T. C. Atatürk üNİversitesi edebiyat faküLtesi

6BÖLÜM

KAYNAKÇA HAZIRLAMA YAZILIMLARI ve ETKİN KULLANIMI
Akademik çalışma yaparken literatür taraması temel bir işlemdir. Her araştırmacının kendi alanına ait önemli makaleleri, bildirileri ve kitap bölümlerini biriktirdiği bir klasör bulunur. Geçmişte bu klasörler genellikle yayınların basılı kopyalarında çekilmiş fotokopilerini içeren fiziksel klasörler oluşmaktayken, günümüzde daha çok bilgisayarımızda sakladığımız dijital belgelerden oluşmaktadır.

Günümüzde akademik araştırma yapmak neredeyse bütünüyle bilgisayar ortamında gerçekleşen bir etkinlik haline gelmiştir. Akademik çalışmanın laboratuvar, saha, gözlem, sanat vb. çalışmaları dışında kalan bütün aşamalar araştırmacılar tarafından kendi bilgisayarlarında gerçekleştirilmektedir. Literatür taraması, referans verme, not alma beyin fırtınası gerçekleştirme gibi konuları yapama özelliğine sahip olmaları gerekmektedir.

Başlangıç aşamasında sınırlı sayıda belgeyle çalışmak sorun olmazken, zamanla binlerce Word, PowerPoint ve Pdf dosyasını yönetmek sorun olmaya başlar. Bu aşamada kaynakça yönetim yazılımları araştırmacının iş yükünü ve karmaşasını önlemede önemli bir kolaylık sağlamaktadır. Kaynakça yönetim yazılımlarının akademisyen ve araştırmacıların başvuru kaynaklarını yönetmelerini sağlamak amacıyla geliştirilmiştir.

Başlangıçta yayınlara ait alıntıların ve dijital kopyaların saklandığı ve saklanan bu kayıtlar üzerinde arama yapılabilen bir masaüstü veri tabanı uygulaması olarak tasarlanmış olan bu kaynakça yazılımları, günümüzde;

• 
  Bilimsel yayın veri tabanlarında belge arama
  
• 
  Belge paylaşma
  
• 
  Sosyal ağ oluşturma
  
• 
  Grup çalışmaları gerçekleştirme
  
• 
  Belgeleri bulut ortamında saklama
  
• 
  Dosyaları birden çok bilgisayarda senkronize etme gibi gelişmiş web 2.0 özellikleri barındırmaktadırlar.
  

Bu yazılımların temel görevi, kaynakçaları düzenli tutmaktır. Kaynakça yönetim yazılımları (Reference management software) farklı adlarla (citation management software, personal bibliographic management software) da tanımlanabilmektedirler. Bu yazılımlar aynı zamanda bir veritabanı olarak da çalıştığından, “Bibliography database managers" olarak da adlandırılmışlardır. Bu yazılımlar günümüzde ek fonksiyonlar sağlayarak akademisyenler ve yazarlar için bir dokümantasyon yönetim sistemi, takım çalışmalarını sağlayan bir araç ve bir sosyal ağ sunmaktadırlar.

Akademik bir çalışma yapmanın en zor yanı eseri eksik referans olmaksızın tamamlayabilmektir bu yüzden de kullanılan her bir kaynağın tam olarak, istenen standartta eser içinde ve kaynakçasında yer almasında gerekir. Hele ki makale değil de tez yazımıyla uğraşıyorsanız çalışmanızın jüride reddedilmemesi için yapılmış her bir alıntının uygun yöntemle belirtilmesi ve kaynakçada gösterilmesi şarttır; her birinin tek tek kontrol etmek ve hatta başkalarına okutmak ise yorucu fakat güven veren bir metoddur. Çalıntı suçlamasına maruz kalmadan bir araştırmayı jüriye teslim edebilmenin keyfi ise bambaşkadır. Ne olursa sonucu doğru veya hatalı olsun eser de Sezar’dan tutun herkesin hakkını teslim etmek esastır. Eğer günlerinizi harcadığınız eserlerinizin hakem veya tez jürisinden yazım hataları nedeniyle reddedilmesini istemiyorsanız gösterdiğiniz özenin yüksek olmasında önem vardır.

Araştırmanın bu bölümünde amacı uygun bir şekilde kaynakça yönetim yazılımlarını teknik olarak genel bir inceleme yapılarak akademik dünyada daha etkili kullanımlarına yönelik ipuçlarının verilmesi ve farklı yazılımların kıyaslanması hedeflenmektedir. Bir kaynakça ve aynı zamanda akademik sosyal ağ platformu olan ‘Mendeley, EndNot ve Zotero’ yazılımları üzerinde ayrıntılı uygulama önerileri verilecektir.

