Tablo Ek 2.4.4: B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazlar Sanayi Genel Görünümü
Sektörün aktiflerinin imalat sanayi genelinde payı (yüzde) (2008) *
3.61
Üretimin imalat sanayi içindeki payı (yüzde) (2006)
3.61
Çalışanların imalat sanayi istihdamı içindeki payı (yüzde)(2008) *
3.74
Toplam imalat sanayi ithalatı içindeki pay (yüzde) (2009)
5.96
Toplam imalat sanayi ihracatı içindeki pay (yüzde) (2009)
4.29
Sektörün ar-ge harcamasının imalat sanayi geneline oranı (yüzde)(2008)*
13.13
Kaynak:TÜİK,TÜSİAD 2008 Türkiye Sanayine Sektörel Bakış * Girişimci Bilgi Sistemi
Tablo Ek 2.4.5: Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı Sanayi Genel Görünümü
Sektörün aktiflerinin imalat sanayi genelinde payı (yüzde) (2008) *
0.50
Üretimin imalat sanayi içindeki payı (yüzde) (2006)
5.97
Çalışanların imalat sanayi istihdamı içindeki payı (yüzde)(2008) *
0.42
Toplam imalat sanayi ithalatı içindeki pay (yüzde) (2009)
4.19
Toplam imalat sanayi ihracatı içindeki pay (yüzde) (2009)
2.01
Sektörün ar-ge harcamasının imalat sanayi geneline oranı (yüzde)(2008)*
2.36
Kaynak:TÜİK, TÜSİAD 2008 Türkiye Sanayine Sektörel Bakış * Girişimci Bilgi Sistemi
Tablo Ek 2.4.6: Tıbbi, Hassas ve Optik Aletler ve Saat İmalatı Sanayi Genel Görünümü
Sektörün aktiflerinin imalat sanayi genelinde payı (yüzde) (2008) *
0.81
Üretimin imalat sanayi içindeki payı (yüzde) (2006)
0.51
Çalışanların imalat sanayi istihdamı içindeki payı (yüzde)(2008) *
0.90
Toplam imalat sanayi ithalatı içindeki pay (yüzde) (2009)
2.82
Toplam imalat sanayi ihracatı içindeki pay (yüzde) (2009)
0.39
Sektörün ar-ge harcamasının imalat sanayi geneline oranı (yüzde)(2008)*
0.63
Kaynak:TÜİK, TÜSİAD 2008 Türkiye Sanayine Sektörel Bakış * Girişimci Bilgi Sistemi
GENEL BAKIŞ
Elektronik sanayi, bilgi teknolojilerine kaynak teşkil eden, yüksek katma değerli bir ekonomik aktivite olması açısından oldukça önemli bir sektördür.
Türk elektronik sektörü genel olarak bilgi paylaşımı, tasarım, markalaşma, finansmana erişim, Ar-Ge, insan kaynaklarının yetiştirilmesi, yönlendirilmesi, yasal altyapının yetersizliği ve kurumsallaşma açısından ciddi darboğazlarla karşı karşıyadır. Bunlara karşın, AB pazarlarına yakınlık, dinamik bir iç pazarı, genç nüfus, gelişmiş kalite kavramı, işçilik maliyetinin rekabet edilen ülkelere nispeten daha az olması ve sektörün yeni teknolojilere adapte olabilmesi açısından esnek olması gibi avantajlara da sahiptir.
DPT koordinasyonunda hazırlanan Dokuzuncu Kalkınma Planı Elektronik Sektörü Özel İhtisas Komisyonu’nda, sektörün vizyonu “Dünya pazarlarında aranılan ürünlerin uluslararası standartlara uygun nitelikte ancak rekabet edebilir fiyatlarla ülkemizde üretilmesi ve tüm dünya pazarlarına satılması” olarak vurgulanmıştır.
BİLGİ VE TEKNOLOJİ
Sektör, yapısı ve rekabet koşulları itibariyle Ar-Ge ve İnovasyona en çok önem verilen sektörlerin başında gelmektedir. Elektronik sanayinde ürün ve üretim süreçleri teknolojileri büyük bir hızla geliştirilmekte, ürün ömürleri de azalmaktadır. 2006’da Türk elektronik sanayi yaklaşık 170 Milyon ABD Doları tutarında Ar-Ge harcaması gerçekleştirmiştir. Bu sektörde Ar-Ge’ye ciro üzerinden ayrılan yüzde 1,8 oranındaki pay Türkiye’deki genel ortalama olan yüzde 0,7’nin epey üzerindedir.
