Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Moliya va Buxgalteriya hisobi fakulteti

Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Moliya va Buxgalteriya hisobi fakulteti
Buxgalteriya hisobi va audit yo’nalishi
Fan:Auditga kirish

Mavzu: Auditorlik hujjatlari va dalillari

Mustaqil ish

Tayyorladi:Xalbayev Alijon

Qabul qildi: Tulovov Erkin

Auditorlik dalillari, turlari va ish hujjatlari

Reja:

1. 
   Auditorlik dalillari.
   
2. 
   Auditorlik turlari.
   
3. 
   Auditorlik ish hujjatlari.
   

Auditorlik dalillari

Auditor tomonidan tekshiruvdan oldin, tekshiruv jarayonida va uning natijalariga ko`ra tayyorlangan va to`plangan barcha ma’lumotlar auditorlik ma’lumoti hisoblanadi. Ushbu ma’lumotlarning bir qismi auditorlik dalillari tariqasida foydalanish uchun mumkin bo`lgan hujjatlar yoki ularning nusxalaridir. Shuningdek, auditor auditorlik xulosasiga asoslanadigan oqilona xulosalarni shakllantirish maqsadida yetarli bo`lgan tegish auditorlik dalillarini olishi lozim.

Auditorlik dalil (isbot) lar – auditorlik xulosasini asoslashga xizmat qiladigan tekshiruv vaqtida auditor tomonidan to`plangan ma’lumot va natijalardir.
Auditorlik dalillar ishonchli va yetarli bo`lishi lozim. Dalilning ishonchliligi – qaysidir bir muammoni yechish uchun uning muhimliligidir, yetarlilik esa har bir aniq holatda, auditor tavakkalchiligi va ichki nazorat tizimini baholash asosida aniqlanadi. Qanday bo`lmasin, auditor haqqoniy va asoslangan xulosa tayyorlashi uchun kerakli sifatdagi yetarli darajada dalillar to`plaganligiga to`liq ishonch hosil qilishi lozim.
“Auditorlik dalillar” – bu auditorlik xulosasiga asoslanadigan va auditor tomonidan xulosani shakllantirish jarayonida olinadiga ma’lumot. Auditorlik dalillari moliyaviy hisobot asosida yotadigan dastlabki hujjatlar va hisob yozuvlari hamda boshqa manbalardan olingan tasdiqlovchi hujjatlardan iborat.
Moliyaviy hisobning tarkibi buxgateriya balansi (1 shakl), moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot (2 son shakl), asosiy vositalarning harakati to`g`risidagi hisobot (3 son shakl), pul oqimlari to`g`risidagi hisobot (4 son shakl), xususiy capital to`g`risida hisobot, debitorlik va kreditorlik qarzlari to`g`risidagi ma’lumotnomadan iborat. Undan tashqari moliyaviy hisobot budjetiga soliqlar bo`yicha majburiy to`lovlarga oid hisoblar yoki deklaratsiya va statistic hisobotlarni o`z ichiga oladi. Agar auditor yetarli miqdorda dalil – isbotlar to`play olmasa, xulosani taqdim eta olmay.
Auditorlik hisoboti uch qismdan iborat bo`lib, kirish, tahliliy va xulosa qismlaridan iborat.
Auditorlik liisobotning tahliliy qisnii auditorlik finnasining (auditoming) quyidagilami tekshirish to'g'risidagi ma’lumotlardan iborat:

• 
  Tekshiiilayotgan iqtisodiy sub'ektda ishchanlik nazoratni;
  
• 
  Buxgalteriya hisobini yuritish va buxgalteriya hisobotini tayyorlashning belgilab qo'yilgan tartibga rioya qilishini:
  
• 
  Moliya xo'jalik operatsiyalarini amalga oshirilishi chog'ida qonunga rioya qilganini va h.k.lar.
  

