Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari

6.6
 
Zamonaviy aloqa xizmatlarining xususiyatlari
 
Axborotli jamiyatning texnologik asosi, er sayyorasining har bir 
yashovchisini axborot resurslariga diskreminatsiyalanmagan kirish imkonini 
ta’minlash imkonini beruvchi Global axborotli infrastruktura (GAI) 
hisoblanadi. 
Axborot infrastrukturasi ma’lumotlar bazasi, ma’lumotlarni qayta 

---

181 
ishlash vositasi, o’zaro bog’langan aloqa tarmog’i va foydalanuvchi 
terminali majmuasidan tashkil topgan. 
GAI axborot resurslariga kirish, axborot jamiyatiga kirish xizmatlari 
yoki infokommunikatsiya xizmatlari nomini olgan yangi turdagi aloqa 
xizmatlarini bevosita qo’llash bilan amalga oshadi. 
Hozirgi vaqtda taqdim etiladigan infokommunikatsiya xizmatlarining 
hajmni yuqori tempda oshishini kuzatish, yaqin kelajakda aloqa tarmoqlarida 
ularni qayta kuzatish orqali bashoratlash imkonini beradi. 
Bugungi kunda infokommunikatsiya xizmatlarining rivojlanishi, asosan 
xizmatlarga ulanish odatdagi aloqa tarmoqlari orqali amalga oshuvchi 
internetning kompyuter tarmoqlari doirasida amalga oshadi. Ayni shu 
paytda 
ayrim 
hollarda 
Internet 
xizmatlari, 
va 
uning 
transport 
infrastrukturasining imkoniyatlari chegaralanganligi tufayli zamonaviy 
axborotli jamiyat xizmatlariga bo’lgan talablarga javob bermaydi. Shu tufayli 
infokommunikatsiya 
xizmatlarining 
rivojlanishi, 
bir 
vaqtda 
aloqa 
tarmoqlarining ishini kengaytirish bilan axborot resurslarini samarali 
boshqarish masalasini echishni talab etadi. 
6.6.
 
Infokommunikatsiya xizmatlarining xususiyatlari
 
Odatdagi aloqa tarmoqlarining xizmatlaridan infokommunikatsiya 
xizmatlarining farq qiluvchi asosiy texnologik xususiyatlariga quyidagilarni 
keltirish mumkin: infokommunikatsiya xizmatlari modelning yuqori satxiga 
kiradi (ayni shu paytda aloqa xizmati kabi uchunchi tarmoq satxida taqdim 
etiladi); ko’pgina infokommunikatsiya xizmatlari klient va server qismlar 
mavjudligini taxmin qiladi; klient qismi foydalanuvchi uskunasida, server 

---

182 
qism esa, xizmat uzeli deb ataluvchi maxsus ajratilgan tarmoq uzelida 
qo’llaniladi; qoida bo’yicha infokommunikatsiya xizmatlari, yuqori tezlikli 
uzatish, 
kirish 
va 
chiqish 
axborotli 
oqimlarini 
nosimmerikligini 
xarakterlovchi multimediali 
ma’lumotlarni 
uzatishni 
inobatga 
oladi; 
infokommunikatsiya xizmatlarini taqdim etish uchun, ko’p hollarda 
ulanishning 
murakkab 
ko’p 
nuqtali 
konfiguratsiyasi 
zarur; 
infokommunikatsiya xizmatlari uchun turli tuman amaliy protokollar va 
foydalanuvchi tomonidan xizmatlarni boshqarish uchun imkoniyatlar 
xarakterli; abonentlar infokommunikatsiya xizmatlarini identifikatsiyalash 
(tenglashtirish) uchun, mazkur infokommunikatsiya xizmatlari doirasida 
qo’shimcha manzillar qo’llanilishi mumkin. Ko’pgina infokommunikatsiya 
xizmatlari ilovalar hisoblanadi ya’ni ularning ishi xizmatlarni tavsiya 
etuvchi va foydalanuvchining yakunlovchi (oxirgi) uskunasi orasida 
taqsimlanadi. 
Natijada, 
yakunlovchi 
uskuna 
funksiyasi 
ham 
infokommunikatsiya xizmatlari tarkibiga kiradi, buni esa reglamentga solishda 
hisobga olish kerak. 