Ancak tüketici elektroniğinde dünyadaki büyük üreticilerin Ar-Ge harcamalarına bakıldığında, mevcut harcamaların düzeyinin Türkiye’de yeterli olmadığı anlaşılmaktadır: Dünya pazarlarında söz sahibi en büyük beş firmanın Ar-Ge harcaması/Net Satış oranının ortalaması yüzde 5,6 iken, sektörde ihracat yapan firmalarımızın yüzde 1-2 düzeyinde kaldığı görülmektedir. Buna ek olarak, yenilikçilik yapan firma oranlarına bakıldığında, Türkiye neredeyse bütün alt sektörlerde AB ülkelerinin gerisinde kalmaktadır. Bu durum, elektronik sektörüyle ilgili iddialı hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için bilgi ve teknolojiye daha fazla yatırım yapılması ve bu amaca yönelik politikalara ağırlık verilmesi gerektiğine işaret etmektedir.
Ar-Ge faaliyetlerine yeterli kaynağı tahsis edilen sektörün öne çıkmış uluslararası firmaları aralarında patent havuzları oluşturarak, sektördeki hâkimiyetlerini arttırmaktadır. Ürünlerin ömrünün kısalması; patent sahiplerinin yeni ürünlerin üretimini, satışını, kısacası piyasadaki eğilimleri kontrol etme imkânını arttırmıştır. Özellikle TV sektöründe rakip firmaların patent portföyüne erişme sıkıntısı yaşayan Türk firmaları, rekabet edebilmek için, patentli teknolojileri kullanmak ve lisans ücretleri ödemek zorunda kalmaktadır. Bu alandaki sorunların aşılması için sektörün uzun vadeli ve yeterli düzeyde Ar-Ge yapması gerekmektedir. Ayrıca firmaların patent çalışmalarında desteğe ihtiyaçları vardır.
Bununla birlikte yatırımlarda dikey koordinasyonunun sağlanmasına ihtiyaç vardır. Örneğin, sadece sayısal televizyonun değil kaydedilmiş sayısal görüntü oynatıcılarının (DVD) da imal edilmesi ve bu ürünler ile de dış pazarda rekabete girilmesi gereklidir. Nihai ürün tasarımından ve montajdan ziyade ileri teknoloji entegre üretim hatlarının ülkemizde kurulması sektör tarafından faydalı görülmektedir.
Sektör önemli sayıda yetişmiş beyaz yaka ve mavi yaka eleman istihdam etmektedir. Ancak uygun müfredat ile yetişmiş teknik eleman sıkıntısı mevcuttur. Diğer gelişmiş ülkelere oranla Türkiye’de özellikle Ar-Ge personeli alanında bir kısıt olduğu görülmektedir. Yüksek ürün kalitesini gerçekleştirmek için üretim süreçlerinin her safhasında kalifiye elemana ihtiyaç duyulmaktadır. İstidam edilen elemanların işe özgü niteliklerinin geliştirilmesi yüksek kalite yanında verimliliğin artırılması için de zorunludur. Çalışanların eğitim ve altyapı açığı şirket içi eğitimlerle kapatılmaya çalışılmaktadır.
Ayrıca, elektronik sektöründeki Ar-Ge, yenilikçilik ve üretim teknolojilerinin önemi doğrultusunda, mevcut uygulamaların (SAN-TEZ, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri) yanında, İleri Teknoloji Endüstri Parkı (İTEP) Projesi gibi somut projeler ile üniversite sanayi işbirliğinin sağlanmasına ihtiyaç vardır.
REKABET
Elektronik sektöründe Türkiye’de 20’ye yakın büyük firma rekabet etmektedir. Sektördeki diğer firmalar büyük çoğunlukla KOBİ niteliğindedir.
YASAL DÜZENLEMELER
Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliği’nin 1996 başında uygulamaya girme kararı çerçevesinde, taraflar arasında ürünlerin serbest dolaşımının sağlanabilmesi için gümrük vergilerinin, miktar kısıtlamalarının ve eş etkili tedbirlerin kaldırılmasının yanı sıra, Türkiye’nin AB’nin ticarette teknik engellerin ortadan kaldırılmasına yönelik mevzuatına uyum sağlaması da öngörülmüştür.
