T. C. Adnan menderes üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İŞletme anabiLİm dali

6. Sanayi

Bugün Aydın’da sanayi gelişmemiştir. Bunda, ilin tarımsal üretim açısından elverişli koşullara sahip olmasının etkisi olduğu kadar, Osmanlı döneminde üstlendiği ekonomik işlevin Cumhuriyet döneminde de etkilerini sürdürmesinin payı vardır. Cumhuriyet öncesi dönemde bölgede dışsatıma dayalı tarımın egemen olduğu bir yapı oluşmuştur. İl genelinde üretilen ürünler, demiryolu ile İzmir Limanı’na taşınmış ayıklama, sınıflandırma ve paketleme işlemleri İzmir’de yapılarak Avrupa ülkelerine gönderilmiştir. Bu durumun il ekonomisinde iki etkisi olmuştur. Birincisi, Avrupa ülkelerinde gelişen sanayinin gereksinme duyduğu hammadde, özellikle pamuk ve öteki endüstriyel bitkiler ilde üretilmeye başlanmış ve böylece ticari tarım gelişmiştir. İkincisi, üretilen tarımsal ürünlerin demiryolunun da katkısıyla İzmir’e taşınabilmesiyle, ilde tarıma dayalı sanayi bile gelişememiştir. Bunun sonucunda, katma değer üretilememiş ve sanayi yatırımlarına dönük bir sermaye birikimi oluşamamıştır. Aydın, İzmir’in hinterlandı olma işlevini üstlenmiştir (Azazi, 1995: 5).

İlde, 1923-1950 yılları arasında, küçük imalathanelerde genellikle iç tüketime yönelik olarak tarım ürünlerini işleyen gıda, dokuma, sabun, tarım araçları gibi ürünler üretilmiştir. 1950 sonrasında da, geleneksel olarak atölye düzeyinde sürdürülen gıda ve dokuma sanayinin fabrika ölçeğine taşınması, inşaat malzemeleri ve metal eşya sanayinin kurulup gelişmesi gibi değişimler yaşanmıştır (Azazi, 1995: 6).

İldeki en önemli sanayi girişimi 1937’de kurulan Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası’dır. Ülkede dengeli ekonomik kalkınma politikasının ürünlerinden biri olan fabrika, hem Nazilli ilçesinin hem de ilin ekonomik ve toplumsal görünümünü değiştirmiştir. Daha sonra 1958’de Aydın Tekstil iplik dokuma işletmesi ve Söke Çimento Fabrikası kurulmuştur. 1980 sonrasında özel kesimin girişimleriyle başta tekstil sanayi olmak üzere, tarım ürünlerinin işlenmesine dayalı küçük ve orta boy işletmeler kurulup gelişmiştir.

Sanayinin gelişmemesinde ildeki kamu yatırımlarının azlığının da etkisi olduğu düşünülebilir. Gerçekten, ilin kamu yatırım harcamalarından aldığı pay çok düşüktür. 1983-1992 yılları ortalamasına göre, Aydın kişi başına düşen harcama miktarına göre Afyon, Sakarya, Giresun ve Ordu’dan sonra en az kamu yatırım harcaması alan sondan beşinci ildir.

İlde, Ege Bölgesi Sanayi Odası Aydın İli Sanayi Şubesi’ne kayıtlı 528 adet sanayi kuruluşu bulunmaktadır (ebso.org, 2003). Bu firmaların yüzde 55.49’u (293 adet) tüketim malları, yüzde 23.30’u (123 adet) ara malları ve yüzde 21.21’i (112 adet) yatırım malları üreten sanayi kuruluşlarıdır. İmalat sanayi içinde en büyük payı yüzde 39.39’luk oranı ile gıda sanayisi oluşturmaktadır. Dokuma ve giyim sanayisi yüzde 15.15 ile ikinci, makine ve teçhizat sanayisi yüzde 13.45 ile üçüncü sıradadır (Aydın İli Araştırma, Geliştirme ve Kalkınma Vakfı, 1997: 54-55).

İldeki imalat sanayi kuruluşlarının yaklaşık yüzde 60’ı (334 işletme) tarıma dayalı sanayi kuruluşlarıdır. Bunlar arasında zeytinyağı ve bitkisel yağ işleyen işletmeler, pamuk çırçırlama işletmeleri, salamura zeytin ve inci işletmeleri ile tarım araç ve gereçleri üreten kuruluşlar başı çekmektedir. İşletmelerin tamamına yakını küçük ve orta ölçekli işletmelerdir. Araştırma bu nedenle küçük ve orta ölçekli tarıma dayalı sanayi işletmeleri üzerine gerçekleştirilmiştir.

