Türk dünyasi iŞletme fakültesi uluslararasi iLİŞKİler böLÜMÜ YÜksek lisans biTİrme tezi

İKİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI HUKUKTA VE ULUSLARARASI SİYASETDE DAĞLIK KARABAĞ SORUNU

2.1. Uluslararası Hukukta Dağlık Karabağ Sorunu

Ülkesel sorunların, sınır değişikliklerinin ve özellikle etnik çatışma örneklerinin fazlasıyla yaşandığı 20. yüzyıl, uluslararası toplum ve uluslararası hukukta kuvvet kullanma yasağı, self determinasyon ile ülkesel bütünlük ilkelerinin çatışması tartışmalarına yoğun bir şekilde sahne olmuştur. 20. yüzyılın sonuna doğru yaşanan etnik çatışmaların en tipik örneklerinden biri olan¹⁰⁴ Dağlık Karabağ sorunu modern insanlık tarihinin en ağır münakaşalarından biridir. Bu münakaşa hala uluslararası barışa ve aynı zamanda, Güney Kafkasya bölgesindeki devletlerin güvenliğine önemli ölçüde tehdit oluşturmaktadır.¹⁰⁵

Birinci bölümde de bahs edildiği üzere, Dağlık Karabağ çatışması 1988 yıllından bu yana devam etmektedir. Sorunun temelinde Dağlık Karabağ bölgesinin olmasına rağmen Azerbaycan’ın bu bölge ile alakası olmayan 7 başka bölgesi de Ermenistan silahlı kuvvetleri tarafından işgal edilmiştir. Böylelikle, Azerbaycan Cumhuriyyeti arazisinin % 20’si hala işgal altındadır ve 1 milyondan fazla Azerbaycanlı mülteci ve zorunlu göçmen durumundadır.¹⁰⁶ Bu münakaşanın sonuçları Post Sovyet dönemi sorunlarının hepsinden daha kanlı olmuş ve 25. 000 insan yaşamını kaybetmiştir.¹⁰⁷

1994 Mayıs’ta taraflar hala yürürlükte olan ateşkes anlaşmasını imzalamışlardır. Azerbaycan Cumhuriyyeti, Birleşmiş Milletler Antlaşması’na esasen Ermenistan’ın saldırgan devlet gibi tanınması gerektiğini belirtmektedir, fakat hala bu durum söz konusu değildir. Ermenistan Cumhuriyyeti, Dağlık Karabağ Ermenilerinin Azerbaycan’dan ayrılmak ve uluslararası hukukun self determinasyon ilkesi bazında kendi devletlerini inşa etmek yetkilerinin olduğunu iddia etmektedirler.

Sovyet döneminde “Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi” olarak adlandırılan bölge Ermenistan ile doğrudan sınıra sahip değildi. İlk önce belirtilmelidir ki, SSCB’nin dağılmasından sonra Dağlık Karabağ uluslararası hukukun şartlarına uygun olarak Azerbaycan’ın sınırları içerisinde kaldı. Bölgenin siyasi statüsü için yapılan mücadele doğrultusunda Ermenistan tarafı kanunsuz bir şekilde ya bölgenin Ermenistan Cumhuriyeti’ne ilhakını ya da bağımsız olmasını talep etti. Onların esas argümanlarına göre, Dağlık Karabağ’ın nüfusunun % 75’i Ermenilerden oluşmakta ve onlar yıllarca Azerbaycan tarafından sosyo-ekonomik ayrımcılığa ve kültürel kullanıma maruz kalmışlardır.¹⁰⁸

Dağlık Karabağ’ın Azerbaycan’dan meşru bir şekilde ayrıldığını en başta SSCB hukukuna göre açıklamaya çalışan Ermeni tarafı, özellikle SSCB’nin dağılmasından sonraki dönemde, daha çok self determinasyon ilkesine dayanmaya çalışmaktadırlar. Bu anlamda önceki uygulamalarında Dağlık Karabağ’ın kendisine birleştirilmesi için çabalayan Ermenistan, son zamanlarda görüş değiştirerek, Dağlık Karabağ sorunu ile doğrudan ilişkisinin olmadığını, sadece Dağlık Karabağ Ermenilerinin self determinasyon hakkını desteklediğini ifade etmektedir. Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, AGİT gibi uluslararası kuruluşların kararlarında Dağlık Karabağ Azerbaycan’ın ayrılmaz bir parçası olarak gösteriliyor. ¹⁰⁹ Halihazırda AGİT’in Minsk Grubu, taraflar arasında arabuluculuk işlevi yapmaktadır. Fakat, hala hiç bir siyasi anlaşmaya varılamamıştır.

Diğer bir taraftan, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin resmi tutumuna esasen Ermenistan bu münakaşada doğrudan katılımcı ülke olarak tanınmalıdır. Fakat, Ermenistan bu münakaşanın Azerbaycan ve Dağlık Karabağ arasında olduğunu ve Ermenistan’ın sadece “ilgili taraf” olduğunu beyan ediyor. ¹¹⁰

Bütün bunlara aydınlık getirebilmek adına ikinci bölümün 1.kısmında Dağlık Karabağ sorununun uluslararası hukuk boyutu ele alınacaktır. Bunun için ilk önce Ermenistan tarafından savunulan self determinasyon hakkı incelenerek bu hakkın etnik grup ve azınlıklar açısından uygulanabilirliliği araştırılacaktır. Sonra, Azerbaycan tarafının temel iddiasını oluşturan uti possidetis juris ve ülkesel bütünlük ilkesi incelenerek, söz konusu ilkelerin Dağlık Karabağ sorunu açısından nasıl bir görünüm arz ettiği değerlendirilecektir. Daha sonra, Dağlık Karabağ sorunununda Ermenistan’ın hukuka aykırı bir şekilde kuvvet kullanması ve işgalinden dolayı sorun, kuvvet kullanma yasağı ve meşru müdafaa çerçivesinde incelenecektir.¹¹¹