4703 sayılı Kanun ile belirlenen ürünlerin piyasaya arz koşulları "ilgili teknik düzenlemeye uygunluk” ve “güvenli olmak” şeklinde özetlenebilir. Avrupa Birliği, malların serbest dolaşımını kısıtlayan tüm teknik engelleri kaldırmak amacıyla standardizasyon konusunda 1980'li yıllarda değişik bir yaklaşım geliştirmek gereksinimi duymuş; teknik uyumlaştırma ve standardizasyon konusunda "Yeni Yaklaşım"ı ve bunun bir tamamlayıcısı olarak kontroller ve belgelendirme konusunda "Global Yaklaşım"ı geliştirmiştir. Direktiflerin belirlediği temel güvenlik gereklerine uyan ürünlerin üretimi ve piyasaya sunumu için gerekli olan teknik özelliklerin düzenlenmesi görevi CEN ve CENELEC'e verilmektedir. Bu teknik özellikler zorunlu olmayıp ihtiyari standart konumundadırlar. Avrupa Birliği’nde ulusal ya da uyumlaştırılmış standartlar ihtiyaridir. Zorunlu olan sadece direktiflerdir. Ulusal yetkililer, uyumlaştırılmış Avrupa standartlarına uygun olarak üretilen ürünlerin, direktifler tarafından belirtilen temel gereklere uygunluğu varsayımını kabul etmek zorundadırlar. Türkiye’de sektörle ilgili yasal düzenlemeler AB mevzuatına CE işaretlemesini de içerecek şekilde tamamen uygundur.
ÇEVRE VE ENERJİ
Enerji verimliliği üzerinde çok ciddi uygulamalara sahip olan AB’de, belirli bir enerji verimliliği değerinin altında performansa sahip olan ürünlerin piyasaya sunulması yasaklanmıştır. Bazı zararlı maddelerin kullanımını sınırlandıran AB’nin 2002/95/EC sayılı RoHS Direktifi ile elektrikli ve elektronik ürünlerde kurşun, cıva, kadmiyum gibi bazı maddeler yasaklanmakta veya kısıtlanmaktadır. Söz konusu maddelerin sınır değerlerin üzerinde bulunması durumunda o ürün AB sınırları içerisine girememektedir. İçinde zararlı maddeler ihtiva eden ürünlerin imhası için yüksek maliyetli yasal düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Türk üreticileri de bu sınırlandırmalara uygun bir üretim yapmaktadırlar. RoHS direktiflerine uyum, sektörün ürün birim maliyetlerini arttırmış ve ilave yatırım maliyetlerine katlanmalarını gerektirmiştir. 2002/96/EC sayılı AB’nin WEEE direktifi bütün elektrikli ve elektronik ürünlerin kullanım ömürleri sonunda toplanmasına ve geri dönüştürülmesine hükmetmektedir. Bu işlemin maliyeti temel olarak üreticilere yüklenmiştir. Şu anda Avrupa’da örneğin televizyonda ürün başına 10 Avro’ya varan WEEE direktifi maliyetleri söz konusudur. Ayrıca Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından da 2005/32/EC (Eco-Design) çevreye uyum direktifi uyumlaştırma çalışmaları devam etmektedir.
Enerji verimliliği konusunda ise, kesintisiz ve düşük maliyetli elektrik enerjisi üretimini güvence altına alması elektronik sektörü için önemlidir. Diğer yandan, Türkiye’de elektrik arzındaki daralma ve mevcut yatırımların yetersizliği dolayısıyla doğabilecek enerji darboğazı da sektörü tedirgin etmektedir.
DIŞ REKABET EDEBİLİRLİK VE TİCARET
Türk elektronik sektöründeki firmalar, dışsatımlarının büyük bir kısmını AB ülkelerine yapmaktadır. (İngiltere, Almanya ve İspanya en önemli pazarları oluşturmaktadır.) Ürün ömrünün gittikçe kısalması ve ürün çeşitlendirmenin önem kazanması, Ar-Ge ve tasarım faaliyetlerinin önemini çok arttırmıştır. Türk elektronik sektörünün rekabet gücünü olumsuz etkileyen en önemli faktörlerden biri de Ar-Ge ve tasarım konusundaki yetersizliklerdir. Gerek finansal yetersizlikler, gerekse sektör-üniversite organik bağının yeterince yaşama geçirilememesi sektörün karşı karşıya olduğu sorunlar arasında yer almaktadır. Kurumsallaşmada yaşanan yetersizlikler, uluslararası alanda şirket evlilikleri ve stratejik ortaklıkların artması vb. gelişmeler Türk elektronik sanayinin rekabet gücünü arttırması önündeki önemli engeller ve tehditler olarak ortaya çıkmaktadır. Ayrıca sektörün tüm alt sektörlerine girdi sağlayan komponentler alt sektörünün rekabet gücünün zayıf olması tüm diğer alt sektörlerinin de rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir.