İmalat sanayi işletmelerinin yalnızca 148’i yıl boyunca çalışmaktadır. Bu işletmelerin 56’sı, 25 kişinin üzerinde istihdam kapasitesine sahiptir. Sanayi üretiminin tarıma dayalı oluşu imalat sanayinde mevsimlik çalışmayı gerektirmektedir. Pamuk, incir ve zeytin yılın belli dönemlerinde toplanan ürünler olduğundan bu ürünleri işleyen işletmeler de ürün toplama sezonlarında ve sonrasında çalışmaktadır.

Taş ve toprağa dayalı sanayi de ilde inşaat sektörünün gelişmişliğine paralel olarak önemli bir paya sahiptir. İlde 39 adet taş ve toprağa dayalı sanayi kuruluşu bulunmaktadır. İnşaat sektörü belki de ildeki en önemli çevre sorunu kaynağıdır. Hem hammadde elde edilmesi, hem işlenmesi ve hem de inşaat aşamalarında il topraklarının kaybına neden olmaktadırlar.

İlde 1990’lardan sonra bir ekonomik dönüşüm yaşanmaktadır. Özel girişim eliyle kurulan imalat sanayi kuruluşlarının sayısı artmakta ve bileşimi değişmektedir. Organize sanayi bölgesi kurulması girişimleri kapsamında Aydın’da iki organize sanayi bölgesi kurulmuştur. Nazilli ve Söke ilçelerinde de organize sanayi bölgelerinin temeli atılmıştır. Organize sanayi bölgeleri dışında, kent çevrelerinde ve özellikle tarım alanları içinde hızla fabrikalar kurulmaktadır (Mazlum, 2000: 147).

BEŞİNCİ BÖLÜM

AYDIN İLİNDEKİ KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ TARIMA DAYALI SANAYİ İŞLETMELERİNİN İHRACAT PAZARLAMASI SORUNLARI ÜZERİNE BİR UYGULAMA

Aydın ilindeki küçük ve orta ölçekli tarıma dayalı sanayi işletmelerinin ihracat pazarlaması sorunları üzerine alan araştırmasına geçilmeden önce, ilgili bölümlerde küçük ve orta ölçekli işletmeler kavramı, AB ve GB süreçleri, ihracat pazarlaması kavramı ve ihracat pazarlaması sorunları, ihracatta örgütlenme modelleri gibi konunun altyapısını oluşturacak kavramlar hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir.

Araştırmayla ilgili teorik altyapının tamamlanmasından sonra, bu bölümde materyal ve yöntem ayrıntılı olarak açıklanarak ilgili istatistiki analizleri kapsayan araştırma bulgularına yer verilecek, bölümün sonunda da elde bulgular yorumlanıp genel bir değerlendirme yapılacaktır

1.Materyal ve Yöntem

Sosyal bilimlerde bir araştırmayı yaparken yöntem seçimi araştırmada en çok tartışılan kısımdır. Yöntem seçiminde en önemli nokta spesifik araştırmaya hangi yöntem uyuyorsa onu tespit edip seçmektir. Yöntem seçiminde araştırma ile araştırma evreninin niteliği önemlidir. Yöntem doğruluğu ya da yanlışlığı ancak araştırma yapıldıktan sonra ortaya çıkar.

1. Materyal

Bu araştırmanın ana materyalini, Aydın ilinde tarıma dayalı sanayi sektöründe faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli işletmelerden alınan veriler oluşturmaktadır. İşletme büyüklüğünün ölçülmesinde nicel kriterlerden biri olan personel sayısı kriteri kullanılmıştır.

Bu işletmeler ana kitle olarak kabul edilmiş ve sonraki bölümlerde açıklanan yöntemle örneğe giren işletmeler seçilmiştir. Seçilen işletmelerden anket yoluyla toplanan özgün nitelikli veriler değerlendirilmeye alınmıştır. Bu veriler Ocak 2003 ile Mart 2003 tarihlerini kapsamaktadır.

Araştırmada kullanılan soru formu konuyla ilgili önceden yapılmış anket soru formlarının incelenmesi sonucu araştırmaya özgü olarak araştırıcı tarafından derlenmiştir.

İhracat pazarlamasında karşılaşılan sorunlar ve Sektörel Dış Ticaret Şirketlerine yönelik düşünceler yöneticilerin bilinç düzeyi beşli Likert ölçek kullanılarak ölçülmüştür.

2.