Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

 
 
 
 
13.2-jadval.
 
Tiklangan detallarning sifat ko‘rsatkichlari 
 
 
Sifat 
tavsifi 
Kompleks 
ko‘rsatkichlari 
Yakka
ko‘rsatkichlar 
Vazifasi 
Funktsional o‗zaro 
almashinuvchanlik 
Geometrik parametrlar, sirtqi qatlam 
parametrlari, detalning fizik-mexanik, 
strukturaviy parametrlari; detalning massasi 
va muvozanatlanganligi. 
Ishonch-
liligi 
Buzilmasdan 
ishlashligi 
Buzilmasdan ishlash ehtimoli 
Uzoqqa chidashligi 
Xizmat muddati, gamma-foiz hisobidagi 
yoki o‗rtacha resurs. 
Ta‘mirlashga 
yaroqliligi 
Tiklanishining o‗rtacha vaqti, ta‘mirlashga 
yaroqlilik koeffitsiyenti. 
Saqlanuvchanligi 
Saqlanuvchanlik muddati 
Texnolo-
gikligi 
Tiklanish 
sermexnatligi 
tiklanish tannarxi 
Detalning tiklanuvchanligi tiklash karraligi, 
tiklash texnologiyasiga materiallar tanlanishi 
va sarfiga bog‗liq bo‗lgan parametrlar. 

---

264 
Tiklanish 
darajasi 
Detalning tiklanish 
darajasi. 
Ixtiyoriy sifat ko‗rsatkichining tiklanish 
darajasi 
Xavfsiz-
ligi 
- 
Xavfsiz ishlash ehtimoli 
Tejam-
liligi 
- 
Detallarni tiklashga va ishlatishga 
sarflanadigan solishtirma xarajatlar. 
Estetikligi 
- 
Bajarilish mukammalligi (tovar ko‗rinishi) 
Buzilmasdan ishlash ehtimoli
)
t
(
P
sifatning yakka ko‗rsatkichi 
bo‗lib, matematik jiqatdan quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
)
t
t
(
P
)
t
(
P
б
б


(bu yerda 
t
– detalning buzulguncha bo‗lgan tasodifiy ishlash vaqti, 
б
t
– belgilangan ishlash muddati), statistik jihatdan esa formula bo‗yicha 
topiladi. 
)
0
t
(
N
/
)
t
(
N
)
t
(
P


bu yerda 
)
0
t
(
N
),
t
(
N

– mos ravishda 
t
vaqtdagi va 
boshlang‗ich _ vaqtdagi ishga yaroqli detallar soni. 
Detallarning uzoqqa chidashini aniqlashda ishlash muddati bilan 
statistik bog‗lanishda ekanligini e‘tiborga olish kerak. Shuning uchun 
uzoqqa chidashlilikni baholash uchun resursning gamma foizli 
)
t
(

va 
o‗rtacha qiymati 
)
t
(
ур
ni hisobga olish zarur.

t
-gamma foizni resurs

foizdan ortiq buyumlar ega bo‗ladigan resurs qiymatini bildiradi.U 
o‗rtacha imkoniyat orqali 


W
t
t
ур

formula bo‗yicha aniqlanadi (bu 
yerda 


W
detallar resurslarining turli taqsimlanish qonunlari uchun 
normalangan qiymati). Detalning o‗rtacha resursi matematik jiqatdan
dt
)
t
(
P
dt
)
t
(
f
t
t
0
v
0
ур





formula bo‗yicha (bu yerda
t
-tiklangan 
detalning buzulguncha ishlash vaqtidir), statistik jiqatdan esa



n
1
i
i
ур
t
n
1
t
formula bo‗yicha topiladi (bu yerda 
i
t
i

nchi 
detalning resursi). 

---

265 
Ta‘mirlashga yaroqliligini baholash uchun tiklashning o‗rtacha 
vaqti va ta‘mirlashga yaroqliligi koeffitsiyenti kabi ko‗rsatkichlardan 
foydalaniladi. Bu ko‗rsatkichlar detalning tiklanishiga layoqatini 
(tiklashning ilg‗or usullaridan foydalanish, detalning yeyilgan joylarini 
ta‘mirlash, 
ishlatish 
jarayonida 
texnologik 
bazalarni 
saqlash 
mumkinligini) hisobga oladi. 
Texnologiklikning asosiy kompleks korsatkichlariga - tiklashning 
sermehnatligi va texnologik tannarxi kiradi. Tiklashning eng unumli va 
tejamli usullaridan foydalanish imkonini beradigan detal eng texnologik 
detal hisoblanadi. Tiklashning sermehnatligi detalni tiklash texnologik 
jarayoniga sarflangan norma-soatlarda ifodalanadi. Texnologik tannarx 
detalni tiklash texnologik jarayonida sarf qilingan mehnat miqdorini va 
material hamda yonilg‗i-energetik resurslarining sarfini ifodalaydi. 
Tiklanish 
darajasi 
ko‗rsatkichlari 
mos 
ravishdagi
ko‗rsatkichlarning bazaviy qiymatlari bilan baholanayotgan buyumning 
sifat ko‗rsatkichlari qiymatlarini taqqoslashga asoslangan. 
Xavfsizlik, estetiklik va tejamlilik ko‗rsatkichlari ham muhim
hisoblanadi. Detallar xavfsizlik bo‗yicha ikkita sinfga bo‗linadi. Birinchi 
sinfga buzilishi natijasida baxtsiz hodisalar ro‗y beradigan yoki berishi 
mumkin bo‗ladigan detallar kiradi (bular tormoz tizimining detallari, rul 
tortqilarining sharnirlari, shkvorenlar, aylanma kulaklar va h.k.lar 
kiradi), ikkinchi sinfga buzilishi iqtisodiy zarar keltiradigan detallar 
kiradi. Estetik ko‗rsatkichlar buyumning bajarilish mukammalligi 
qancha takomillashganligini (uning tovar ko‗rinishini) bildiradi. 
Tejamlilik ko‗rsatkichlari detallarni tiklash sarflangan solishtirma 
xarajatlarni ifodalaydi. 
Detallarning sifat ko‗rsatkichlari ularni tiklash jarayonida shakilla-
nadi. Ularning ba‘zi tavsiflari bir operatsiyadan ikkinchi operatsiyaga 
o‗tkazilishi, ya‘ni meros qilib holdirilishi mumkin. Ko‗pincha bu hodisa 
texnologik irsiyat deyiladi. 
Detallar tayyorlashdan farqli ravishda ularni tiklashda yuqorida 
aytilgan hodisa foydalanish irsiyatini ham o‗z ichiga oladi, ya‘ni 
foydalanishda turli jarayonlarning detallarga ta‘siri natijasida yuzaga 
kelgan xossalari tiklangan detallar xossalari qatoriga o‗tadi. Detallarning 
materiallari va geometrik parametrlari irsiy axborotlarni eltuvchilar 
hisoblanadi. Yemiruvchi jarayonlarning qoldiq oqibatlarini ko‗pgina 
detallarni tiklashda bartaraf qilib bo‗lmaydi, shuning uchun ular ayrim 

---

266 
texnologik operatsiyalarning va tiklangan detallarning uzil-kesil sifatiga 
ta‘sir qiladi.