Buna karşın özellikle tüketici elektroniği, bilgisayar, telekomünikasyon alt sektörlerinin gelişmesinde temel dinamik olan canlı bir iç pazarın varlığı, TSK’nın modernizasyonu çerçevesinde Türk elektronik sektörüne sağlanacak uzun vadeli destek, sektörün genelinde rekabet gücünün artmasında değerlendirilmesi gereken fırsatlardır. Üretim bölgelerinin genellikle limanlara yakın oluşu da sektöre lojistik avantaj sağlamaktadır. En önemli ihraç pazarlarımızdan biri olan Avrupa ile demiryolu bağlantısının yeterli sefer sayısı ile hızlı ulaşıma imkân verecek düzeye getirilmesi ilave lojistik avantajlar getirecektir. Ayrıca, yeni pazarlarda servis ve yedek parça ağı kurma zorunluluğu sektörü önemli bir rekabet baskısıyla karşı karşıya bırakmaktadır. Lojistik konularındaki gelişmeler, yeni pazarlarda servis ve yedek parça ağı konusunda önemli bir kolaylık sağlayacaktır. Genç nüfusun çoğunlukta olduğu Türkiye’de, kalifiye eleman sıkıntısı yaşayan elektronik sektörü firmalarının bu sıkıntıyı eğitim ve altyapı desteğiyle bir avantaja dönüştürmesi önem kazanmaktadır. Uzakdoğu rekabeti ihracat pazarlarında Türk firmalarının önüne çıkmaya başlayan önemli bir tehdittir. Uzakdoğu malları özellikle elektronik aletler, küçük ev aletleri ve klima konusunda pazarda çok önemli büyüklüklere ulaşmıştır. Bu durum pek çok şirketi olumsuz etkilemekte ve istihdam kaybına yol açmaktadır.
TÜİK verilerine göre(ISIC Rev3 Sınıflaması); Büro, muhasebe ve makineleri ve bilgisayar imalatı, başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazlar, radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları, tıbbi aletler; hassas optik saatler ve aletler ihracatı 2005 yılında 5.3 milyar dolardan 2008 yılında 7.8 milyar dolara çıkmıştır. 2009 yılında ekonomik krizin etkisiyle ihracat miktarı 6.4 milyar dolara gerilemiştir. Aynı şekilde ithalat 2005 yılında 13.8 milyar dolardan 2008 yılında 19.3 milyar dolara yükselmiştir. 2009 yılında ise ithalat 17 milyar dolara gerilemiştir.
İSTİHDAM VE COĞRAFİ BOYUT
Kalifiye personel istihdamının kritik bir öneme sahip olduğu elektronik sektöründe, firmalar nitelikli eleman bulmakta zorlanmaktadır. İstihdam üzerindeki vergi yükü de kayıt dışı istihdamı teşvik etmektedir.
Sektörde faaliyet gösteren firma sayısı 2007 sonu itibariyle 500 civarındadır. Türk Elektronik Sanayi sektöründe, 2004 verilerine göre Türkiye genelinde sanayi odalarına kayıtlı 500 imalatçı firma tespit edilmiştir. Faaliyet gösteren firmaların 153 adedi İstanbul Sanayi Odasına, 108’i Ankara Sanayi Odasına, 75’i Ege Sanayi Odasına, diğerleri diğer bölgelerdeki sanayi odalarına kayıtlıdır. Bu firmalarda çalışan personel sayısı 31.300’dür.
BYS Elektrikli makineler dışındaki diğer tüm alt sektörlerde, istihdam AB’deki sektöre göre çok daha hızlı bir şekilde artmıştır.
Küçük Ev Aletleri Sektöründeki üreticilerin büyük bir kısmı İstanbul ve Kayseri; bir kısmı da Eskişehir, İzmir ve Çankırı’da bulunmaktadır. Elektromekanik sektöründe imalatın yüzde 80’i Marmara, Ege ve İç Anadolu’da yer almaktadır. Bu dağılımda genellikle YG, OG ve AG teçhizatları, Güç Trafoları YG, OG ve AG Kablo üretimleri büyük yer kaplamaktadır. Geriye kalan yüzde 20’lik üretim ise Türkiye’nin diğer bölgelerinde yapılmaktadır.
TÜİK istihdam endeksi verilerine göre; Büro makineleri ve bilgisayar imalatı ile Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları imalatı sektörlerinin istihdamının 2007 yılına göre 2008 yılında azalmış olduğu, Elektrikli makine ve cihazların imalatı ve Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat imalatı sektörlerinin istihdamının ise sırasıyla yüzde 5,5 ve yüzde 2,7 oranında artmış olduğu görülmektedir.
