Tiqxmmi mtu ning Qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalar institute



Yüklə 1,42 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/9
tarix13.12.2023
ölçüsü1,42 Mb.
#140181
1   2   3   4   5   6   7   8   9
ashurov abbos

Mavzu: Sud hokimiyati 
islohotlari.
 
 
 
 
 
Reja: 
Sud hokimiyati asoslari. 
Sud hokimiyati islohotlari. 
Mustaqilligimizdan keyingi yillarda sud hokimiyatidagi 
o’zgarishlar. 


Sud hokimiyati asoslari.
• 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mamlakatimiz taraqqiyoti, jamiyatimizning rivoji 
hamda inson huquq va erkinliklarini ta’minlashdagi ahamiyati beqiyosdir. Konstitutsiyada 
mustahkamlab 
qo‘yilgan inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlashda, jamiyatda qonuniylik va sud 
hokimiyatining chinakam mustaqilligini 
ta’minlashda alohida o‘rin tutadi.
 
• 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 122-moddasida sudyalar mustaqil ekanligi, faqat qonunga 
bo‘ysunishlari, sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga biron-bir tarzda 
aralashishga yo‘l qo‘yilmasligi va bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘lishi kabi 
muhim normalar mustahkamlab 
qo‘yilgan.
• 
Ta’kidlash joizki, sudyalarning mustaqil va faqat qonunga bo‘ysungan holda ish yuritishlarining konstitutsiya 
darajasida kafolatlanishini asosiy sabablaridan biri - sud hokimiyatiga boshqa hech qaysi organ vakolatiga 
taalluqli bo‘lmagan huquq - odil sudlovni amalga oshirish huquqi berilganligi bilan izohlanadi. Zero, 
mamlakatimiz hayotida, fuqarolarimizning huquq va erkinliklarini to‘liq ta’minlanishiga erishishda odil 
sudlovning ahamiyati beqiyosdir. Odil sudlov jamiyat hayotida, jamiyat a’zolarini huquqiy madaniyati va 
huquqiy ongini yuksaltirishda, insonlarni qonunlarga hurmat ruhida tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb 
etadi. Shu o‘rinda odil sudlov har qaysi davrlarda ham ulug‘langanligini, qadrlanganligini hamda insonlar 
unga intilib yashaganliklarini ta’kidlash o‘rinli bo‘ladi. Xususan, rim faylasuflari “Pereat mundus et fiat 
justicia”, ya’ni “mayli dunyo barbod bo‘lsin, lekin odil sudlov qaror topsin” deb ta’kidlaganliklari bejiz emas 
(1). Rim faylasuf-
larining mazkur mumtoz shiorlari bir qarashda mubolag‘adan iborat bo‘lsa-da, lekin ular 
odil sudlovga shu qadar yuqori baho beradilar.


Istiqlolning dastlabki yillarida Konstitutsiyada nazarda tutilgan sudyalarning 
mustaqilligi va faqat qonunga bo‘ysunishi tamoyilini amalga oshirishga qaratilgan 
qator qonunlarimiz qabul qilindi. 1994 yilda qabul qilingan Jinoyat kodeksi, Jinoyat 
protsessual kodeksi, Ma’muriy javob-garlik to‘g‘risidagi kodeks hamda 1997 yilda 
qabul qilingan Fuqarolik protsessual va Xo‘jalik protsessual kodekslarini, “Sudlar 
to
‘g‘risida”gi qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qator farmon va 
qarorlari va Hukumat qarorlarini keltirish mumkin. Biroq mamlakatimiz bosib 
o‘tgan 
taraqqiyot yo‘lining chuqur tahlili, bugungi kunda jahon bozori kon’yunkturasi 
keskin o‘zgarib, globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani 
davlatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo 
yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish va ro‘yobga chiqarishni 
taqozo etmoqda edi. Sud hokimi
yatining chinakam mustaqilligini ta’minlash, 
aholining odil sudlovga bo‘lgan ishonchini oshirishga qaratilgan mutlaqo yangi 
bosqichni boshlanishini hayotiy zaruratga aylantirdi. O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev tomonidan 2016 yilning 21 
oktyabrida e’lon qilingan 
PF-4850-
sonli “Sud-huquq tizimini yanada isloh qilish, fuqarolarning huquq va 
erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini kuchaytirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi Farmoni sudyalarning mustaqilligi va faqat qonunga bo‘ysunishiga 
doir konstitutsiyaviy normani amalda 
to‘la-to‘kis ro‘yobga chiqishiga zamin yaratdi.