6.1MENDELEY

6.1.1Mendeley Programının Etkin Kullanımına Dair Öneriler

Bu bölümde, vereceğimiz öneriler, örnek bir yazılım (Mendeley) üzerinde verilecektir. Bu yazılımı seçmemizin başlıca nedenleri olarak şunlar belirtilebilir:

• 
  Kullanım kolaylığı
  
• 
  Birçok işletim sistemine ve akıllı telefonlara kurulabilmesi
  
• 
  Ücretsiz sunulması
  
• 
  Sosyal ağ imkânlarını sunması. Örneğin; takım çalışması ile belge ve yorum paylaşımı, aynı konuda çalışan kişilere ulaşmayı sağlayan web hizmeti
  

Mendeley’in çalışmasını site ve yazılım (Mendeley Desktop) olmak üzere iki aşamada inceleyelim. Her ikisinden de tam verim elde etmek için ücretsiz üyeliği kullanmanızı kesinlikle tavsiye ederim.

6.1.2Web Kullanımı

Üyeliğinizin ardından CV’yi oluşturduktan sonra “Library” kısmından kendimize Mendeley veri tabanındaki eserlerden oluşan koleksiyonlar oluşturuyoruz. Eserler Mendeley eklenmiş olabileceği gibi kişiler tarafından da eklenebilir. Koleksiyonlarınız başlığı ve ieçriği tamamıyla size ait olup gizli (private), açık (public) ve paylaşımlı (shared) olarak yayınlayabilirsiniz. Açık koleksiyonlar sadece sahibi tarafından güncellenebiliyorken paylaşımlı koleksiyonlara eser ekleyip çıkarmak kayıtlı üyeler tarafından yapılabiliyor. Koleksiyonlar üyeler tarafından hazırlanıyor ve farklı bilim dallarına ait konular üzerine hazırlanmış binlerce farklı koleksiyona ulaşabilir ve üyeliğinizle (subscription) yeni çıkan makaleleri takip edebilirsiniz. Mendeleye’e üye olmanın avantajı ise koleksiyon kullanımında ortaya çıkıyor; Mendeley Desktop’ı kullanarak koleksiyonunuzda yer alan eserleri -dosya değil, veri olarak- indirebilirsiniz. Siz eğer bir makaleyi diskinizde kayıtlı olmaksızın doğrudan veya dolaylı olarak kullandıysanız ve koleksiyonunuzda mevcutsa, bu eserden de otomatik alıntılar yapabilirsiniz.

Üyelik yapıldıktan sonra masaüstü bileşeni ve web sitesi hizmeti kullanıma hazır gelecektir.

Mendeley’in bir diğer yararlı aracı ise Web Importer. Sayfada yer alan bağlantıyı yer imlerinize ekleyerek sonra akademik veri tabanlarında rast geldiğiniz yer almasını istediğiniz makaleleri koleksiyonlarınıza aktarabilirsiniz.

6.1.3Yazılım (Mendeley Desktop)

Üyelik tamam, koleksiyonlar oluşturuldu ve şimdi sıra kurulumda. Sayfadan uygun işletim sistemine göre paketi indirdikten sonra kurulumu başlatın, Word/OOWriter eklentisini kurun ve kurulumu bitirip sonra programı başlatınca PDF dosyalarınızın yer aldığı klasörü seçin. Program otomatik olarak PDF dosyalarınızdan elde edebildiği verilerle yerel kütüphanenizi oluşturacak ve senkronizasyon işleminin ardından sahip olduğunuz koleksiyonlar da programın içinde gözükmeye başlayacak. PDF içeriğinin (yazar adı, dergi adı, sayı, yıl v.b.) tam olarak okunabilmesi dosyanın metin olarak oluşturulmuş olması gerekiyor.

Word’de 1.000 farklı  yöntemden biriyle alıntı yapmak ve kaynakça hazırlamak için önce kütüphanemizde yer alan ilgili makaleyi seçtikten sonra “Send Citation to Word”e tıklıyoruz. Referansınız hazır, bütün alıntıları Mendeley Desktop ile yaptığınız takdirde otomatik olarak seçtiğiniz yönteme uygun kaynakçanız da hazır olacak.

Başlık Çubuğu Kütüphane Penceresi Menu Çubuğu

6.1.4Yayın Kitapçığı oluşturma

Mendeley masaüstü uygulaması bilgisayarınıza kurulduğunda hemen akademik yayın dosyalarınıza kitaplık oluşturabilirsiniz.

Bu amaçla bilgisayarınızda bulunan makalelere ait PDF dosyalarını ya da diğer formatlardaki belgeleri sürekle bırak ile Mendeley yazılımına taşımanız yeterli olacaktır.

Kendi kütüphanenizin altında kitaplık oluşturmak için ‘Untitled Folder’ seçeneğinden oluşturabilirsiniz. Örnek bir kitaplık olarak ‘Bilgi okuryazarlığı’ adlı bir kitaplık oluşturunuz. Kişisel bilgisayarınızdan belirlemiş olduğumuz PDF’leri kitaplığımıza aktarınız.

6.1.5Bilgi Çıkartma

Mendeley kendisine yüklenen belgelerin içeriğini tarayarak, makalenin adı, yazar adları, makalenin yayınlandığı derginin adı, yayın yılı, cilt sayısı, yayınevi, özeti, anahtar sözcükler, URL adresi vb. bilgilerini otomatik olarak çıkartacaktır.

