TohiD ŞƏHİd seyyiD ƏBDÜLHÜseyn dəSTĞeyb

İNSAN İXTİYARİ İŞLƏRİNDƏ MƏCBUR DEYİLDİR
Bunu bilmək lazımdır ki, bəşərin iradə və ixtiyarı ilə etdiyi yaxşı və pis işlər cəbr və təfviz qanun əsasında deyildir. Hər bir aqil, insanın iradəli işlərində ixtiyar sahibi olduğunu başa düşür.

Səbir və ixtiyar haqqında çox gözəl bir misal çəkirlər: İflic vurmuş adamın əl hərəkəti onun iradəsindən kənardır. Amma sağlam adamın əlinin hərəkətindən məlum olur ki, bunu öz iradəsiylə tərpədir. Heç bir kəs iradə və ixtiyarı inkar edə bilməz. İxtiyari işlərdə bəşər heç vaxt iradəsiz ola bilməz. Əgər belə olsa, bu bizim fərziyyəmizin ziddinədir. İxtiyarın mənası, bir işi yerinə yetirməyə, və ya tərk etməyə qadir olmaq deməkdir. İnsan ixtiyarlı olan zaman, bir işi yerinə yetirmək, və ya tərk etməyi özü seçir.

Amma qeyri ixtiyari işlərin insanın iradəsinə dəxli yoxdur. Bu işlər şəxsin iradəsindən asılı olmayaraq, ya yerinə yetirilir, ya da ki, heç baş tutmur.

Cəbrin mənası iradə və ixtiyarı mütləq şəkildə insandan alınması deməkdir. Əgər bir nəfər öz iradəsiylə iş görə bilirsə, burada cəbr məsələsi batil olur. İnsanın məscidə və ya fəsad mərkəzlərinə getməsi öz iradəsiylədir. Allahı zikr etməsi və ya pis söz danışması da iradə üzündəndir. Bu mətləbləri inkar etmək ən aydın məsələləri rədd etmək deməkdir. Bunlar dəlil və sübuta ehtiycı olmayan, hamının öz vicdanı qarşısında qəbul etdiyi məsələlərdir.

İnsan işlərini öz iradəsi ilə gördüyünə görə, özünü müstəqil hesab edir. Elə bu anda təfvizin təhlükəsi qarşıya gələrək, insanı şirkə giriftar edir, özünün Allaha ehtiyaclı olduğunu yaddan çıxardır. İnsan öz iradəsinin böyük bir qüdrətə möhtac olduğuna diqqət etməlidir. Görəsən o qüdrətsiz iradə edib, bir iş görə bilərmi? Ehtiyacın içində ehtiyac vardır, istər xeyir iş olsun, istərsə də şər iş. Təkcə insanın iradəsi kifayət etmir, mütləq bir qüvvəyə də ehtiyac vardır. Allahdan tofiq olmasa, bu səbəblər hasil olub necə yerinə yetər?