Shuningdek, “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar 
strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmon hamda ushbu Farmon bilan tasdiqlangan “2017-2021 
yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlanti-rishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha 
Hara
katlar strategiyasini “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili”da amalga oshirishga 
oid Davlat dasturi”da sudyalarning chinakam mustaqilligini ta’minlash, sudning nufuzini 
oshirish, sud tizimini demokratlashtirish va takomillashtirishga oid qator chora-tadbirlar 
nazarda tutildi. Xususan, sudya lavozimida 
bo‘lishning ilk marotaba besh yillik, keyin o‘n yillik 
muddatini va 
shundan so‘ng muddatsiz davrini belgilash, O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti huzuridagi Sudyalarni tanlash va lavozimlarga tavsiya etish bo‘yicha oliy malaka 
komissiyasi negizida sud hokimiyati organi sifatida Sudyalar oliy kengashini tashkil qilish, 
sudyalarni intizomiy javobgarlikka tortish mexanizmini, shu jumladan, uning asoslarini 
aniqlashtirish orqali takomillashtirish va sud raislarining sudyalarga nisbatan intizomiy ish 
qo‘zg‘atishga oid vakolatini tugatish, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudiga adliya 
organlarining umumiy yurisdiksiya sudlari faoliyatini moddiy-texnika jihatidan va moliyaviy 
ta’minlash sohasidagi vazifa va vakolatlarini o‘tkazish kabilar nazarda tutildi.


Sudlar mustaqilligi va faqat qonunga 
bo‘ysunishini ta’minlashda Harakatlar 
strategiyasida belgilanganidek, sudya lavozimida bo‘lishning ilk marotaba besh yillik, 
key
in o‘n yillik muddatini va so‘ng muddatsiz davrining belgilanishi muhim ahamiyat 
kasb etadi. Chunki sudya lavozimida bo‘lishning ushbu tartibi sudyadan zimmasiga 
yuklatilgan vazifani namu-nali va vijdonan bajarishni talab etishi bilan bir qatorda 
lavozimiga keyingi muddatga qayta saylanishi yoki tayinlanishi, o‘z vazifalarini 
namunali ado etgach, keyinchalik 
o‘n yilga va hatto muddatsiz davrga saylanishi yoki 
tayinlanishi uchun rag‘batlantiruvchi qoida ham hisoblanadi. Sudya lavozimida 
bo‘lishning eng yuqori yoshini, ya’ni tuman va viloyat sudlari sudya lavozimlarini 65 
yoshgacha, Konstitutsiyaviy va Oliy sud sudyalari lavozimlarini 
– 70 yoshgacha 
belgilash sudyalarning mustaqil-ligini kafolatlash bilan bir qatorda mamlakatimizda 
professional sudyalar korpusini shakllantirishga, sud tizimini yetuk, yuqori malakali, 
odil sudlov sohasida katta tajribaga ega bo‘lgan, mustaqil fikrlaydigan, halol va 
benuqson obro‘-e’tiborli sudyalar bilan to‘ldirishga, ularning boy tajribalaridan keng 
foydalanishga hamda barqaror sudyalar maktabining yaratilishiga zamin yaratadi.


Sud hokimiyati islohotlari
Qonun ustuvorligini taʼminlash, fuqaro va tadbirkorlarning huquq va qonuniy 
manfaatlarini ishonchli himoya qilishga qaratilgan, davlat hokimiyatining muhim 
tarmogʻi boʻlgan sud tizimi mustaqilligini taʼminlash, mamlakatimizda amalga 
oshirilayotgan izchil islohotlarning eng muhim ustuvor 
yoʻnalishi hisoblanadi.
Yangilanayotgan 
Oʻzbekiston kelajagini barpo etish yoʻlida Davlat rahbari tashabbusi 
asosida uzoq va boy oʻtmishimiz, ajdodlarimizning davlatchilikni shakllantirish 
borasidagi tajribalariga tayangan holda ishlab chiqilib, keng jamoatchilik 
muhokamasi natijalariga koʻra qabul qilingan taraqqiyot Dasturi “Harakatlar 
strategiyasi” asosida erishayotgan yutuqlarimiz nafaqat yurtimizda, balki xalqaro 
maydonda yuksak eʼtirof etilib, xalqaro maydonda mamlakatimiz obroʻ-eʼtiborini 
yuksalishini 
taʼminlamoqda. Dasturda belgilangan sud-huquq sohasidagi vazifalarni izchil 
amalga oshirish, fuqarolarning odil sudlovga erishish darajasini yuksaltirish, ishlarni 
sudda 
koʻrish sifatini oshirish hamda xolis, adolatli va qonuniy sud qarorlarini qabul 
qilish maqsadida “Sudlar faoliyatini yana-da takomillashtirish va odil sudlov 
samaradorligini oshirishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi Prezidentimiz 
Farmoni qabul qilindi.