---

183 
Infokommunikatsiya xizmatlari va ularning o’zaro munosabatini 
taqdim etish jarayonida qatnashuvchilarni aniqlovchi biznes-model, 
faqatgina 
uchta 
asosiy 
qatnashuvchi 
(operator, 
abonent 
va 
foydalanuvchi)taqdim etadigan elektr aloqaning odatdagi xizmatlar 
modelidan farq qiladi. 
Yangi 
ish 
modeli, 
abonentlarga 
va 
foydalanuvchilarga 
infokommunikatsiya xizmatlarini etkazib beruvchi mavjudligini taqazo 
etadi. Bunda etkazib beruvchining o’zi, aloqa tarmog’i operatori, taqdim 
etuvchi ko’chirilgan xizmat istemolchisi hisoblanadi. 
Bozorda yana qo’shimcha turdagi xizmatlarni etkazib beruvchilar 
ham qatnashishi mumkin: ma’lumotlarni etkazib beruvchilar, brokkerlar, 
riteylerlar va shunga o’xshaganlar. Ma’lumotlarni etkazib beruvchi, 
tarqatish uchun xizmatlarni etkazib beruvchiga ma’lumot taqdim etadi. 
Brokker xizmat etkazib beruvchi va uning potensial abonentlari 
haqidagi axborotni taqdim etadi, talab qilingan xizmatlarga o’xshagan 
etkazib beruvchilarni topishga ko’maklashadi. Riteyler, abonentning 
shaxsiy talablariga xizmatlarni moslashtirish maqsadida, abonent va 
etkazib beruvchi orasida vositachilik qiladi. 
Infokommunikatsiya xizmatlariga quyidagicha talablar qo’yilgan: 
xizmatlar mobilligi; yangi xizmatlarni tez yaratish va moslashuvchan 
imkoniyatlar; 
kafolatlangan 
xizmat 
sifati. 
Infokommunikatsiya 
xizmatlari talablariga konvergensiya jarayoni katta ta’sir ko’rsatadi va 
natijada infokommunikatsiya xizmatlari kirish usullariga bog’liq 
bo’lmagan holda foydalanuvchilar kirishiga imkon yaratadi. 
Servis ssenariysi. 
Keng polosali imkoniyatlarga ega bo’lgan, NGN 
tarmoqlari taklif etgan konvergensiya, servisning yangi modellarini 

---

184 
qo’llash imkonini beradi. Masalan, ko’p qatnashuvchilar uchun 
brodkasting rejimini qo’llash va interaktiv aloqa bilan birga amalga 
oshirish (shunday ilovalar uchun simsiz servis bilan birgalikda), elektron 
konferensiya, kommersiya, ta’lim olish, meditsina va sh.o’. Namunaviy 
misol-elektron ta’lim servisi bilan videokonferens- aloqa, bunda 
boshqaruvchi va qatnashuvchi brodkasting rejimida muammolarni 
muxokama qilishi mumkin. Obunachilarning savol va javoblarini ham, 
terminalning bitta ekraniga chiqaradigan TV kanallari va videofon 
kanallarini qo’llashni tashkillashtirish mumkin. Quyidagi rasmda 
uzoqdagi qatnashuvchilar orasida videofon sessiyasi translyasiyasi 
vaqti ko’rsatilgan. 
6.3-rasm. Tarmoq konvergensiyasi jarayoniga namuna 
Bu erda: Satellite and temestrial DMB-fazoviy va er usti raqamli 
veщaniyasi; QoS, leased line-QoS, ajratilgan liniyalar; Fibre-tola; Wire 
wireless-simli va radio aloqa; Video camera- videokamera; Broadcast- 
veщaniya; Presentation document-taqdimot; BSB-SHP-TV ulangan narsa 
(pristavka); C-HcN-ko’cha shkafigacha konvergent tarmoq; FTTH-uyga 

---

185 
tola; ONU-optik tarmoq bloki; OLT-optik liniya yakuni; VoD-talab 
bo’yicha video; HcN for FTTH-C-HcN, FTTH uchun; Converged TE- 
uyg’unlashgan terminal uskuna.