Tələbə : Vəliyev Rafiq Rəhbər : Vəliyeva Tamella baki – 2005

BÜDCƏ SİYASƏTİ VƏ ONUN TƏNZİMLƏNMƏSİ YOLLARI

Dövlət iqtisadi sabitliyin və ya tarazlığın təmin olunması üçn müəyyən olunmuş məqsədlərə nail olmaqda dövlət büdcəsindən bir vasitə kimi istifadə edilə bilər. Büdcə siyasəti dövlətin müəyyən edilmiş məqsədlərə nail olunmasında büdcə ilə bağlı vasitələrin tənzimlənməsidir. iqtisadi vasitələrin tənzimlənməsində dövlətin rolu böyükdür. Iqtisadi tənzimləmənin təmin olunmasında istifadə oluna biləcək büdcə siyasətinin aşağıdakı istiqamətlərini göstərə bilərik;

• 
  Büdcədə dövlət xərcləri ilə vergilərin uyğunluğunu, tarazlığını;
  

• 
  Dövlət xərclərinin vergilərlə təmin olunmaması və borclama, yaxud pul emissiyasından istifadə edilməsi. Bu kəsrli büdcə və yaxud kəsrin maliyyələşdirilməsi;
  

• 
  Toplanan vergilərin dövlət xərclərini üstələməsidir. Bu halda büdcə artıqlığı (müsbət halda) əmələ gəlir və o, valyuta ehtiyatlarına yönəldilir.
  

Büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi borclama və pul emissiyası vasitəsilə həyata keçirilərsə, o zaman dövlətin istifadə edəcəyi büdcə vəsaitlərinin sayı çoxalır. Hər hansı bir şəraitdə büdcənin həcminin dəyişdirilməsi ayrıca bir vasitə hesab oluna bilər.

Qeyd olunanları nəzərə alaraq ölkədə büdcə siyasətinin necə həyata keçirilməsini müəyyən etmək olar. Məlumdur ki, bazar münasibətləri şəraitində hər təklif öz tələbini yaradır. Hər hansı bir səbəb üzündən tələb azalarsa, onda qiymətlər, istehsal və faiz dərəcələri dəyişəcək və təklif tələbi tənzimləyəcəkdir. Iqtisadiyyatın özündəki tarazlıq büdcə qeyritarazlığı ilə pozulmamalıdır. Büdcə siyasətində dövlətin büdcə tənzimlənməsinin daim qorunması vacibdir. Əgər dövlət milli gəlirin artmasını istəyirsə, ümumi daxili məhsul istehsalını bazrın tələbinə uyğun səviyyəyə çatdırmalıdır. Büdcə siyasəti büdcə kəsiri vasitəsilə tələbi qaydaya salır, iqtisadiyyatı tam məşğulluğa cəlb edir və nəticədə iqtisadiyyata mövcud investisiya bazarını hərəkətə gətirir.

Azərbaycan Respublikasında inkişaf konsepsiyası və yoxsulluğun aradan qaldırılmasına məlum yönəldilən işlər dövlətin strategiya sənədinin parametrlərinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilir.

Büdcə siyasəti müəyyən edilərkən ölkə iqtisadiyyatını istiqamətləndirən ümumi makroiqtisadi göstəricilər, özündə sərt maliyyə-kredit siyasətindən tədricən uzaqlaşmanı, vergi siyasətinin çevikliyinin artırılmasını, maliyyə intizamının gücləndirilməsini, onun şəffaflığının təmin edilməsini, inflyasiyanın iqtisadi tənəzzül yaratmayan səviyyədə saxlanılmasını, manatın sərbəst dönərli valyutalara nisbətən məzənnəsinin tənzimlənməsini və digər tədbirlər vacib hesab edilməlidir. Kompleks makroiqtisadi tədbirlər sabit iqtisadi artımın təmin edilməsinə, istehsalın həcminin və qeyri neft sektorunda məşğulluq səviyyəsinin yüksəlməsinə, mərhələlərlə yoxsulluğun aradan qaldırılmasını, ölkənin regionlarının iqtisadi inkişafının bərpası və tarazlaşdırılmasını, bələdiyyələrin iqtisadi müstəqilliyinin təmin edilməsinə müvafiq şəraitin yaradılmasını nəzərdə tutur.

Göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməsi eyni zamanda iqtisadiyyatın prioritet sahələrində struktur islahatlarının sürətləndirilməsi ilə müşaiyət olunmalıdır.

Struktur islahatları həmçinin vergi dərəcələrinin aşağı salınması, yığım əmsalının artırılması, bir sıra güzəştlərin ləğv edilməsi və vergiqoyma bazasının genişləndirilməsi hesabına büdcə gəlirlərinin artırılmasını, büdcə xərclərinin şəffaflığının və səmərəli idarə olunamasının, xəzinə öhdəliklərinin tətbiqinin hesabına büdcə təşkilatları tərəfindən yeni borcların yaradılmasına yol verilməməsini, xərclərin tərkibində əsaslı xərclərin və s. xərclərin xüsusi çəkisinin artırılmasını, büdcə kəsirinin tədricən azalmasını və onun maliyyələşdirilməsinin təkmilləşdirilməsi, gəlirlərin artım sürəti xərclərin artım sürətini üstələməsini təmin etməlidir.