Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

Sahabe Asrı ve Kur’an Tefsiri

Allah Rasülü (s.a.a) ile iman etmiş haldeyken görüşen ve Müslüman olarak dünyadan göçen kimselere “sahabe” denmektedir.⁴²¹ Sahabe asrından maksat, Allah Rasülü’nün (s.a.a) dünyadan göçtüğü, ama sahabesinin hayatta olduğu zamandır. Allah Rasülü’nün (s.a.a) son sahabisi Ebu’t-Tufeyl Amir b. Vasile’nin hicri yüz on senesinde bu dünyadan ayrıldığı⁴²² dikkate alınırsa sahabe asrının hicri on birinci yılda -Allah Rasülü’nün (s.a.a) rıhlet zamanından- başlayıp hicri yüz on senesine kadar sürdüğü söylenebilir.

Sahabe asrında Kur’an’ın nüzul zamanına yakın olunması nedeniyle pek çok bakımdan tefsire ihtiyaç azdı ve Kur’an’daki manaları ilk bakışta anlamak tefsire muhtaç değildi. Ama o zamanda da çoğu kişinin ayetlerin maarifindeki özü anlayabilmek için tefsire ihtiyaç duyduğuna tereddüt yoktur. Ehl-i Sünnet rivayet ettiği aşağıdaki haberler bunu teyit etmektedir:

İbn Abbas şöyle demiştir:

“Fâtıru’s-semâvât”ın⁴²³ manasını bilmiyordum. Ta ki iki Arap bir kuyu hakkında tartışıp yanıma gelene dek. Onlardan biri dedi ki: “Onu ben varettim”⁴²⁴, diğeri dedi ki: “Onu ben başlattım⁴²⁵”⁴²⁶

“Kelale”nin⁴²⁷ manasını Ebubekir’e sordular. Şöyle dedi: “Kendi görüşüme göre manasını söyleyeceğim. Eğer doğruysa yegâne ve şeriksiz Allah’tan, eğer hatalı ise benden ve şeytandandır, Allah o manadan uzaktır. Kelimenin anlamını evlat ve babanın gayrısı biliyorum.”⁴²⁸

Ömer minberde “Yoksa onları korkutarak yakalayıvermesinden...”⁴²⁹ ayetini okudu. Sonra ayette geçen “tehavvuf”⁴³⁰ kelimesinin manasını sordu. Huzeyl kabilesinden biri “Tehavvuf bize göre tenakkus⁴³¹ demektir” dedi ve (delil olarak) bir şiir söyledi.⁴³²

Kur’an-ı Kerim en son ve en kâmil semavi kitap ve Müslümanların en üstün dinî kaynağıdır. Kur’an ayetlerinde onun üzerinde düşünmek teşvik edilmiş, ona kafa yormamak kınanmıştır. Peygamber-i Ekrem de (s.a.a) defalarca Kur’an’a sarılmayı tavsiye etmiştir. Kur’an’a sarılmak, onun mana ve muhtevasını anlamaya istinat etmektedir. Birçok konuda Kur’an’ın mana ve muhtevasını anlamak tefsire muhtaçtır. Bunlar gözönünde bulundurulduğunda sahabe asrında Kur’an’ın mana ve maarifine vakıf sahabe tarafından Kur’an’ın tefsir edilmiş olması doğaldır. Nitekim bu kişiler “müfessir sahabeler” olarak zikredilmektedir. Bunlara örnek olarak Ebu Vail’den şöyle nakledilmiştir:

Bir arkadaşımla hacca gitmiştim. İbn Abbas da hacca gelmişti. Nur suresini okuyup tefsir ediyordu. Dostum şaşkınlık içinde geldi ve şöyle dedi: “Subhanallah, bu adamın ağzından neler çıkıyor! Türk bunu işitseydi Müslüman olurdu”⁴³³

İbn Mesud’dan şöyle nakledilmiştir: İçimizden birisi on ayet öğrendiğinde onun manasını bilmeden ve amel etmeden onu geçmezdi.⁴³⁴