Türk dünyasi iŞletme fakültesi uluslararasi iLİŞKİler böLÜMÜ YÜksek lisans biTİrme tezi

2.1.1. Uluslararası Hukukun Self Determinasyon Hakkı Çerçevesinde Dağlık Karabağ Sorunu

2.1.1.1. Self Determinasyon İlkesi ve Kapsamı

Self determinasyon, bir siyasi tanım gibi uluslararası alanda esasen 20. yüzyılın başlarından bu yana kullanılmaktadır. Ancak, ABD Başkanı Wilson’un yoğun çabalarına rağmen, siyasi istikrarsızlığa neden olacağı endişesiyle devletlerce olumlu karşılanmayan self determinasyon ilkesine Milletler Cemiyeti Misakı’nda açıkca yer verilmemiştir. ¹¹²

Self determinasyon ilkesinin uluslararası hukuk pratiğinde kabulü Birleşmiş Milletler Antlaşması ile gerçekleşmiştir. Nitekim, İkinci Dünya Savaşı bu ilkenin canlanmasına ve BM Antlaşmasına dahil edilmesine olanak sağlamıştır. BM Antlaşması’nın 1. maddesinin 2. fıkrasında BM teşkilatının esas amaçları sırasında self determinasyon ve eşit haklar ilkelerine saygı bazında milletler arasında dostca ilişkilerin geliştirilmesinin olduğu belirtilmiş ve bu ifadeler 55. madde ile teyit edilmiştir.¹¹³

Self determinasyon, kendisini diğerlerinden farklı ve ayrı olarak kabul eden insan topluluklarının içinde bulunacakları devleti ve hükümeti belirleyebilmeleridir. Hem bir ilke hem de bir hakk gibi algılanabilen bu terim Bati Avrupa’daki sosyal uyanış zamanında liberal ulusculukla ilgili olarak tanınmış ve Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi, Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Beyannamesi ile belgelenmiştir.¹¹⁴

14 Aralık 1960’ta BM Genel Kurulu “Sömürgeliğin Kaldırılması ve Sömürge Devletlerine Bağımsızlığın Tanınması” isimli bir karar aldı.¹¹⁵ Burada sömürge halklarının self determinasyon haklarını sınırlayan sömürgeciliğin durdurulması gerektiğine vurgu yapılıyordu. Günümüzde ise artık eski sömürgelerin bağımsızlık kazanma dönemi bazı istisnalar haricinde son bulmuştur. 1960 tarihli Dekolonizasyon Sozleşmesi’nin 1998 yılından sonraki dönemde tatbik edileceği bölgeler sadece, Batı Sahra, Doğu Timor, Guam Adası, Yeni Kaledonya, Falkland Adaları gibi bir kaç bölge BM’nin listesinde bulunmaktadır.¹¹⁶ Böylelikle, BM Antlaşması’ndaki self determinasyon hakkı bağlamında sömürge devletlerinin bağımsızlık mücadelesinin sonuçlanmış olduğunu belirtmek gerekir ve Antlaşma gereğince dünyada bağımsızlığını kazanabilecek bir kaç yer haricinde hiç bir arazi bulunmamaktadır. Nitekim, uluslararası hukukta terra nullus varsayımı artık hukuksal niteliğini yitirmiştir. Bundan dolayı, yeni devletlerin yaranması, sömürge devletlerin bağımsızlıklarını kazanma sureci tamamlandığı için yalnız mevcut olan devletlerin başka devletlerin aleyhine gelişmesi, iki veya daha fazla devletin birleşmesi veya mevcut olan devletin yıkılması sonucunda mümkün olabilir.¹¹⁷