçilmiştir. Ocak 2003 itibarıyla Ege Bölgesi Sanayi Odası Aydın Şubesine kayıtlı 334 adet küçük ve orta ölçekli (1-250 çalışana sahip) tarıma dayalı sanayi işletmesi bulunmaktadır. Bu işletmeler ana kitle olarak kabul edilerek bunlar içinden örnekleme yapılmıştır.

Bu çalışmada Avrupa Birliği’ne uyum yönünde önemli bir adım sayılan 18 Ocak 2001 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 2000/1822 Sayılı Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Yatırımlarında Devlet Yardımları Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararındaki tanımlama esas alınmış, imalat ve tarımsal sanayi sektöründe faaliyette bulunan işletmelerden; kanuni defter kayıtlarında arsa ve bina hariç, makine ve teçhizat, tesis taşıt araç ve gereçleri, döşeme ve demirbaşları toplamının net tutarı 400 milyarı geçmeyen işletmelerden;

1-9 işçi çalıştıran işletmeler mikro,

10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük,

50-250 işçi çalıştıran işletmeler orta ölçekli olarak kabul edilmiştir.

Bu ayrım baz alınarak Ocak 2003’de EBSO Aydın Şubesine kayıtlı tarıma dayalı sanayi işletmeleri mikro, küçük ve orta ölçekli olmak üzere üç farklı gruba ayrılmıştır. Birinci grupta 1-9, ikinci grupta 10-49, üçüncü grupta ise 50-250 işçi çalıştıran işletmeler şeklinde yapılan gruplama, ana kitleyi en iyi tanımlayan bir ayrım olarak düşünülmüştür.

Bu gruplandırma esas kabul edilerek, her gruptan örneğe girecek işletme sayısı aşağıda formülü belirtilen “Tabakalı Tesadüfi Örnekleme Yöntemi”ne göre hesaplanmıştır. Bu yöntemin seçilmesinin temel nedenleri;

Tabakaların (işletmelerin) heterojen yapılı ve son derece çarpık (sağa ya da sola) yığılma göstermesi (simetrik ve orta derecede çarpık yığınlarda tabakalı örneklemenin üstünlüğünü savunmak güçtür),

Küçük ve orta ölçekli işletmeleri inceleyen amprik çalışmalarda genellikle bu yöntemin tercih edilmesidir. Çünkü temel değişken durumunda olan işletme büyüklükleri çok küçük işletmelerin fazla olduğu (sağa çarpık) bir yapı göstermektedir. Bu durumda basit tesadüfi örnekleme yapılırsa, az sayıda ancak üretim açısından önemli olan büyük işletmeler yeterince temsil edilemeyebilirler. Bu nedenle tabakalı tesadüfü örnekleme metodunun kullanılması daha uygundur (Sivaslıgil, 2003: 190).

Bilindiği gibi tabakalı tesadüfü örnekleme yöntemi tabakalar arasında varyasyonun gösterdiği değişim oranına göre oransal ve oransal olmayan tesdüfü örnekleme olarak iki türlü uygulanabilmekte, varyasyon önemli farklar gösterdiğinde oransal olmayan tesadüfi örnekleme yöntemi tercih edilmektedir. Tabakalandırmadan en çok yararı alabilmek için fazla değişim gösteren (heterojen) tabakadan daha az birimin örneğe girmesi sağlanır.

İncelenen örnek kitlede tabakalar arasında varyasyonun önemli farklar gösterip göstermediği incelenmiş (Çizelge 55) ve oransal olmayan tabakalı tesadüfi örnekleme yönteminin uygun olduğu kararlaştırılmıştır. Buna göre üçüncü grup (50-250 çalışana sahip orta ölçekli) işletmelerin en heterojen yapıyı (varyasyonu çok yüksek, Sx²=3499,43) oluşturduğu görülerek yığında çok az sayıda bulunmasına rağmen, örneğe nisbi anlamda daha çok girmesi sağlanmıştır (n = 18).

Örneklemede kullanılan formül (Tabakalı Tesadüfi Örnekleme) şu şekildedir (Sivaslıgil, 2003: 200):

n = Örnek hacmi S² = varyans e = kabul edilebilir azami hata payı (%15) N= populasyondaki işletme sayısı t²= güven sınırını ifade etmektedir.

