Tərif: Variasiya sırası – ikiqat ədədlər sırası olub, öyrənilən əlamətin ədədi qiymətləri ilə onların seçmədə təkrarolunma dərəcəsi arasındakı aslılığı əks etdirir

Hər hansı bir təcrübənin nəticələrini ölçərkən biz ölçülən parametrlərin empirik (təcrübi) paylanmasını əldə edirik. Bu paylanma təcrübədən təcrübəyə dəyişir və öyrənilən prosesin dəyişmə xüsusiyyətlərini əks etdirir.

Bu fəsildə empirik paylanmanın qurulma üsulları nəzərdən keçirilir. Öyrənilən əlamətin qiymətlərinə görə seçmə elementlərinin paylanması – empirik paylanmanı təşkil edir. Seçmənin elementlərinin sayı - n onun həcmi adlanır.
İlkin təcrübi göstəricilər ixtiyarı qaydada səpələnmiş ədədlər yığımıdır. Onları təhlil edib, hər hansı nəticələr əldə etmək etmək çox çətindir. Məhz buna görə də bu ədədləri qruplaşdırmaq lazımdır. Tədqiqatın məqsədindən, öyrənilən əlamətin növündən və göstəricilərin sayından asılı olaraq qruplaşdırma müxtəlif üsullarla həyata keçirilir.
Eyni cinsli yığımın tərkibindəki əlamətin fərdi qiymətlərinin müxtəlifliyi əlamətin variasiyası adlanır.
Tərif: Variasiya sırası – ikiqat ədədlər sırası olub, öyrənilən əlamətin ədədi qiymətləri ilə onların seçmədə təkrarolunma dərəcəsi arasındakı aslılığı əks etdirir.
Başqa sözlə desək, variantların (x₁) siyahısının onların uyğun tezliyini (n₁). Yaxud nisbi tezliyini (w₁) göstərən cədvələ seçmənin statistik paylanması, yaxud variasiya sırası deyilir.
Baş yığımı təşkil edən ayrı-ayrı idmançılar asas tədqiqat obyektidir. Məsələn, İdman Akademiyasında təhsil alan bütün tələbələri baş yığım kimi qəbul etsək, onda müəyyən kurs tələbələrini seçmə hesab edə bilərik. Misal 1. 100 m. Qaçışda aşağıdakı nəticələr qeydə alınmışdır. Variasiya sırasını qurun:
10,5 12,0 10,7 11,0 10,6 10,8 10,7 11,0 11,1 11,3 10,8 11,2 10,8 11,2 11,9, 11,1 10,8 10,6

M
isal 2. Verilmiş statistik göstəricilərə əsasən variasiya sırasını qurun.
61 62 58 70 62 64 64 62 70 72 74 56 58 62 64 66 65 66
Həlli:

İndi isə göstəriciləri statistik cədvəl şəklində təsvir edək: Məsələn, aşağıdakı cədvəldə 50 nəfərdən ibarət IX sinif şagirdlərinin 100(m) məsafəyə qaçışda göstərdiyi nəticələr verilmişdir.
S
eçmənin həcmindən və əlamətin dəyişmə dərəcəsindən asılı olaraq hər bir Konkret hal üçün intervalların sayı və ölçüsü təyin edilir.

1. 
   İntervalların sayı k – ilə işarə olunur və aşağıdakı düsturla hesablanır:
   

K=1+3,3-Ign
Bəzi hallarda qruplaşdırma intervallarının sayı aşağıdakı cədvəldən tapılır.

Bizim baxdığımız misalda n = 50 olduğundan k = 7 ǝbul edirik.

2. Ən böyük və ən kiçik ölçmələrin arasındakı fərqə seçmənin boyu və ya genişiliyi deyilir, R ilə işarə olunur və aşağıdakı düsturla hesablanır:
R=X_max-X_min
X_max- ölçmənin ən böyük qiyməti, X_min-isə seçmənin ən kiçik qiymətidir.
Bunun üçün varisasiya sırası qurulur:
X
_max=17,8 və X_min = 12,8 tayin edib R=X_max-X_min 17,8-12,8=5 olduğunu tapdıq.
3.Variantların qruplaşdırma intervalına düşmə sayını ifadə edən ədədə intervalın mütləq tezliyi deyilir və », ilə işarə olunur:
Σn₁ = n
4.Ən böyük və ən kiçik variantlar arasındakı fərqin intervallar sayının nisbətinə intervalın addımı deyilir, h ilə işarə olunur və aşağıdakı düsturla hesablanır:
5
. Mütləq tezliyin seçmənin həcminə olan nisbətinə nisbi tezlik deyilir.
Nisbi tezlik – W₁= düsturu ilə tapılır. Burada –n₁ intervalın tezliyi , n isə seçmənin həcmidir.
6. Nisbi tezliklər cəmi tapılır.
B
ütün tezliklərin cəmi seçmənin həcmində bərabərdir və ya w₁ nisbi tezliklər cəmi vahidə bərabərdir cədvəlinə seçimin statistik paylanması deyilir.
Qruplaşdırma intervallarının sərhədlərini təyin edək.
I
intervalın aşağı sərhəddi

Bu qiymətə intervalın ölçüsünü əlavə edib, II intervalın aşağı sərhəddini hesablayırıq.

B
əzi hallarda intervalların sərhədləri üst-üstə düşə bilər. Bu zaman yaranan anlaşılmazlığı aradan qaldırmaq üçün hər bir intervalın yuxarı sərhəddini əlamətin ölçmə dəqiqliyi (bizim misalda bu dəqiqlik 0,1 saniyə təşkil edir) qədər azaldırıq.