T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı

Din-Ahlâk İlişkisi

Ahlâk, yalnızca İslâm dîninin geliştirip şekillendirdiği bir kurallar manzûmesi değildir. Her dînin, kendi temel öğretilerine göre geliştirip şekillendirdiği bir ahlâkî kurallar manzûmesi vardır. Toplumda, hangi dîne mensup olursa olsun, dinî hassasiyeti yüksek insanla, dînî hassâsiyeti olmayan insan arasında, ahlâkî nitelikler bakımından bâriz farklar görülmektedir. Bu durum aynı dinî inanışa sahip insanlar arasında da görülen bariz bir durumdur. Dindarlık seviyesi yüksek bir Müslüman’la, düşük bir Müslüman arasında ahlâkî davranış farklılıkları ortaya çıkabilmektedir.

Din, insani değerleri sıfırdan ortaya koyan bir sistem değil, insan yaratılışında mevcut bulunan değerleri onaylayan, destekleyen, teyit eden bir sistemdir. Aslında din, insana o değerlere bağlı kalarak yürüyebilme iradesi kazandırır. Dinle ahlak ilişkisi de burada başlar.

Şunu rahatlıkla söyleyebiliriz: Ahlakın yegâne kaynağı din değildir. Ancak şunu da biliyoruz ki her dindar, ahlaklı olmak zorundadır. Çünkü din, bize bu dünyada ahlaklı davranmayı emreder. Böyle olduğu için de ahlak eksenli din anlayışı önemlidir.

Ahlaki (etik) değerler toplumun ortak değerleridir. Kişilerin bireysel inisiyatifleriyle, sübjektif değerlendirmeleriyle zorlamalarıyla tanımlanabilecek kadar yalın ve köksüz değildir. İşte bu noktada din önemli bir katkı sağlamaktadır. Din, toplumun tarihten süzülüp gelen ve insan olmanın özüyle bağlantılı, ortak, ahlaki değerleri teyit ederek, onaylayarak ahlâkî olan eylemleri benimseyenlere ayrı bir güç kazandırır. Mesela Kur'an-ı Kerim'de ahde vefadan, adaletten, başkasının hakkına saygılı olmaktan, sevmekten, sevgiyle bir arada yaşamaktan söz edilir. “Düşmanınız da olsa adaletten ayrılmayın” buyrulur. Aynı durum hadisler için de söz konusudur. Efendimiz (s.a.v.)’in hayatında ahlaki değerleri ve o değerlerin davranışa dönüşme bilincini görürüz. Zaten kendisi "Ben dünyada güzel ahlakı tamamlamak üzere gönderildim" buyurmuştur. Kur’an ve hadislerde ifade edilen insanlığın ortak ahlaki değerleri yeni ortaya konmuş değildir. İslam’ın ana kaynakları onlara sadece atıfta bulunuyor, onları onaylıyor, destekliyor ve güçlendiriyor. Çünkü ortak ahlaki değerlerin üretilmesinde ve yaşatılmasında dinin bu geniş bakış açısına toplumların ihtiyacı vardır.

Değerin davranışa dönüşmesi ve bu hususta bir irade eğilimi gösterilmesi açısından dinle ahlak arasında kopmaz bir bağın olduğunu görürüz. Çünkü din, bize davranışlarımızın kendi içimizde hesabını verebilmeyi öğretir. Hukuk, insanlara karşı şeffaflığı, hesap verilebilir olmayı öngör. Ama din hiç kimsenin olmadığı yerde bile şeffaflığı, kendimize karşı dürüstlüğü, kendimize karşı hesap verebilir olmayı öğütler. Bu hesap vermenin de sınırlı bir hesap verme olmadığını bize anlatır. Bu hesap vermenin sadece etrafımızdaki insanların bizi ayıplamasından, toplumda ismimizin deşifre edilmesinden, insanların bizi yargılayıp cezalandırmasından ibaret olmadığını, bunun da ötesinde daha büyük hesapların, daha büyük yargılamaların olduğunu anlatır. Zaten hukuk filozofları dünyadaki adaletin sübjektif bir adalet olduğundan söz ederler. Dünyada adil insan olmaz. Sadece adalet sever insan olur. Mutlak adalet Yüce Allah'a aittir. Böyle olunca hesap verebilir olmanın bir dünyevi sübjektif boyutu vardır, bir de uhrevi boyutu vardır. İşte dindarlık bize hesap verebilir olmanın iki boyutunu anlatır.

Değerlerin davranış bilincine dönüşmesi açısından dinin iyi anlaşılmasına, iyi anlatılmasına büyük ihtiyaç vardır. Dini böyle bir bakış açısıyla anlamak ve anlatmak gerekir. Elbette din seccade üzerinde kılınan namazdan ibaret değildir. Yüce Yaratan'a el açıp dua etmekten de ibaret değildir. Ama onların oluşturduğu bilinç halinin ahlaki davranışlarımıza büyük katkıları vardır.

3.