Auditor ishchanlik nazoratni tekshirish natijalariga qarab. ishchanlik nazorat tizimi iqtisodiy sub'ektning faoliyatining ko'lami va mriga mos kelashi to'g'risida xulosa chiqarilishi hamda audit davoniida ishchanlik nazorat tizimining iqtisodiy sub'ekt faoliyatining ko'lami va mriga mos kelmaydigan aloliida jixatlarini tasviilab berish lozim bo'ladi.
Buxgalteriva hisobotiga qarab. auditor, audit, jarayonida buxgalteriya hisobini yuritish bo'yicha aniqlangan jiddiy buzilishlarini tasvirlab berish lozim bo'ladi.
Iqtisodiy sub'ektiling moliyaxo'jalik operatsiyalarini bajarish chog'ida qoniinga rioya qilganini tekshirish natijalariga qarab auditor iqtisodiy sub'ekt anialga osliigaii moliyaxo'jalik operatsiyalari ularga qo'llaniladigan qonunlarga mos kelishi yoki kelmasligi to'g'risida xulosa chiqaradi. shuningdek. audit davomida aniqlangan va anialga oshirilgan moliya xo'jalik operatsiyalarining ularga nisbatan amaldagi qonunlarga 1110s kelmagan muxit jihatlarini bayon qilib beradi.
Auditorlik tekshirislining asosiy tuzatishlari bo'yicha xulosa chiqarishga asos bo'lishi uchun auditor tegishli dalillami to'plashi lozim. Tekshirish chog'ida auditor to'plagan axborotlar va tahliliy ma'lumotlar auditor dalili deb ataladi. Dalillami to'plash uchun auditor turli amallami (protseduralami) to'plashi mumkin. Tegishli texnologiya jarayonining ajrahnas qismi bo'lgan dalillami to'plaslining ma'lum usulini amal (protsedura) deb ataymiz. Ulami boshqa kasblarga xos bo'lgan aniallardan farq qilish uchun auditorial- qo'llaydigan amallami auditorlik amallari deb ataymiz.
Auditor auditorlik dalillarini to'plash uchun ularni olish ularning cheklangan sonidan foydalanadi. Auditorlik dalillarini olislining asosiy usullari quyidagilar:

• 
  Inventarizatsiya asosida nazorat qilish:
  
• 
  Xo'jalik yoki buxgalteriya operatsiyalarini kuzatish:
  
• 
  Og'zaki so'rov;
  
• 
  g'zma tasdiqni olish:
  
• 
  Mijoz uchinchi shaxslardan olgan hujjatlarni tekshirish;
  
• 
  Mijoz korxonada tayyorlangan hujjatlarni tekshirish:
  
• 
  Aiifmetik hisoblami tekshirish;
  
• 
  Tahlil qilish.
  

Yuqorida aytilgan usullar ma'lum, ular auditning milliy standartlarida 50sonli «Auditorlik dalillaii milliy standartining «auditorlik dalillami olish amallari» bo'limida ko'rsatilgan. Lekin. qanday arifmetik lisoblari tekshirish zarurligini. qaysilarini tekshirish zarur emasligini, qanday aktivlarni va qanday majburiyatlami iiiventarizatsiyalashda ishtirok etishni. shaxsan qaysi uchinclii shaxslardan yozma dalilisbot olish lozimligiiii. aynaii qaysi hujjatlami tahlil qilish kerakligiiii bilmasa. auditor xulosa chiqarish uchun xech qanday asos bo'lmaydi.
Auditorning kasbiy mahorati quyidagilami aniq belgilashdan iborat:

• 
  Buxgalteiiya hisobi va ishchanlik nazorat tizinii qanday to'g'ri yo'lga qo'yilishi;
  
• 
  Hisob va nazoratni tashkil etishda qanday chekinish (hisobotdagi chetga chiqishlar. buzib ko'rsatish. xato. chalkashish) mumkinligi:
  
• 
  Sanab o'tilgan usullardan qaysinisi yoki qaysilarini miunkin bo'lgan xatolarni aniqlash uchun qo'llashi:
  
• 
  Nazoratni u yoki bu usulni ayni qaysi ob'ektlariga (hujjatlarga, aktivlarga, majburiyatlarga. sub'ektlarga. yuridik shaxslarga va shu kabilarga) qo'llanish mumkinligi.
  

Auditorlik dalillarini to'plash usullarining birini ko'rib chikaylik.