Тошкент кимё – технология институти

TRUBALAR OLISH TEXNOLOGIYASI 
Ma`lumki hozirgi paytda gaz, vodoprovod, kanalizatsiya tarmoqlari 
quriShda plastmassadan yasalgan trubalar ko`p iShlatilmokda. Bu trubalar 
zanglamasligi (50 yilga chidaydi), bo`yab turiShni talab xilmasligi, suyuqlik 
harakatiga kam to`sqinligi (ichki yuzasi silliq bo`lgani tufayli) va boshqa 
xususiyatlari bilan po`lat va cho`yan trubalardan afzal turadi. 
Plastmassa trubalarni etkaziSh va montaj qilishham oson va arzon. Misol 
uchun, "Kazantsorgsintez" zavodini olsak, u erda 1200 mm gacha bo`lgan yuqori 
zichlikka ega bo`lgan polietilendan ko`p miqdorda trubalar chiharib turilibdi. 

---

47 
Plastmassa trubalarning (PE-SP olingan) yana afzalligi Shundan iboratki, 
ular sovuQKa chidamli (-70oS), elastik xususiyatlari saklanadi, egiluvchan, vazni 
engil va h.k/ 
Plastmassa trubalarning kamchiligi - ularning yuqori issiqlikka bardoSh bera 
olmasligidir. 
Ko`pincha trubalar polietilendan (70%) va PVX dan (30%) (qattiq va 
yumShoq) tayyorlanadi. 
Men bu bo`limda yuqori zichlikka ega bo`lgan polietilendan truba olish 
texnologiyasiga to`xtab o`tmoqchiman. Boshqa termoplastlardan hamShu usul 
bilan trubalar olish mumkin. 
Polietilen trubalar asosan ekstruziyalaSh, ya`ni ma`lum diametrli teShikdan 
uzluksiz siqib chiqarish usuli bilan olinadi. Uning oliniSh texnologik protsessi 
quyidagi rasmda keltirilgan. 
Bu rasmdan ko`rib turibsizki, truba olish texnologiyasi quyidagi 
bosqichlardan iborat: granula xoldagi polimer ekstruder tsilindrida yumShoq xolga 
keltirilgan massasini qalqasimon teShikdan siqib chihariSh; kalibrlaSh; sovutiSh; 
ma`lum uzunlikdagi bo`laklarga kesiSh yoki qaltaqsimon barabanlarga o`raSh. 
Ekstrudordan suyuqlangan polietilen siqib chihariladigan qalqasimon 
tirqiShning ko`ndalang kesimi trubaning ko`ndalang kesimidan ozgina ortiq 
bo`liShi kerak. CHunki kalibrlaSh (moslama) vaqtida truba zagotovkasi nasadka 
ichida qisman cho`ziladi. Ekstrudorning boSh qismidan siqib chiharilayotgan
polietilen massasi tsilindr Shakliga kirib, u to`qridan-to`qri kalibrlaSh nasadkasiga 
o`tadi. Bu erda truba birmuncha soviydi, qotadi va kalibrlanib, muayyan taShqi 
diametrga ega bo`lgan holda chiqa boShlaydi. 
Odatda truba taShqi diametri bo`yicha kalibrlanadi va trubalar ko`ndalang 
yo`naliShda ikki xil usulda: vakuum hosilqilish usuli yoki truba ichidan sixilgan 
havo yuboriSh yo`li bilan cho`ziladi. 
KalibrlaSh nasadkasidan chiqayotgan truba qali issiq bo`lgani uchun, u 
egiluvchan va oson deformatsiyaga uchraydigan bo`ladi. SHu sababli u 
nasadkadan chiqiShi bilanoq sovutiSh vannalarida yoki ustidan suv quyiSh usuli 
bilan sovutiladi. Sovugan trubalar qattiq va deformatsiyaga uchramaydigan 
bo`ladi.