Örnekleme yapıldıktan sonra her gruptaki işletmelerin içinden MS Excel programında rastlantısal sayılar atanarak örnek hacmi kadar işletmenin seçimi yapılmıştır. Ayrıca her grup için örnek hacminin yüzde 25’i oranında yedek işletme de seçilmiştir. Ana kitleye ilişkin bilgiler çizelge 55’de verilmiştir.
Çizelge 55. Populasyonun Genel Durumu ve Örneğe Giren İşletme Sayısı

	1. Grup Mikro işletme (1-9 işçi)	2. Grup küçük işletme (10-49 işçi)	3. Grup orta ölç. işletme (50-250 işçi)	Genel
Toplam İşletme Sayısı	171	136	25	334
Sahip Olunan En Fazla İşçi Sayısı	9	48	250	250
Sahip Olunan En Düşük İşçi Sayısı	5	10	50	5
Toplam İşçi Sayısı	1031	2844	2663	6538
Ort. İşçi Say. (x)	6,03	20,91	106,52	19,57
Standart sapma (Sx)	1,28	10,47	59,16	30,99
Varyans (Sx²)	1,63	109,57	3499,43	960,31
Örnek hacmi (n)	8	34	18	60

1.2.2. Anket Formunun Hazırlanması

Araştırmada kullanılan anket formu, KOBİ’lerin ihracatta karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri düşüncesi ve temelde ihracat pazarlaması ilkeleri kapsamında geliştirilmeye çalışılmıştır.

Bu amaçla hazırlanan anket formu (EK-1), birbirini bütünleyen dört alt bölümden oluşmaktadır.

• 
  İşletmelerin yapısal özellikleri,
  
• 
  İhracat pazarlamasına bakış açıları,
  
• 
  Gümrük Birliği ve AB ile ilgili düşünceleri ve
  
• 
  Sektörel Dış Ticaret Şirketleri ile ilgili düşünceleri.
  

Anket formu, konuyla ilgili daha önceki çalışmalarda uygulanmış, geçerlik ve güvenilirliği test edilmiş sorular içeren çeşitli anket formlarının incelenerek konuya ve yöreye uygun hale getirilmesi ve bazı soruların araştırmacı tarafından eklenmesiyle oluşturulmuştur.

Anketin içerik geçerliliği literatüre ugun olarak üç aşamada ortaya konmuştur. Bu aşamalar şu şekilde sıralanabilir:

Öncelikle anket soru formunu geliştirmek için kapsamlı bir literatür araştırması yapılmış, daha önce de bahsedildiği gibi, geçerliliği ve güvenilirliği önceden kanıtlanmış araştırmalara itibar edilerek hazırlanan bir soru seti oluşturulmuştur.

Oluşturulan bu soru seti Üretim Yönetimi ve Pazarlama, İstatistik, Ekonometri, Yönetim ve Organizasyon ile Tarım Ekonomisi alanlarında çalışan akademisyen ve uygulamacılarla tartışılarak kalıba sokulmuştur.

Anket formunun uygulanabilmesi için EBSO ile görüşmeler yapılmış, bazı işletmelere pilot anket uygulanarak son şeklini alması sağlanmıştır.

Ankette işletmecilerin ihracat pazarlaması ve Sektörel Dış Ticaret Şirketlerine bakış açılarının öğrenilmesi için Likert tipi tutum ölçer kullanılmıştır. İhracat pazarlaması ile ilgili düşüncelere yönelik tutum ölçerde düşüncelerin çok azdan çok fazlaya, Sektörel Dış Ticaret Şirketleri ile ilgili düşüncelerin kesinlikle katılmıyorumdan tamamen katılıyoruma kadar derecelerini belirtmelerini sağlayacak beş hane bulunmaktadır (Baş, 2001: 184). Bu tür sorulara ait güvenilirlik analizleri yapılarak sonuçları ekte gösterilmiştir.

Örnek işletmelerin seçiminin yapılmasından sonra örneğe çıkan asil ve yedek işletmelere bilgilendirme ve randevu amacıyla telefon edilmiştir. Bu telefon konuşmasında KOBİ’lerin ihracat pazarlaması sorunlarıyla ilgili bir araştırma yapıldığından söz edilerek, üreticilerin bilgilerine gereksinim duyulduğu belirtilmiştir. Bu yolla veri toplama aşamasının daha olumlu geçmesi hedeflenmiş ve bu hedefe ulaşılmıştır. İşletmecilerle yüz yüze görüşme aşamasında daha önce hazırlanan anket formu bizzat araştırıcı tarafından doldurulmuştur. Bu esnada cevaplayıcılara boş bir form verilerek soruları takip etmesi sağlanmıştır. Bu yolla anket formunun en sağlıklı şekilde doldurulması amacına ulaşılmıştır.

1.2.3. Verilerin Analizinde Uygulanan Yöntem

Anketle elde edilen birincil veriler MS Excel ve SPSS 10.0 programlarında kaydedilmiş ve analize hazırlanmıştır. Analizde; tanımlayıcı istatistikler, bağımlılıkların parametrik olmayan istatistikler ile testi (İki Değişken İçin X², Ki Kare Testi), ilişkisiz ölçümler için ortalama puanların t testi ile karşılaştırılması ve ilişkisiz ölçümlerde ortalama puanların tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) ile test edilmesi bölümleri yer almaktadır.

Analizde bazı değerlerin ekte verilmesi yoluna gidilmiştir. Bu tür bir gösterimle, bulgular bölümündeki anlatımı bir çok rakamla doldurmak önlenmeye çalışılmış, gerekli görülen bazı detaylı bilgilerin ekten takip edilmesinin anlatımı sadeleştirdiği düşünülmüştür.