Mazkur 
Farmonga asosan sud himoyasini taʼminlashdagi ortiqcha byurokratik 
toʻsiqlarni bartaraf etish maqsadida sud tizimida 2021-yil 1-yanvardan boshlab 
viloyat va unga tenglashtirilgan fuqarolik ishlari 
boʻyicha, jinoyat ishlari boʻyicha sudlar 
va iqtisodiy sudlar negizida sudyalarning 
qatʼiy ixtisoslashuvini saqlab qolgan va sud 
ishlarini yuritish turlari 
boʻyicha alohida sudlov hayʼatlarini tashkil etgan holda 
Qoraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar umumyurisdiksiya 
sudlarini tashkil 
etish belgilandi. Bundan tashqari, maʼmuriy huquqbuzarliklar 
toʻgʻrisidagi ishlarni koʻrib chiqish vakolatini maʼmuriy sudlardan jinoyat ishlari boʻyicha 
sudlarga 
oʻtkaziladi. Fuqarolarning sarsongarchiligini oldini olish, ularning vaqtini 
tejash va ortiqcha xarajatlarini oldini olish maqsadida fuqarolik ishlari 
boʻyicha 4 ta 
tuman va 1 ta tumanlararo, jinoyat ishlari 
boʻyicha 4tuman, 1 ta tumanlararo iqtisodiy 
sudlari tashkil etiladi. Jinoyat ishlarini sudda koʻrish uchun tayinlash bosqichida ish 
yuzasidan qarorlarni tortishuv tamoyiliga rioya etgan holda taraflar ishtirokida qabul 
qilish tartibini belgilash, jinoyat ishining umumiy tartibda 
koʻrib chiqilishiga toʻsqinlik 
qiluvchi omillarni tezkorlik bilan aniqlash va bartaraf etish imkonini beruvchi dastlabki 
eshituv bosqichi joriy etiladi.


Sud qarorlarini qayta koʻrishning bir-birini takrorlovchi bosqichlarini bekor qilish 
maqsadida, ilgʻor xorijiy tajribadan kelib chiqqan holda sudlarda “Bir sud, bir 
instansiya” tizimi joriy etilib, sud ishlarini nazorat tartibida koʻrish instituti tugatilib, 
Oliy sud raisi,Bosh prokuror va ular 
oʻrinbosarlarining sud qarorlari ustidan nazorat 
tartibida protest kiritish huquqi bekor qilinadi.
Tumanlararo, tuman (shahar) sudlarining qarorlarini viloyat va unga tenglashtirilgan 
sudlar tomonidan, viloyat va unga tenglashtirilgan sudlarning birinchi instansiya 
sudi sifatida chiqargan qarorlarini esa Oliy sudning sudlov hayʼatlari tomonidan 
apellyatsiya tartibida, ape
llyatsiya tartibida koʻrib chiqilgan sud qarorlarini Oliy 
sudning sudlov 
hayʼatlari tomonidan kassatsiya tartibida, Oliy sud sudlov hayʼatlari 
tomonidan kassatsiya tartibida 
koʻrib chiqilgan ishlar boʻyicha chiqarilgan sud 
qarorlarini Oliy sud raisi, Bosh prokuror va ular 
oʻrinbosarlari protestiga koʻra 
kassatsiya tartibida takroran 
koʻrib chiqish belgilanmoqda.
Albatta bu 
oʻzgarishlar sudlarda ishlarni uzoq muddat koʻrilishini oldini olib, ishlarni turli 
instansiyalarda qayta-qayta 
koʻrish amaliyotiga chek qoʻyadi.


• 
Prokuror tomonidan sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi, hal qiluv 
qarori, ajrimi yoki qarori 
boʻyicha ishlarni, ushbu ishlar yuzasidan taraflar 
murojaati mavjud 
boʻlgan holdagina, suddan chaqirib olib oʻrganish tartibi
esa eski tuzumdan qolgan va hanuz davom etayotgan sud qarorlarini 
prokuratura tomonidan cha
q́irib olib, oʻrganish amaliyotini cheklashga 
xizmat qiladi.


Mustaqilligimizdan keyingi yillarda sud hokimiyatidagi 
o’zgarishlar.
• 

Yüklə 1,42 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin