Türk dünyasi iŞletme fakültesi uluslararasi iLİŞKİler böLÜMÜ YÜksek lisans biTİrme tezi

2.2.1. Ermenistan-Azerbaycan Çatışmasında Rusya Faktörü

Ermenistan-Azerbaycan çatışması Rusya’nın jeopolitik öncelikleri ve çıkar­ları kapsamında özel bir yere sahiptir. Güney Kafkasya’yı arka bahçesi gibi algılayan Rusya böl­gede kendi nüfuzunu restore edebilmek adına Karabağ sorununu dış politika araçlarından biri olarak kullanmakta ve çatışmayı kendi yönetiminde tutarak, çıkarları doğrultusunda manipule etmeye çalışmaktadır. Dağlık Karabağ sorunu Rusyanın askeri ve siyasi olarak bölgede varlığını sürdürmesine ve en önemli aktör gibi algılanmasına olanak sağlıyor. Rus as­keri kuvvetleri Azerbaycan’dan ve Gürcistan’dan çıkarıldığı için Ermenistan Rusya’nın bölgedeki tek müttefiki haline gelmiştir. Bu nedenle, Ermenistan kendisini Kafkasya’da Rusya’nın jeopolitik operasyon alanı ve “uygulayıcısı” gibi değerlendirmektedir.¹⁶¹

2 Nisan 2016’da Azerbaycan ve Ermenistan temas hattında patlak veren savaş Güney Kafkasya’da uzun zamandır mevcut olan jeopolitik satranç tahtasındaki karmaşayı yeniden ortaya çıkardı ve mevcut dengelerin bozulmasına neden oldu. Suriye sorununa Rusya’nın katılımı ile Rusya ve Türkiye arasında yaşanan rekabet ve Rusya’nın Su-24 uçağının Türkiye tarafından düşürülmesinin yarattığı gerginlik, Dağlık Karabağ sorununun da yeniden alevlenmesine getirib çıkardı.¹⁶² 1994 Ateşkesinden geçen 22 yıl boyunca temas hattında küçük ve büyük çaplı çatışmalar yaşanmış ve her iki taraftan kayıplar verilmişti, fakat hiç biri Nisan 2016’da yaşananlar kadar ciddi değildi. Savaşı takip eden günlerde her iki taraf çoklu sayıda ölüm ve askeri teçhizatın sıradan çıkması ile ilgili haberler verdiler. ¹⁶³

Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki sorun Nisan 2016’da kötüleşince Rusya AGİT Minsk Grubu çerçevesinde ABD ve Fransa ile birlikte çalışarak iki taraf arasında esas arabulucu rolünü üstlendi. 5 Nisan’da Rusya’nın arabuluculuğu ile taraflar yeniden ateşkese ikna oldular.¹⁶⁴

Rusya Dağlık Karabağ’da gerginliğin artmasından en çok çıkar sağlayan bölgesel güçtür ve mevcut uluslararası format çerçevesinde, yani Minsk Grubu’ndaki rolü kapsamında sorunu kendi amaçlarına uygun yönetmektedir.¹⁶⁵ Moskova’nın çıkarları yalnızca Dağlık Karabağ’da sorunun çözümü sürecinde değil, aynı zamanda Ermenistan ve Azerbaycan üzerinde kendi etkisini genişlendirmektir. Böylelikle, Rusya, hem de Güney Kafkasya üzerinde etkisini arttırmak amacına ulaşacaktır. Güney Kafkasya, Hazar bölgesinden Avrupa’ya doğru mevcut ve olası enerji taşıma rotalarının kontrolü açısından Rusya için büyük önem arz ediyor. 5 Nisan ateşkesini sağlamakla Moskova gösterdi ki, onun diğer Minsk Grubu Eşbaşkanlarının inisiyatiflerinden yan çizerek kendi terimleri doğrultusdunda sorunu manipule etmek isteği var.

Rusya’nın muhtemel amacı, Azerbaycan’ı Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) gibi Rusya’nın liderlik ettiği birliklere itmekle Bakü’nün Batı’yla bağlılığını sınırlamaktır. Coğrafi ve politik olarak izole edilmiş Ermenistan’ın kendi dış politikasında manevra etmek imkanı çok azdır. Erivan Moskova’dan büyük oranda bağımlıdır ve hem Avrasya Ekonomik Birliği hem de Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün üyesidir. 2013 yılında Rusya Avrupa Birliği'yle olası Ortaklık Anlaşmasını iptal etmesi için Ermenistan’a baskı yaptı. KGAÖ’ye olan bağlılığı dışında Ermenistan ve Rusya’nın ikitaraflı askeri sözleşmesi var. Ayrıca, Ermenistan’ın Gümrü bölgesinde Rus askeri üssü ve Erebuni’de hava üssü vardır.¹⁶⁶Sovyet döneminden kalmış Gümrü’deki 102. askeri üs tanklar, helikopterler, top, MİG-29 uçağı, İskender-M balistik füzesi ile donanmış 5.000 askerden ibarettir ve Ermenistan silahlı kuvvetlerine destek vermeye hazır konumdalar.¹⁶⁷ Bunun yanı sıra, Ermenistan düzenli bir şekilde Rusya’dan askeri yardım almaktadır.¹⁶⁸ Ayrıca, 2008 yılının sonbaharında Rusya ve Gürcistan savaşı gösterdi ki, Rusya kendi çıkarlarını korumak için silahlı müdahaleye hazırdır. ¹⁶⁹ Azerbaycan ise 2004 yılından bu yana askeri harcamalarını 20 kat arttırmıştır. İşin ilginç tarafı, Rusya Azerbaycan’a da silah satıyor. ¹⁷⁰ Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsüne göre, Rusya 2007-2012 yılları arasında Azerbaycan’a 1 milyar dolar değerinde silah satmıştır.¹⁷¹

Nisan 2016 olaylarında ise, petrol fiyatlarındaki düşüş, Gürcistan, Ukrayna ve Suriye gibi ilgi alanlarındaki tutumu yüzünden zarar görmesi, bu nedenle başka bir kriz istememesinden dolayı Rusya’nın çatışma sırasında tarafsız kaldığını ve diplomasiye öncelik tanıdığını görebiliyoruz.¹⁷² Ayrıca, Rusya çatışmanın yayılmasını önlemek için mevcut status-quo’nun sürdürülmesinden yanadır.¹⁷³ Bu bağlamda, Rusya, Çeçenistan ve Dagistan gibi Müslüman bölgelerin yer aldığı kuzey bölgesinde güvenliği garantilemek amacıyla güneyde patlak veren sorunu dengede ve kendi kontrolünde tutmaya, aynı zamanda Türkiye, İran ve en esası ABD’nin bölgedeki nüfuzunu etkisizleştirmeye çalışıyor.¹⁷⁴

Sonuç olarak, Rusya, Dağlık Karabağ sorununun kalıcı ve sürekli çözümünde değil, onu yönetmekte ve mevcut status quo’nun kendi çıkarlarına uygun bir şekilde devam etmesinde meraklıdır.¹⁷⁵