6.1.6 Mendeleyde Yayın Türü

Mendeleyde sadece dergi makaleleri değil, kitap, kitap bölümü, tez, web sayfası, bilgisayar programı, televizyon yayını vb. 20 farklı yayın türüne ait içerik girilebilmektedir.

Mendeley her yayın türü için çok sayıda alanda (örneğin dergi yayınları için 66 farklı alan) meta veri tutabilmektedir.

6.1.7Mendeleyde İndeksleme

Mendeley kendisine yüklenen yayınları hemen yazar adına, dergi adına, yazarın belirlediği anahtar sözcüklere ya da sizin girdiğiniz etiketlere göre indekslenecektir. Bilgisayarınızdaki yüzlerce PDF’yi bir kerede mendeley’e sürükleyerek bu işlemlerin birkaç dakikada gerçekleşmesini sağlayabilirsiniz.

6.1.8Senkronizasyon

Mendley’e yüklediğiniz belgeleri Mendeley Web sitesiyle senkronize edebilirsiniz. Böylece başka bir bilgisayara Mendeley masaüstü uygulaması kurduğunuzda, yüklü belgelerinizi o bilgisayarda, indirerek eşleştirmeniz mümkün olacaktır.

6.1.9Mendeleyde (Masaüstü Desktop) Arama

Mendeleyin diğer güçlü aracı ise arama aracıdır. Tüm yayınlar üzerinde sözcük ya da tümce bazı aramalar yapabilirisiniz. Böylece bir sözcüğün makale adı başta olmak üzere, en çok geçtiği yayınlara erişebilirsiniz. Bu araç literatür taramasını çok kolaylaştırmaktadır.

6.1.10Mendeleyde Not Almak

Mendeley içerisinde açarak incelediğiniz belgeler üzerinde not alabilir, belge üzerinde yazıların üstünü çizebilirsiniz.

6.1.11Mendeleyde Alıntı Yapmak

Bir ya da daha çok belge seçiliyken sağ tuş menüsündeki ‘Copy Citation’ seçeneği ile belgelere ait alıntı bilgisini kopyalayabilir ve daha sonra Word belgesine yapıştırabilirsiniz. Mendeley yararlanılan kaynakları APA, APSA, AMA gibi 16 farklı başvuru stilinde oluşturabilmekte, seçeceğiniz onlarca başka sitili de kendisine indirebilmektedir.

6.1.12Mendeley Word Pul-In

Mendeley Word Pul-In’ini indirerek, çeşitli belgelere ait alıntı bilgisini Microsoft Word belgelerine aktarabilir, ayrıca metin içerisinde yaptığınız alıntılara ait “Yararlanılan Başvurular” listesini tek bir işlemle oluşturabilirsiniz.

6.1.13Mendeleyde Çalışma Grupları

Birlikte çalışma alanına ait gruplar oluşturarak bu gruplara belge yükleyebilir, diğer araştırmacıları buraya davet edebilir, ya da kendiliğinden bu gruba kayıt yaptırmalarını sağlayabilirsiniz.

6.1.14Mendeleyde Ortak Çalışma

Invite Colleagues ile çalışma arkadaşlarınızı davet edebilirsiniz. Onları bir çalışma grubuna dahil ederek belge paylaşımı yapabilirsiniz. Hatta aynı belge üzerinde not alma, belge üzerini çizme gibi işlemleri gerçekleştirerek ortak çalışma yapabilirsiniz.

6.1.15Mendeley Üyelik Akışları

Mendeley aynı zamanda bir sosyal ağ olarak da kullanılabilir. Kendinize, gruplarınıza ya da davetli arkadaşlarınızla mesaj paylaşımı yapabilirsiniz. Grup üyelerinin etkinliklerinden akış biçiminde haberdar edilirsiniz.

6.1.16Web’den Alıntı Bilgi Alma ve Belge İndirme

Tarayıcınıza Web Importer eklentisini kurarak, 30’dan fazla veri tabanından doğrudan Mendeley’e belge indirmek ve alıntı bilgisi yakalamak mümkündür.

Web Importer Kurmak için kullandığımız tarayıcılara göre farklılık gösterir.

Internet Explorer

1. 
   www.mendeley.com adresinden “Web Import” kategorisine tıklayın, açılan pencerede “ ” butonunun üzerine “sağ” tıklayıp “sık kullanılan” kategorisine ekleyin
   
2. 
   Açık Internet Explorer
   
3. 
   “Araçlar” menüsünden “Açılır pencere engelleyici” seçeneğinden “Açılır pencere engelleyici ayarlarında” izin verilecek Tarayıcı veya Web sitesinin URL adresi girilir.
   
4. 
   Kullanmak istediğimiz Tarayıcı veya Web sitesini Mendeleyin sağlamış olduğu tarayıcı ve web sitelerini şu adresten http://www.mendeley.com/import/ erişip sık kullanılan kategorisine eklemek gerekmek tedir.
   

Örnek olarak; Google Scholar

“Sık kullanılan” kategorisinden “Import to Mendeley” sekmesini tıkladıktan sonra “Import documents to Mendeley” penceresinden “Import” işlemi gerçekleştirilir.